เหตุที่พระผู้มีพระภาคดำริที่จะแสดงธรรม

… ราชกุมาร ความคิดข้อนี้ได้เกิดขึ้นแก่เราว่า ธรรมที่เราบรรลุแล้วนี้เป็นธรรมอันลึก สัตว์อื่นเห็นได้ยาก ยากที่สัตว์อื่นจะรู้ตาม เป็นธรรมระงับและประณีต ไม่เป็นวิสัยที่จะหยั่งลงง่ายๆ แห่งความตรึก เป็นของละเอียด เป็นวิสัยรู้ได้เฉพาะบัณฑิต ก็สัตว์เหล่านี้ มีอาลัยเป็นที่ยินดี ยินดีแล้วในอาลัย เพลิดเพลินแล้วในอาลัย สำหรับสัตว์ผู้มีอาลัยเป็นที่ยินดี ยินดีเพลิดเพลินในอาลัยนั้น ยากนักที่จะเห็นสิ่งเหล่านี้คือ อิทัปปัจจยตา และปฏิจจสมุปบาท ยากนักที่จะเห็นธรรมเป็นที่สงบระงับแห่งสังขารทั้งปวง เป็นความสละคืนซึ่งอุปธิทั้งปวง ความไปสิ้นตัณหา ความคลายกำหนัด ความดับ และนิพพาน หากเราพึงแสดงธรรมแล้วสัตว์อื่นไม่พึงรู้ทั่วถึง ข้อนั้นจักเป็นความเหนื่อยเปล่าแก่เรา เป็นความลำบากแก่เรา.

โอ ราชกุมาร คาถาอันน่าเศร้าเหล่านี้ที่เราไม่เคยฟังมาแต่ก่อน ได้ปรากฏแจ่มแจ้งแก่เราว่า กาลนี้ไม่ควรประกาศธรรมที่เราบรรลุได้แล้วโดยยาก ธรรมนี้ สัตว์ที่ถูกราคะโทสะรวบรัดแล้ว ไม่รู้ได้โดยง่ายเลย สัตว์ที่กำหนัดด้วยราคะ ถูกกลุ่มมืดห่อหุ้มแล้ว จักไม่เห็นธรรมอันให้ถึงที่ทวนกระแส อันเป็นธรรมละเอียดลึกซึ้ง เห็นได้ยาก เป็นอณู ดังนี้ ราชกุมาร เมื่อเราพิจารณาเห็นดังนี้, จิตก็น้อมไปเพื่อความขวนขวายน้อย ไม่น้อมไปเพื่อการแสดงธรรม.

ราชกุมาร ครั้งนั้น ความรู้สึกข้อนี้ ได้บังเกิดขึ้นแก่สหัมบดีพรหม เพราะเธอรู้ความปริวิตกในใจของเราด้วยใจ ความรู้สึกนั้นมีว่า ผู้เจริญ โลกจักฉิบหายเสียแล้วหนอ ผู้เจริญ โลกจักพินาศเสียแล้วหนอ เพราะเหตุที่จิตแห่งพระตถาคตอรหันตสัมมาสัมพุทธะ น้อมไปเพื่อความขวนขวายน้อย ไม่น้อมไปเพื่อแสดงธรรม ดังนี้.

ลำดับนั้น สหัมบดีพรหมได้อันตรธานจากพรหมโลก มาปรากฏอยู่เฉพาะหน้าเรา รวดเร็วเท่าเวลาที่บุรุษแข็งแรง เหยียดแขนออกแล้วงอเข้าเท่านั้น ราชกุมาร ครั้งนั้น สหัมบดีพรหม ห่มผ้าเฉวียงบ่า ประคองอัญชลีเข้ามาหาเราถึงที่อยู่ แล้วกล่าวคำนี้กับเราว่า ภันเต ขอพระผู้มีพระภาคโปรดแสดงธรรมเพื่อเห็นแก่ข้าพระองค์เถิด ขอพระสุคตโปรดแสดงธรรมเถิด สัตว์ที่มีธุลีในดวงตาเพียงเล็กน้อยก็มีอยู่ เขาจักเสื่อมจากคุณที่ควรได้เพราะไม่ได้ฟังธรรม สัตว์ผู้รู้ทั่วถึงธรรมจักมีเป็นแน่แท้ ดังนี้ ราชกุมาร สหัมบดีพรหมได้กล่าวคำนี้แล้ว ยังได้กล่าวคำอื่นต่อไปอีกว่า

