เวทนาใดๆ ก็ตาม เวทนานั้นล้วนเป็นทุกข์
ครั้งนั้น ภิกษุรูปหนึ่งเข้าไปเฝ้าพระผู้มีพระภาคยังที่ประทับ ถวายอภิวาทพระผู้มีพระภาคแล้วนั่งในที่สมควร จากนั้นได้ทูลพระผู้มีพระภาคว่า
ภันเต ในกรณีนี้ เมื่อข้าพระองค์หลีกเร้นอยู่ในที่ลับ ได้เกิดความคิดขึ้นอย่างนี้ว่า พระผู้มีพระภาคตรัสเวทนาไว้ ๓ ประการ คือ สุขเวทนา ทุกขเวทนา อทุกขมสุขเวทนา พระผู้มีพระภาคตรัสเวทนาไว้ ๓ ประการเหล่านี้แล ภันเต ก็พระผู้มีพระภาคตรัสอย่างนี้ว่า เวทนาอย่างใดอย่างหนึ่ง เวทนานั้นล้วนเป็นทุกข์1 ดังนี้ ข้อที่พระองค์ตรัสว่า เวทนาอย่างใดอย่างหนึ่ง เวทนานั้นล้วนเป็นทุกข์ ดังนี้ พระผู้มีพระภาคทรงหมายถึงอะไรหนอ.
พระผู้มีพระภาคตรัสว่า สาธุ สาธุ ภิกษุ ภิกษุ เรากล่าวเวทนาไว้ ๓ ประการ คือ สุขเวทนา ทุกขเวทนา อทุกขมสุขเวทนา เรากล่าวเวทนาไว้ ๓ ประการเหล่านี้แล ภิกษุ เรากล่าวคำนี้ว่า เวทนาอย่างใดอย่างหนึ่ง เวทนานั้นล้วนเป็นทุกข์ ดังนี้ เรากล่าวหมายเอาความที่สังขารทั้งหลายไม่เที่ยงนั่นเอง ภิกษุ ก็คำที่ว่า เวทนาอย่างใดอย่างหนึ่ง เวทนานั้นล้วนเป็นทุกข์์ ดังนี้ เรากล่าวหมายเอาความที่สังขารทั้งหลายนั่นแหละ มีความสิ้นไปเป็นธรรมดา มีความเสื่อมไปเป็นธรรมดา มีความจางคลายไปเป็นธรรมดา มีความดับไปเป็นธรรมดา และมีความแปรปรวนไปเป็นธรรมดา.
ภิกษุ ต่อมา เรากล่าวความดับ (นิโรธ) แห่งสังขารทั้งหลายโดยลำดับ คือ เมื่อภิกษุเข้าปฐมฌาน วาจาย่อมดับ เมื่อเข้าทุติยฌาน วิตกวิจารย่อมดับ เมื่อเข้าตติยฌาน ปีติย่อมดับ เมื่อเข้าจตุตถฌาน ลมอัสสาสะปัสสาสะ (ลมหายใจเข้าลมหายใจออก) ย่อมดับ เมื่อเข้าอากาสานัญจายตนะ รูปสัญญาย่อมดับ เมื่อเข้าวิญญาณัญจายตนะ อากาสานัญจายตนสัญญาย่อมดับ เมื่อเข้าอากิญจัญญายตนะ วิญญาณัญจายตนสัญญาย่อมดับ เมื่อเข้าเนวสัญญานาสัญญายตนะ อากิญจัญญายตนสัญญาย่อมดับ เมื่อเข้าสัญญาเวทยิตนิโรธ สัญญาและเวทนาย่อมดับ ราคะ โทสะ และโมหะของภิกษุผู้สิ้นอาสวะย่อมดับ.
ภิกษุ ต่อมา เรากล่าวความสงบ2 (วูปสมะ) แห่งสังขารทั้งหลายโดยลำดับ คือ เมื่อภิกษุเข้าปฐมฌาน วาจาย่อมสงบ เมื่อเข้าทุติยฌาน วิตกวิจารย่อมสงบ เมื่อเข้าสัญญาเวทยิตนิโรธ สัญญาและเวทนาย่อมสงบ ราคะโทสะ โมหะของภิกษุผู้สิ้นอาสวะย่อมสงบ.
ภิกษุ ความระงับ3 (ปัสสัทธิ) ๖ อย่างเหล่านี้ คือ เมื่อภิกษุเข้าปฐมฌาน วาจาย่อมระงับ เมื่อเข้าทุติยฌาน วิตกวิจารย่อมระงับ เมื่อเข้าตติยฌาน ปีติย่อมระงับ เมื่อเข้าจตุตถฌาน ลมอัสสาสะปัสสาสะย่อมระงับ เมื่อเข้าสัญญาเวทยิตนิโรธ สัญญาและเวทนาย่อมระงับ ราคะ โทสะ โมหะของภิกษุผู้สิ้นอาสวะย่อมระงับ.
