การน้อมใจเพื่อตัดโอรัมภาคิยสัญโญชน์
เรื่องเกิดขึ้นที่นครสาวัตถี.
พระผู้มีพระภาคทรงเปล่งอุทานว่า เมื่อภิกษุน้อมใจไปอย่างนี้ว่า ถ้าเราไม่พึงมี ของเราก็ไม่พึงมี ถ้าเราจักไม่มี ของเราก็จักไม่มี ดังนี้ ภิกษุนั้นพึงตัดโอรัมภาคิยสัญโญชน์์ได้.
เมื่อพระผู้มีพระภาคกล่าวอย่างนี้แล้ว ภิกษุรูปหนึ่งได้ทูลถามพระผู้มีพระภาคว่า ภันเต ก็ภิกษุน้อมใจไปอย่างนี้ว่า ถ้าเราไม่พึงมี ของเราก็ไม่พึงมี ถ้าเราจักไม่มี ของเราก็จักไม่มี ดังนี้ พึงตัดโอรัมภาคิยสัญโญชน์ได้อย่างไร.
พระผู้มีพระภาคกล่าวว่า ภิกษุ ปุถุชนผู้ไม่ได้สดับแล้วในโลกนี้ ไม่ได้เห็นพระอริยะ ไม่ฉลาดในธรรมของพระอริยะ ไม่ได้รับการแนะนำในธรรมของพระอริยะ ไม่ได้เห็นสัปบุรุษ ไม่ฉลาดในธรรมของสัปบุรุษ ไม่ได้รับการแนะนำในธรรมของสัปบุรุษ ย่อมตามเห็นรูปเป็นตน ตามเห็นตนเป็นรูป ตามเห็นรูปมีในตน ตามเห็นตนมีในรูป ย่อมตามเห็นเวทนาเป็นตน ตามเห็นตนเป็นเวทนา ตามเห็นเวทนามีในตน ตามเห็นตนมีในเวทนา ย่อมตามเห็นสัญญาเป็นตน ตามเห็นตนเป็นสัญญา ตามเห็นสัญญามีในตน ตามเห็นตนมีในสัญญา ย่อมตามเห็นสังขารเป็นตน ตามเห็นตนเป็นสังขาร ตามเห็นสังขารมีในตน ตามเห็นตนมีในสังขาร ย่อมตามเห็นวิญญาณเป็นตน ตามเห็นตนเป็นวิญญาณ ตามเห็นวิญญาณมีในตน ตามเห็นตนมีในวิญญาณ.
เธอย่อมไม่รู้ชัดซึ่งรูป อันไม่เที่ยง ตามความเป็นจริงว่า ไม่เที่ยง ย่อมไม่รู้ชัดซึ่งเวทนา … ซึ่งสัญญา … ซึ่งสังขาร … ซึ่งวิญญาณ อันไม่เที่ยง ตามความเป็นจริงว่า ไม่เที่ยง ไม่รู้ชัดซึ่งรูป อันเป็นทุกข์ ตามความเป็นจริงว่า เป็นทุกข์ ไม่รู้ชัดซึ่งเวทนา … ซึ่งสัญญา … ซึ่งสังขาร … ซึ่งวิญญาณ อันเป็นทุกข์ ตามความเป็นจริงว่า เป็นทุกข์ ไม่รู้ชัดซึ่งรูป อันเป็นอนัตตา ตามความเป็นจริงว่า เป็นอนัตตา ไม่รู้ชัดซึ่งเวทนา … ซึ่งสัญญา … ซึ่งสังขาร … ซึ่งวิญญาณ อันเป็นอนัตตา ตามความเป็นจริงว่า เป็นอนัตตา ไม่รู้ชัดซึ่งรูป อันปัจจัยปรุงแต่ง ตามความเป็นจริงว่า ปัจจัยปรุงแต่ง ไม่รู้ชัดซึ่งเวทนา … ซึ่งสัญญา … ซึ่งสังขาร … ซึ่งวิญญาณ อันปัจจัยปรุงแต่ง ตามความเป็นจริงว่า ปัจจัยปรุงแต่ง ไม่รู้ชัดตามความเป็นจริงว่าแม้รูป จักไม่มี[๑] ไม่รู้ชัดตามความเป็นจริงว่าแม้เวทนา … แม้สัญญา … แม้สังขารทั้งหลาย … แม้วิญญาณ จักไม่มี.