ธรรมไม่บริสุทธิ์ ที่คนมีมลทิน ได้คิดขึ้น
ได้มีปรากฏอยู่ในแคว้นมคธแล้วสืบมาแต่ก่อน
ขอพระองค์จงเปิดประตูนิพพานอันไม่ตาย
สัตว์ทั้งหลายจงฟังธรรม ที่พระองค์ผู้ปราศจากมลทินได้ตรัสรู้แล้วเถิด.

คนยืนบนยอดชะง่อนเขา เห็นประชุมชน ได้โดยรอบ ฉันใด
ข้าแต่พระผู้มีเมธาดี ผู้มีจักษุเห็นโดยรอบ
ขอพระองค์จงขึ้นสู่ปราสาทอันสำเร็จด้วยธรรม
จักเห็นหมู่สัตว์ผู้เกลื่อนกล่นด้วยโศก ไม่ห่างจากความโศก
ถูกชาติชราครอบงำ ได้ฉันนั้น.

จงลุกขึ้นเถิด พระองค์ผู้วีระ ผู้ชนะสงครามแล้ว
ผู้ขนสัตว์ด้วยยานคือเกวียน ผู้ไม่มีหนี้สิน
ขอพระองค์ จงเที่ยวไปในโลกเถิด.
ขอพระผู้มีพระภาคโปรดแสดงธรรมเถิด
สัตว์ผู้รู้ทั่วถึงธรรม จักมีเป็นแน่ ดังนี้.

ราชกุมาร ครั้งนั้น เรารู้แจ้งคำเชื้อเชิญของสหัมบดีพรหมแล้ว และเพราะอาศัยความกรุณาในสัตว์ทั้งหลาย เราตรวจดูโลกด้วยพุทธจักษุแล้ว เมื่อเราตรวจดูโลกด้วยพุทธจักษุอยู่ เราได้เห็นสัตว์ทั้งหลาย ผู้มีธุลีในดวงตาเล็กน้อยบ้าง มีมากบ้าง ผู้มีอินทรีย์แก่กล้าบ้าง อ่อนบ้าง มีอาการดีบ้าง เลวบ้าง อาจสอนให้รู้ได้ง่ายบ้าง ยากบ้าง และบางพวกเห็นโทษในปรโลก โดยความเป็นภัยอยู่ก็มี เปรียบเหมือนในหนองบัวอุบล บัวปทุม บัวบุณฑริก ดอกบัวบางเหล่าเกิดแล้วในน้ำ เจริญในน้ำ อันน้ำพยุงไว้ ยังจมอยู่ในนํ้า บางเหล่าเกิดแล้วในน้ำ เจริญในน้ำ อันน้ำพยุงไว้ ตั้งอยู่เสมอพื้นนํ้า บางเหล่าเกิดแล้วในน้ำ เจริญในน้ำ อันน้ำพยุงไว้ โผล่ขึ้นพ้นนํ้า อันน้ำไม่ถูกแล้ว ราชกุมาร ฉันใดก็ฉันนั้น เราได้เห็นสัตว์ทั้งหลายเป็นต่างๆ กันฉันนั้น ราชกุมาร ครั้งนั้น เราได้รับรองกะสหัมบดีพรหมด้วยคำว่า

ประตูแห่งนิพพานอันเป็นอมตะ เราเปิดไว้แล้วแก่สัตว์เหล่านั้น
สัตว์เหล่าใดมีโสตประสาท สัตว์เหล่านั้น จงปลงศรัทธาลงไปเถิด
พรหม เรารู้สึกว่ายาก จึงไม่กล่าวธรรมอันประณีต
ที่เราคล่องแคล่วชำนาญ ในหมู่มนุษย์ทั้งหลาย ดังนี้.

ราชกุมาร ครั้งนั้น สหัมบดีพรหมรู้ว่าตนเป็นผู้ได้โอกาสอันพระผู้มีพระภาค ทรงกระทำแล้วเพื่อแสดงธรรม จึงไหว้เรากระทำประทักษิณแล้ว อันตรธานไปในที่นั้นนั่นเอง.

ราชกุมาร ลำดับนั้น เราได้คิดว่า เราควรแสดงธรรมแก่ใครก่อนหนอ ใครจักรู้ทั่วถึงธรรมนี้ได้โดยพลัน ครั้นแล้วเราได้คิดต่อไปว่า อาฬารดาบส กาลามโคตรนี้แล เป็นผู้ฉลาด เฉียบแหลม มีปัญญา มีธุลีในดวงตาเพียงเล็กน้อยมานาน ถ้าอย่างไร เราควรแสดงธรรมแก่อาฬารดาบส กาลามโคตรก่อน เธอจักรู้ทั่วถึงธรรมนี้ได้โดยพลัน ทีนั้น เทวดาได้เข้ามาหาเรา แล้วกล่าวว่า ภันเต อาฬารดาบส กาลามโคตรทำกาละได้ ๗ วันแล้ว และญาณทัสสนะก็ได้เกิดขึ้นแก่เราว่า อาฬารดาบส กาลามโคตรทำกาละได้ ๗ วันแล้ว เราจึงคิดว่า อาฬารดาบส กาลามโคตรนี้ ได้เสื่อมจากคุณอันใหญ่เสียแล้ว เพราะถ้าเธอได้ฟังธรรมนี้ เธอจักรู้ทั่วถึงธรรมนี้ได้โดยพลัน.

ราชกุมาร ลำดับนั้น เราได้คิดว่า เราจะพึงแสดงธรรมแก่ใครก่อนหนอ ใครจักรู้ทั่วถึงธรรมนี้ได้โดยพลัน ครั้นแล้วได้คิดต่อไปว่า อุทกดาบส รามบุตรนี้แล เป็นผู้ฉลาด เฉียบแหลม มีปัญญา มีธุลีในดวงตาเพียงเล็กน้อยมานาน ถ้าอย่างไร เราควรแสดงธรรมแก่อุทกดาบส รามบุตรก่อน เธอจักรู้ทั่วถึงธรรมนี้ได้โดยพลัน ทีนั้น เทวดาได้เข้ามาหาเรา แล้วกล่าวว่า ภันเต อุทกดาบส รามบุตรทำกาละเมื่อวานนี้แล้ว และญาณทัสสนะก็ได้เกิดขึ้นแก่เราว่า อุทกดาบส รามบุตรทำกาละเมื่อวานนี้แล้ว เราจึงคิดว่า อุทกดาบส รามบุตรนี้ ได้เสื่อมจากคุณอันใหญ่เสียแล้ว เพราะถ้าเธอได้ฟังธรรมนี้ เธอจักรู้ทั่วถึงธรรมนี้ได้โดยพลัน.

ราชกุมาร ลำดับนั้น เราได้คิดว่า เราจะพึงแสดงธรรมแก่ใครก่อนหนอ ใครจักรู้ทั่วถึงธรรมนี้ได้โดยพลัน ครั้นแล้วได้คิดต่อไปว่า ภิกษุปัญจวัคคีย์เป็นผู้มีอุปการะมากแก่เรา ได้บำรุงเราผู้ตั้งหน้าบำเพ็ญเพียรอยู่ ถ้าอย่างไร เราควรแสดงธรรมแก่ภิกษุปัญจวัคคีย์ก่อน ครั้นแล้วได้คิดต่อไปว่า บัดนี้ ภิกษุปัญจวัคคีย์อยู่ที่ไหนหนอ เราได้เห็นภิกษุปัญจวัคคีย์อยู่ที่ป่าอิสิปตนมฤคทายวัน เขตพระนครพาราณสี ด้วยทิพยจักษุอันบริสุทธิ์ล่วงจักษุของมนุษย์ ครั้นเราอยู่ที่อุรุเวลาประเทศตามพอใจแล้ว ได้เสด็จจาริกไปทางพระนครพาราณสี. …

-บาลี ม. ม. 13/461/509.