ภิกษุ ส่วนอริยสาวกผู้ได้สดับแล้ว ได้เห็นพระอริยะ ฉลาดในธรรมของพระอริยะ ได้รับการแนะนำดีในธรรมของพระอริยะ ได้เห็นสัปบุรุษ ฉลาดในธรรมของสัปบุรุษ ได้รับการแนะนำดีในธรรมของสัปบุรุษ ย่อมไม่ตามเห็นรูปเป็นตน ไม่ตามเห็นตนเป็นรูป ไม่ตามเห็นรูปมีในตน ไม่ตามเห็นตนมีในรูป ย่อมไม่ตามเห็นเวทนาเป็นตน ไม่ตามเห็นตนเป็นเวทนา ไม่ตามเห็นเวทนามีในตน ไม่ตามเห็นตนมีในเวทนา ย่อมไม่ตามเห็นสัญญาเป็นตน ไม่ตามเห็นตนเป็นสัญญา ไม่ตามเห็นสัญญามีในตน ไม่ตามเห็นตนมีในสัญญา ย่อมไม่ตามเห็นสังขารเป็นตน ไม่ตามเห็นตนเป็นสังขาร ไม่ตามเห็นสังขารมีในตน ไม่ตามเห็นตนมีในสังขาร ย่อมไม่ตามเห็นวิญญาณเป็นตน ไม่ตามเห็นตนเป็นวิญญาณ ไม่ตามเห็นวิญญาณมีในตน ไม่ตามเห็นตนมีในวิญญาณ เธอย่อมรู้ชัดซึ่งรูป อันไม่เที่ยง ตามความเป็นจริงว่า ไม่เที่ยง ย่อมรู้ชัดซึ่งเวทนา … ซึ่งสัญญา … ซึ่งสังขาร … ซึ่งวิญญาณ อันไม่เที่ยง ตามความเป็นจริงว่า ไม่เที่ยง ย่อมรู้ชัดซึ่งรูป อันเป็นทุกข์ ตามความเป็นจริงว่า เป็นทุกข์ ย่อมรู้ชัดซึ่งเวทนา … ซึ่งสัญญา … ซึ่งสังขาร … ซึ่งวิญญาณ อันเป็นทุกข์ ตามความเป็นจริงว่า เป็นทุกข์ ย่อมรู้ชัดซึ่งรูป อันเป็นอนัตตา ตามความเป็นจริงว่า เป็นอนัตตา ย่อมรู้ชัดซึ่งเวทนา … ซึ่งสัญญา … ซึ่งสังขาร … ซึ่งวิญญาณ อันเป็นอนัตตา ตามความเป็นจริงว่า เป็นอนัตตา ย่อมรู้ชัดซึ่งรูป อันปัจจัยปรุงแต่ง ตามความเป็นจริงว่า ปัจจัยปรุงแต่ง ย่อมรู้ชัดซึ่งเวทนา … ซึ่งสัญญา … ซึ่งสังขาร … ซึ่งวิญญาณ อันปัจจัยปรุงแต่ง ตามความเป็นจริงว่า ปัจจัยปรุงแต่ง ย่อมรู้ชัดตามความเป็นจริงว่าแม้รูป จักไม่มี ย่อมรู้ชัดตามความเป็นจริงว่าแม้เวทนา … แม้สัญญา … แม้สังขารทั้งหลาย … แม้วิญญาณ จักไม่มี
เพราะรู้ชัดตามความเป็นจริงเช่นนั้น ซึ่งความไม่มีของรูป ความไม่มีของเวทนา ความไม่มีของสัญญา ความไม่มีของสังขารทั้งหลาย ความไม่มีของวิญญาณ เมื่อภิกษุนั้นน้อมใจไปอย่างนี้ว่า ถ้าเราไม่พึงมี ของเราก็ไม่พึงมี ถ้าเราจักไม่มี ของเราก็จักไม่มี ดังนี้ ภิกษุนั้นพึงตัดโอรัมภาคิยสัญโญชน์ได้ ด้วยอาการอย่างนี้.