https://84000.org/tipitaka/pali/?13//461,
https://etipitaka.com/read/pali/13/461

English translation by Bhikkhu Sujato

… Then it occurred to me, ‘This principle I have discovered is deep, hard to see, hard to understand, peaceful, sublime, beyond the scope of logic, subtle, comprehensible to the astute. But people like clinging, they love it and enjoy it. It’s hard for them to see this thing; that is, specific conditionality, dependent origination. It’s also hard for them to see this thing; that is, the stilling of all activities, the letting go of all attachments, the ending of craving, fading away, cessation, extinguishment. And if I were to teach the Dhamma, others might not understand me, which would be wearying and troublesome for me.’ And then these verses, which were neither supernaturally inspired, nor learned before in the past, occurred to me:

‘I’ve struggled hard to realize this,
enough with trying to explain it!
Those mired in greed and hate
can’t really understand this teaching.

It goes against the stream, subtle,
deep, obscure, and very fine.
Those besotted by greed cannot see,
for they’re shrouded in a mass of darkness.’

And as I reflected like this, my mind inclined to remaining passive, not to teaching the Dhamma.

Then Brahmā Sahampati, knowing what I was thinking, thought, ‘Alas! The world will be lost, the world will perish! For the mind of the Realized One, the perfected one, the fully awakened Buddha, inclines to remaining passive, not to teaching the Dhamma.’

Then Brahmā Sahampati, as easily as a strong person would extend or contract their arm, vanished from the Brahmā realm and reappeared in front of me. He arranged his robe over one shoulder, raised his joined palms toward me, and said, ‘Sir, let the Blessed One teach the Dhamma! Let the Holy One teach the Dhamma! There are beings with little dust in their eyes. They’re in decline because they haven’t heard the teaching. There will be those who understand the teaching!’

That’s what Brahmā Sahampati said. Then he went on to say:

‘Among the Magadhans there appeared in the past
an impure teaching thought up by those still stained.
Fling open the door to the deathless!
Let them hear the teaching
the immaculate one discovered.

Standing high on a rocky mountain,
you can see the people all around.
In just the same way, All-seer, so intelligent,
having ascended the Temple of Truth,

rid of sorrow, look upon the people
swamped with sorrow,
oppressed by rebirth and old age.
Rise, hero! Victor in battle, leader of the caravan,
wander the world free of debt.
Let the Blessed One teach the Dhamma!
There will be those who understand!’

Then, understanding Brahmā’s invitation, I surveyed the world with the eye of a Buddha, because of my compassion for sentient beings. And I saw sentient beings with little dust in their eyes, and some with much dust in their eyes; with keen faculties and with weak faculties, with good qualities and with bad qualities, easy to teach and hard to teach. And some of them lived seeing the danger in the fault to do with the next world, while others did not. It’s like a pool with blue water lilies, or pink or white lotuses. Some of them sprout and grow in the water without rising above it, thriving underwater. Some of them sprout and grow in the water reaching the water’s surface. And some of them sprout and grow in the water but rise up above the water and stand with no water clinging to them. Then I replied in verse to Brahmā Sahampati:

‘Flung open are the doors to the deathless!
Let those with ears to hear commit to faith.
Thinking it would be troublesome, Brahmā,
I did not teachthe
sophisticated, sublime Dhamma among humans.’

Then Brahmā Sahampati, knowing that his request for me to teach the Dhamma had been granted, bowed and respectfully circled me, keeping me on his right, before vanishing right there.

Then it occurred to me, ‘Who should I teach first of all? Who will quickly understand the teaching?’ Then it occurred to me, ‘That Āḷāra Kālāma is astute, competent, clever, and has long had little dust in his eyes. Why don’t I teach him first of all? He’ll quickly understand the teaching.’ But a deity came to me and said, ‘Sir, Āḷāra Kālāma passed away seven days ago.’

And knowledge and vision arose in me, ‘Āḷāra Kālāma passed away seven days ago.’ Then it occurred to me, ‘This is a great loss for Āḷāra Kālāma. If he had heard the teaching, he would have understood it quickly.’

Then it occurred to me, ‘Who should I teach first of all? Who will quickly understand the teaching?’ Then it occurred to me, ‘That Uddaka, son of Rāma, is astute, competent, clever, and has long had little dust in his eyes. Why don’t I teach him first of all? He’ll quickly understand the teaching.’ But a deity came to me and said, ‘Sir, Uddaka, son of Rāma, passed away just last night.’

And knowledge and vision arose in me, ‘Uddaka, son of Rāma, passed away just last night.’ Then it occurred to me, ‘This is a great loss for Uddaka. If he had heard the teaching, he would have understood it quickly.’

Then it occurred to me, ‘Who should I teach first of all? Who will quickly understand the teaching?’ Then it occurred to me, ‘The group of five mendicants were very helpful to me. They looked after me during my time of resolute striving. Why don’t I teach them first of all?’ Then it occurred to me, ‘Where are the group of five mendicants staying these days?’ With clairvoyance that is purified and superhuman I saw that the group of five mendicants were staying near Varanasi, in the deer park at Isipatana.

So, when I had stayed in Uruvelā as long as I pleased, I set out for Varanasi. …

English translation by Nyanamoli Thera

… “It occurred to me, Prince, the Dhamma that I have attained is profound, hard to see and hard to discover. It is the most peaceful and superior goal of all, unattainable by mere ratiocination, subtle, and for the wise to experience. But this generation loves something to rely on, delights in something to rely on, is glad of something to rely on. It is hard for such a generation to see this truth, namely, specific conditionality, dependent origination. And it is hard to see this truth, namely, the stilling of all formations, relinquishing of all essentials of existence, exhaustion of craving, fading of lust, cessation, Nibbāna. And if I taught the Dhamma, others would not understand me, and that would be weariness and a bother for me.

“In fact there came to me spontaneously these stanzas never heard before:

“‘Enough, nor teach the Dhamma
That even I found hard to reach;
For it will never be perceived
By those who live in lust and hate.
Men dyed in lust, and whom a cloud
Of darkness laps, will never see
What goes against the stream, is subtle,
Deep, and hard to see, abstruse.’

“Considering thus, my mind favoured inaction instead of teaching the Dhamma.

“Then the Brahmā Divinity Sahampati knew in mind the thought in my mind, and he considered: ‘The world will be lost, the world will be utterly lost, since the mind of the Tathāgata, Arahant and Fully Enlightened One, favours inaction instead of teaching the Dhamma.’

“Then just as soon as a strong man might extend his flexed arm or flex his extended arm, the Divinity Sahampati vanished in the world of the Divinity and appeared before me. Then he arranged his upper robe on one shoulder and raising his hands palms together towards me, he said: ‘Venerable Sir, let the Blessed One teach the Dhamma. There are beings with little dust in their eyes who are wasting through not hearing the Dhamma. Some of them will gain final knowledge of the Dhamma.’

“The Divinity Sahampati spoke thus, and having done so, he said further:

“‘In Magadha till now have Dhammas been
Unpurified, thought out by those still stained.
Open the Deathless gateway, let them hear
The Dhamma the Immaculate has found;
And, just as one sees all the folk around
Who stands upon a solid pile of rock,
Survey, O sorrowless, all-seeing sage,
This human breed engulfed in sorrowing
That Birth has at its mercy, and Old Age.
Arise victorious Hero, Knowledge-bringer,
Free from all debt, and wander in the world.
Proclaim the Dhamma; there are some,
O Blessed One, will understand.’

“Then I listened to the Divinity’s pleading. Out of compassion for beings I surveyed the world with the eye of a Buddha. Surveying the world with the eye of a Buddha, I saw beings with little dust in their eyes and with much dust in their eyes, with keen faculties and with dull faculties, with good qualities and with bad qualities, easy to teach and hard to teach, and some that dwelt seeing fear in blame and in the other world.

“Just as in a pond of blue or red or white lotuses, some lotuses that are born and grow in the water thrive immersed in the water without rising out of it, and some other lotuses that are born and grow in water rest on the water’s surface, and some other lotuses that are born and grow in the water rise out of the water and stand clear, unwetted by it; so too, surveying the world… and some that dwelt seeing fear in blame and in the other world.

“Then I replied to the Divinity Sahampati in stanzas:

“‘Open for them are the Deathless’ doors,
Let those that hear now show their faith,
Seeing the bother I spoke not for men
Dhamma subtle and sublime, Divinity.’