ภันเต ก็ภิกษุน้อมใจไปอยู่อย่างนี้ พึงตัดโอรัมภาคิยสัญโญชน์เสียได้ ภันเต ก็เมื่อภิกษุรู้อยู่อย่างไร เห็นอยู่อย่างไร อาสวะทั้งหลายจึงจะสิ้นไปโดยลำดับ.
ภิกษุ ปุถุชนผู้ไม่ได้สดับแล้วในกรณีนี้ ย่อมถึงความสะดุ้งในฐานะอันไม่ควรสะดุ้ง ภิกษุ ก็ปุถุชนผู้ไม่ได้สดับแล้ว ย่อมมีความสะดุ้ง ดังนี้ว่า ถ้าเราไม่พึงมี ของเราก็ไม่พึงมี ถ้าเราจักไม่มี ของเราก็จักไม่มี ดังนี้ ภิกษุ ส่วนอริยสาวกผู้ได้สดับแล้ว ย่อมไม่ถึงความสะดุ้งในฐานะอันไม่ควรสะดุ้ง ภิกษุ อริยสาวกผู้ได้สดับแล้ว ไม่มีความสะดุ้งดังนี้ว่า ถ้าเราไม่พึงมี ของเราก็ไม่พึงมี ถ้าเราจักไม่มี ของเราก็จักไม่มี ดังนี้.
ภิกษุ วิญญาณ ซึ่งเข้าถือเอารูป เมื่อตั้งอยู่ ก็ตั้งอยู่ได้ เป็นวิญญาณที่มีรูปเป็นอารมณ์ มีรูปเป็นที่ตั้งอาศัย มีนันทิเป็นที่เข้าไปซ่องเสพ ก็ถึงความเจริญ งอกงาม ไพบูลย์ได้ ภิกษุ วิญญาณ ซึ่งเข้าถือเอาเวทนา เมื่อตั้งอยู่ ก็ตั้งอยู่ได้ เป็นวิญญาณที่มีเวทนาเป็นอารมณ์ มีเวทนาเป็นที่ตั้งอาศัย มีนันทิเป็นที่เข้าไปซ่องเสพ ก็ถึงความเจริญ งอกงาม ไพบูลย์ได้ ภิกษุ วิญญาณ ซึ่งเข้าถือเอาสัญญา เมื่อตั้งอยู่ ก็ตั้งอยู่ได้ เป็นวิญญาณที่มีสัญญาเป็นอารมณ์ มีสัญญาเป็นที่ตั้งอาศัย มีนันทิเป็นที่เข้าไปซ่องเสพ ก็ถึงความเจริญ งอกงาม ไพบูลย์ได้ ภิกษุ วิญญาณ ซึ่งเข้าถือเอาสังขาร เมื่อตั้งอยู่ ก็ตั้งอยู่ได้ เป็นวิญญาณ ที่มีสังขารเป็นอารมณ์ มีสังขารเป็นที่ตั้งอาศัย มีนันทิเป็นที่เข้าไปซ่องเสพ ก็ถึงความเจริญ งอกงาม ไพบูลย์ได้.
ภิกษุ ผู้ใดจะพึงกล่าวอย่างนี้ว่า เราจักบัญญัติการมา การไป การจุติ การอุบัติ หรือความเจริญ ความงอกงาม ความไพบูลย์แห่งวิญญาณ โดยเว้นจากรูป เว้นจากเวทนา เว้นจากสัญญา เว้นจากสังขาร ดังนี้ ข้อนี้ไม่เป็นฐานะที่จะมีได้.