“Then the Divinity Sahampati thought: ‘I have made it possible for the Dhamma to be taught by the Blessed One.’ And after paying homage to me, keeping me on the right, the Divinity departed.

“I considered thus: ‘To whom should I first teach the Dhamma? Who will soon understand this Dhamma?’

“I considered thus: ‘Ālāra Kālāma is wise, learned and discerning. He has long had little dust in his eyes. Suppose I taught the Dhamma first to Ālāra Kālāma? He will soon understand it.’

“Then gods approached me and said: ‘Venerable Sir, Ālāra Kālāma died seven days ago.’ And the knowledge and vision arose in me: ‘Alara Kalama died seven days ago.’ I considered thus: ‘Alara Kalama’s loss is a great one. If he had heard this Dhamma, he would soon have understood it.’

“I considered thus: ‘To whom should I first teach the Dhamma? Who will understand this Dhamma?’

“I considered thus: ‘Uddaka Rāmaputta is wise, learned and discerning. He has long had little dust in his eyes. Suppose I taught the Dhamma first to Uddaka Rāmaputta? He will soon understand it.’

“Then gods approached me and said: ‘Venerable Sir, Uddaka Rāmaputta died last night.’ And the knowledge and vision in me: ‘Uddaka Rāmaputta died last night.’ I considered thus: ‘Uddaka Rāmaputta’s loss is a great one. If he had heard this Dhamma, he would soon have understood it.’

“I considered thus: ‘To whom should I first teach the Dhamma? Who will understand this Dhamma?’

“I considered thus: ‘The bhikkhus of the group of five, who attended me while I was engaged in the struggle for control were very helpful. Suppose I taught the Dhamma first to them?’

“I considered thus: ‘Where are the bhikkhus of the group of five living now?’ And with the heavenly eyesight, which is purified and surpasses the human, I saw that they were living at Benares in the Deer Park at Isipatana.

“Then when I had stayed at Uruvelā as long as I chose, I set out to go by stages to Benares. …

English translation by I.B. Horner

Dhamma is very subtle

Then Prince, it occurred to me: ‘This Dhamma, won to by me is deep, difficult to see, difficult to understand, tranquil, excellent, beyond dialectic, subtle, intelligible to the learned. But this is a creation delighting in sensual pleasure, delighted by sensual pleasure, rejoicing in sensual pleasure. So that for a creation delighting in sensual pleasure, delighted by sensual pleasure, rejoicing in sensual pleasure, this were a matter difficult to see, that is to say causal uprising by way of condition. This too were a matter difficult to see, that is to say the tranquillising of all the activities, the renunciation of all attachment, the destruction of craving, dispassion, stopping, nibbāna. But if I were to teach Dhamma and others were not to understand me, that would be a weariness to me, that would be a vexation to me.

Moreover, Prince, these verses not heard before in the past spontaneously occurred to me:

This that through many toils I’ve won,
Enough! why should I make it known?
By folk with lust and hate consumed
This Dhamma is not understood.

Leading on against the stream,
Deep, subtle, difficult to see, delicate,
Unseen ‘twill be by passion’s slaves,
Cloaked in the murk of ignorance.

In such wise, as I was pondering,
Prince, my mind inclined to little effort
and not teaching Dhamma.

Then, Prince, it occurred to Brahmā Sahampati who knew with his mind the reasoning in my mind: ‘Alas, the world is lost, alas, the world is destroyed, inasmuch as the mind of the Tathāgata, the perfected one, the fully awakened one, inclines to little effort and not to teaching Dhamma.’ Then, Prince, as a strong man might stretch out his bent arm, or might bend back his outstretched arm, even so did Brahmā Sahampati, vanishing from the Brahmā-world, become manifest before me. Then, Prince, Brahmā Sahampati, having arranged his upper robe over one shoulder, having saluted me with joined palms, spoke thus to me: ‘Lord, let the Lord teach Dhamma, let the well-farer teach Dhamma; there are beings with little dust in their eyes who; not hearing Dhamma, are decaying, (but if) they are learners of Dhamma they will grow.’ Thus spoke Brahmā Sahampati to me, Prince; having said this, he further spoke thus:

‘There has appeared in Magadha before thee,
An unclean dhamma by (minds) with stains devised.
Open this door of deathlessness;
let them hear Dhamma awakened to by the stainless one.

As on a crag on crest of mountain standing,
A man might watch the people all around,
E’en so do thou, O Wisdom fair, ascending,
O Seer of all, the terraced heights of truth.
Look down, from grief released, upon the peoples,
Sunken in grief, oppressed with birth and age.

Arise, thou hero! Conqueror in the battle!
Thou leader of the caravan, without a debt!
Walk in the world. Let the Blessed One Teach Dhamma;
they who learn will grow.’

And then I, Prince, having understood Brahmā’s entreaty, out of compassion surveyed the world with the eye of an Awakened One. As I, Prince, was surveying the world with the eye of an Awakened One, I saw beings with little dust in their eyes, with much dust in their eyes, with acute faculties with dull faculties, of good dispositions, of bad dispositions, docile, indocile, few seeing from fear sins and the world beyond. Even as in a pond of blue lotuses or in a pond of red lotuses or in a pond of white lotuses, a few red lotuses, a few blue lotuses, a few white lotuses are born in the water, grow in the water, do not rise above the water but thrive while altogether immersed; a few blue lotuses, a few red lotuses, a few white lotuses are born in the water, grow in the water and reach the surface of the water a few blue lotuses, a few red lotuses, a few white lotuses are born in the water, grow in the water and stand rising out of the water, undefiled by the water; even so did I, Prince, surveying the world with the eye of an Awakened One, see beings with little dust in their eyes, with much dust in their eyes, with acute faculties, with dull faculties, of good dispositions, of bad dispositions, docile, indocile, few seeing from fear sins and the world beyond.

Then I, Prince, addressed Brahmā Sahampati in verses:

Opened for those who hear
are the doors of the Deathless, Brahmā,
Let them give forth their faith;
Thinking of useless fatigue, Brahmā,
I have not preached Dhamma Sublime
and excellent for men.

Then, Prince, Brahmā Sahampati, thinking: ‘The opportunity was made by me for the Lord to teach Dhamma,’ having greeted me, keeping his right side towards me, vanished then and there.

Who to Teach?

Then it occurred to me, Prince: ‘Now, to whom should I first teach this Dhamma? Who will understand this Dhamma quickly?’ Then it occurred to me, Prince: ‘Indeed this Āḷāra the Kālāma is learned, experienced, wise, and for a long time has had little dust in his eyes. Suppose that I were to teach Dhamma first to Āḷāra the Kālāma he will understand this Dhamma quickly. Then devatās having approached me, spoke thus: Lord, Āḷāra the Kālāma passed away seven days ago.’ So knowledge and vision arose in me that Āḷāra the Kālāma had passed away seven days ago. Then it occurred to me, Prince: ‘Āḷāra the Kālāma has suffered a great loss. For if he had heard this Dhamma, he would have understood it quickly.’

Then it occurred to me, Prince: ‘Now, to whom could I first teach this Dhamma? Who will understand this Dhamma quickly? Then it occurred to me, Prince: ‘This Uddaka, Rāma’s son, is learned, experienced, wise, and for a long time has had little dust in his eyes. Suppose that I were to teach Dhamma first to Uddaka, Rāma’s son? He will understand this Dhamma quickly,’ Then, Prince, devatās, having approached me, spoke thus: ‘Lord, Uddaka, Rāma’s son, passed away last night.’ So knowledge and vision arose in me that Uddaka, Rāma’s son, had passed away last night. Then it occurred to me, Prince: ‘Uddaka, Rāma’s son, has suffered a great loss. For if he had heard this Dhamma, he would have understood it quickly.

Then it occurred to me, Prince: ‘Now to whom could I first teach this Dhamma? Who will understand this Dhamma quickly? Then it occurred to me, Prince: ‘This group of five monks who waited on me when I was self-resolute in striving, were very helpful. Suppose that I were to teach Dhamma first to this group of five monks? Then it occurred to me, Prince: ‘But where is the group of five monks staying at present? Then, monks I saw with deva-vision, purified and surpassing that of men, the group of five monks staying near Benares at Isipatana in the deer-park.

Then I, Prince, having stayed at Uruvelā for as long as I found suiting, set out on tour for Benares. …