ภิกษุ ถ้าราคะในรูปธาตุ เป็นสิ่งที่ภิกษุละได้แล้ว เพราะละราคะนั้นได้ อารมณ์สำหรับวิญญาณย่อมขาดลง ที่ตั้งแห่งวิญญาณย่อมไม่มี ถ้าราคะในเวทนาธาตุ เป็นสิ่งที่ภิกษุละได้แล้ว เพราะละราคะนั้นได้ อารมณ์สำหรับวิญญาณย่อมขาดลง ที่ตั้งแห่งวิญญาณย่อมไม่มี ถ้าราคะในสัญญาธาตุ เป็นสิ่งที่ภิกษุละได้แล้ว เพราะละราคะนั้นได้ อารมณ์สำหรับวิญญาณย่อมขาดลง ที่ตั้งแห่งวิญญาณย่อมไม่มี ถ้าราคะในสังขารธาตุ เป็นสิ่งที่ภิกษุละได้แล้ว เพราะละราคะนั้นได้ อารมณ์สำหรับวิญญาณย่อมขาดลง ที่ตั้งแห่งวิญญาณย่อมไม่มี ถ้าราคะในวิญญาณธาตุ เป็นอันภิกษุละได้แล้ว เพราะละราคะนั้นได้ อารมณ์สำหรับวิญญาณย่อมขาดลง ที่ตั้งแห่งวิญญาณย่อมไม่มี วิญญาณอันไม่มีที่ตั้งนั้น ก็ไม่งอกงาม ไม่ถูกปรุงแต่ง ย่อมหลุดพ้น เพราะหลุดพ้นแล้ว จึงดำรงอยู่ เพราะดำรงอยู่ จึงยินดีพร้อม เพราะยินดีพร้อม จึงไม่สะดุ้ง เมื่อไม่สะดุ้ง ย่อมปรินิพพานเฉพาะตนนั่นเทียว เธอย่อมรู้ชัดว่า ชาติสิ้นแล้ว พรหมจรรย์อยู่จบแล้ว กิจที่ควรทำ ได้ทำสำเร็จแล้ว กิจอื่นเพื่อความเป็นอย่างนี้มิได้มี.
ภิกษุ เมื่อบุคคลรู้อยู่อย่างนี้ เห็นอยู่อย่างนี้แล อาสวะทั้งหลายย่อมสิ้นไป ในกาลเป็นลำดับ.
-บาลี ขนฺธ. สํ. 17/68/108.
https://84000.org/tipitaka/pali/?17//68,
https://etipitaka.com/read/pali/17/68
[๑] คำว่า รูปจักไม่มี แปลตามศัพท์บาลีว่า รูปํ วิภวิสฺสตีติ โดยอ้างอิงจากพระไตรปิฎกบาลีฉบับภาษาพม่า และบาลีฉบับภาษาอังกฤษ / ในบาลีสยามรัฐ เป็นคำว่า รูปํปิ ภวิสฺสตีติ ซึ่งแปลว่า รูปจักไม่มี.
English translation by Bhikkhu Sujato
At Sāvatthī.
There the Buddha expressed this heartfelt sentiment: “‘It might not be, and it might not be mine. It will not be, and it will not be mine.’ A mendicant who makes such a resolution can cut off the five lower fetters.”
When he said this, one of the mendicants asked the Buddha, “But sir, how can a mendicant who makes such a resolution cut off the five lower fetters?”
“Mendicant, take an unlearned ordinary person who has not seen the noble ones, and is neither skilled nor trained in their teaching. They’ve not seen true persons, and are neither skilled nor trained in their teaching.
They regard form as self, self as having form, form in self, or self in form. They regard feeling … perception … choices … consciousness as self, self as having consciousness, consciousness in self, or self in consciousness.
They don’t truly understand form—which is impermanent—as impermanent. They don’t truly understand feeling … perception … choices … consciousness—which is impermanent—as impermanent.
They don’t truly understand form—which is suffering—as suffering. They don’t truly understand feeling … perception … choices … consciousness—which is suffering—as suffering.
They don’t truly understand form—which is not-self—as not-self. They don’t truly understand feeling … perception … choices … consciousness—which is not-self—as not-self.
They don’t truly understand form—which is conditioned—as conditioned. They don’t truly understand feeling … perception … choices … consciousness—which is conditioned—as conditioned.
They don’t truly understand that form will disappear. They don’t truly understand that feeling … perception … choices … consciousness will disappear.
But a learned noble disciple has seen the noble ones, and is skilled and trained in the teaching of the noble ones. They’ve seen true persons, and are skilled and trained in the teaching of the true persons. They don’t regard form as self … They don’t regard feeling … perception … choices … consciousness as self.
They truly understand form—which is impermanent—as impermanent. They truly understand feeling … perception … choices … consciousness—which is impermanent—as impermanent.
They truly understand form … feeling … perception … choices … consciousness—which is suffering—as suffering.
They truly understand form … feeling … perception … choices … consciousness—which is not-self—as not-self.
They truly understand form … feeling … perception … choices … consciousness—which is conditioned—as conditioned.
They truly understand that form will disappear. They truly understand that feeling … perception … choices … consciousness will disappear.
It’s because of the disappearance of form, feeling, perception, choices, and consciousness that a mendicant who makes such a resolution—‘It might not be, and it might not be mine. It will not be, and it will not be mine’—can cut off the five lower fetters.”
“Sir, a mendicant who makes such a resolution can cut off the five lower fetters.
But how are they to know and see in order to end the defilements in the present life?”
“Mendicant, an unlearned ordinary person worries about things that aren’t a worry. For an unlearned ordinary person worries: ‘It might not be, and it might not be mine. It will not be, and it will not be mine.’
A learned noble disciple doesn’t worry about things that aren’t a worry. For a learned noble disciple doesn’t worry: ‘It might not be, and it might not be mine. It will not be, and it will not be mine.’
As long as consciousness remains, it would remain involved with form, supported by form, founded on form. And with a sprinkle of relishing, it would grow, increase, and mature.
Or consciousness would remain involved with feeling …
Or consciousness would remain involved with perception …
Or consciousness would remain involved with choices, supported by choices, grounded on choices. And with a sprinkle of relishing, it would grow, increase, and mature.
Suppose, mendicant, you were to say: ‘Apart from form, feeling, perception, and choices, I will describe the coming and going of consciousness, its passing away and reappearing, its growth, increase, and maturity.’ That is not possible.
If a mendicant has given up greed for the form element, the support is cut off, and there is no foundation for consciousness.
If a mendicant has given up greed for the feeling element …
perception element …
choices element …
consciousness element, the support is cut off, and there is no foundation for consciousness. Since that consciousness does not become established and does not grow, with no power to regenerate, it is freed.
Being free, it’s stable. Being stable, it’s content. Being content, they’re not anxious. Not being anxious, they personally become extinguished.
They understand: ‘Rebirth is ended … there is no return to any state of existence.’
The ending of the defilements is for one who knows and sees this.”
English translation by Bhikkhu Bodhi
At Savatthi. There the Blessed One uttered this inspired utterance: “‘It might not be, and it might not be for me; it will not be, and it will not be for me’: resolving thus, a bhikkhu can cut off the lower fetters.”
When this was said, a certain bhikkhu said to the Blessed One: “But how, venerable sir, can a bhikkhu, resolving thus: ‘It might not be, and it might not be for me; it will not be, and it will not be for me,’ cut off the lower fetters?”
“Here, bhikkhu, the uninstructed worldling, who is not a seer of the noble ones … regards form as self … or self as in consciousness.
“He does not understand as it really is impermanent form as ‘impermanent form’ … impermanent feeling as ‘impermanent feeling’ … impermanent perception as ‘impermanent perception’ … impermanent volitional formations as ‘impermanent volitional formations’ … impermanent consciousness as ‘impermanent consciousness.’
“He does not understand as it really is painful form as ‘painful form’ … painful feeling as ‘painful feeling’ … painful perception as ‘painful perception’ … painful volitional formations as ‘painful volitional formations’ … painful consciousness as ‘painful consciousness.’
“He does not understand as it really is selfless form as ‘selfless form’ … selfless feeling as ‘selfless feeling’ … selfless perception as ‘selfless perception’ … selfless volitional formations as ‘selfless volitional formations’ … selfless consciousness as ‘selfless consciousness.’
“He does not understand as it really is conditioned form as ‘conditioned form’ … conditioned feeling as ‘conditioned feeling’ … conditioned perception as ‘conditioned perception’ … conditioned volitional formations as ‘conditioned volitional formations’ … conditioned consciousness as ‘conditioned consciousness.’
“He does not understand as it really is: ‘Form will be exterminated’ … ‘Feeling will be exterminated’ … ‘Perception will be exterminated’ … ‘Volitional formations will be exterminated’ … ‘Consciousness will be exterminated.’
“The instructed noble disciple, bhikkhu, who is a seer of the noble ones … does not regard form as self … or self as in consciousness.
“He understands as it really is impermanent form as ‘impermanent form’ … impermanent consciousness as ‘impermanent consciousness.’
“He understands as it really is painful form as ‘painful form’ … painful consciousness as ‘painful consciousness.’
“He understands as it really is selfless form as ‘selfless form’ … selfless consciousness as ‘selfless consciousness.’
“He understands as it really is conditioned form as ‘conditioned form’ … conditioned consciousness as ‘conditioned consciousness. ’
“He understands as it really is: ‘Form will be exterminated’ … ‘Feeling will be exterminated’ … ‘Perception will be exterminated’ … ‘Volitional formations will be exterminated’ … ‘Consciousness will be exterminated.’
“With the extermination of form, feeling, perception, volitional formations, and consciousness, that bhikkhu, resolving thus: ‘It might not be, and it might not be for me; it will not be, and it will not be for me,’ can cut off lower fetters.”
“Resolving thus, venerable sir, a bhikkhu can cut off the lower fetters. But how should one know, how should one see, for the immediate destruction of the taints to occur?”
“Here, bhikkhu, the uninstructed worldling becomes frightened over an unfrightening matter. For this is frightening to the uninstructed worldling: ‘It might not be, and it might not be for me; it will not be, and it will not be for me.’ But the instructed noble disciple does not become frightened over an unfrightening matter. For this is not frightening to the noble disciple: ‘It might not be, and it might not be for me; it will not be, and it will not be for me.’
“Consciousness, bhikkhu, while standing, might stand engaged with form … engaged with feeling … engaged with perception … engaged with volitional formations; based upon volitional formations, established upon volitional formations, with a sprinkling of delight, it might come to growth, increase, and expansion.
“Bhikkhu, though someone might say: ‘Apart from form, apart from feeling, apart from perception, apart from volitional formations, I will make known the coming and going of consciousness, its passing away and rebirth, its growth, increase, and expansion’—that is impossible.
“Bhikkhu, if a bhikkhu has abandoned lust for the form element, with the abandoning of lust the basis is cut off: there is no support for the establishing of consciousness. If he has abandoned lust for the feeling element … for the perception element … for the volitional formations element … for the consciousness element, with the abandoning of lust the basis is cut off: there is no support for the establishing of consciousness.
“When that consciousness is unestablished, not coming to growth, nongenerative, it is liberated. By being liberated, it is steady; by being steady, it is content; by being content, he is not agitated. Being unagitated, he personally attains Nibbāna. He understands: ‘Destroyed is birth, the holy life has been lived, what had to be done has been done, there is no more for this state of being.’
“It is, bhikkhu, for one who knows thus, for one who sees thus, that the immediate destruction of the taints occurs.”