-บาลี สฬา. สํ. 18/268/391.
https://84000.org/tipitaka/pali/?18//268,
https://etipitaka.com/read/pali/18/268
1 สำนวนแปลบางแห่งใช้ว่า ประมวลลงในความทุกข์์ หรือ ประชุมลงในความทุกข์ ซึ่งศัพท์บาลี คือ ทุกฺขสฺมินฺติ.
2 ระงับ เช่น สงบจิตสงบใจ สงบศึก, หยุดนิ่ง เช่น คลื่นลมสงบ พายุสงบ, กลับเป็นปรกติ เช่น เหตุการณ์สงบแล้ว, ปราศจากสิ่งรบกวน เช่น จิตใจสงบ, ไม่กำเริบ เช่น อาการไข้สงบลง ภูเขาไฟสงบ, ไม่วุ่นวาย เช่น บ้านเมืองสงบปราศจากโจรผู้ร้าย.
3 ยับยั้งไว้, ทําให้สงบ เช่น ระงับคดี ระงับเรื่องราว.
English translation by Bhikkhu Sujato
Then a mendicant went up to the Buddha, bowed, sat down to one side, and said to him:
“Just now, sir, as I was in private retreat this thought came to mind. The Buddha has spoken of three feelings. Pleasant, painful, and neutral feeling. These are the three feelings the Buddha has spoken of.
But the Buddha has also said: ‘Suffering includes whatever is felt.’ What was the Buddha referring to when he said this?”
“Good, good, mendicant! I have spoken of these three feelings. Pleasant, painful, and neutral feeling. These are the three feelings I have spoken of.
But I have also said: ‘Suffering includes whatever is felt.’
When I said this I was referring to the impermanence of conditions, to the fact that conditions are liable to end, vanish, fade away, cease, and perish.
But I have also explained the progressive cessation of conditions. For someone who has attained the first absorption, speech has ceased. For someone who has attained the second absorption, the placing of the mind and keeping it connected have ceased. For someone who has attained the third absorption, rapture has ceased. For someone who has attained the fourth absorption, breathing has ceased. For someone who has attained the dimension of infinite space, the perception of form has ceased. For someone who has attained the dimension of infinite consciousness, the perception of the dimension of infinite space has ceased. For someone who has attained the dimension of nothingness, the perception of the dimension of infinite consciousness has ceased. For someone who has attained the dimension of neither perception nor non-perception, the perception of the dimension of nothingness has ceased. For someone who has attained the cessation of perception and feeling, perception and feeling have ceased. For a mendicant who has ended the defilements, greed, hate, and delusion have ceased.
And I have also explained the progressive stilling of conditions. For someone who has attained the first absorption, speech has stilled. For someone who has attained the second absorption, the placing of the mind and keeping it connected have stilled. … For someone who has attained the cessation of perception and feeling, perception and feeling have stilled. For a mendicant who has ended the defilements, greed, hate, and delusion have stilled.
There are these six levels of tranquility. For someone who has attained the first absorption, speech has been tranquilized. For someone who has attained the second absorption, the placing of the mind and keeping it connected have been tranquilized. For someone who has attained the third absorption, rapture has been tranquilized. For someone who has attained the fourth absorption, breathing has been tranquilized. For someone who has attained the cessation of perception and feeling, perception and feeling have been tranquilized. For a mendicant who has ended the defilements, greed, hate, and delusion have been tranquilized.”
English translation by Bhikkhu Bodhi
Then a certain bhikkhu approached the Blessed One, paid homage to him, sat down to one side, and said to him: “Here, venerable sir, while I was alone in seclusion, a reflection arose in my mind thus: ‘Three feeling have been spoken of by the Blessed One: pleasant feeling, painful feeling, neither-painful-nor-pleasant feeling. These three feelings have been spoken of by the Blessed One. But the Blessed One has said: “Whatever is felt is included in suffering.” Now with reference to what was this stated by the Blessed One?’”
“Good, good, bhikkhu! These three feelings have been spoken of by me: pleasant feeling, painful feeling, neither-painful-nor-pleasant feeling. These three feelings have been spoken of by me. And I have also said: ‘Whatever is felt is included in suffering.’ That has been stated by me with reference to the impermanence of formations. That has been stated by me with reference to formations being subject to destruction … to formations being subject to vanishing … to formations being subject to fading away … to formations being subject to cessation … to formations being subject to change.
“Then, bhikkhu, I have also taught the successive cessation of formations. For one who has attained the first jhana, speech has ceased. For one who has attained the second jhana, thought and examination have ceased. For one who has attained the third jhana, rapture has ceased. For one who has attained the fourth jhana, in-breathing and out-breathing have ceased. For one who has attained the base of the infinity of space, the perception of form has ceased. For one who has attained the base of the infinity of consciousness, the perception pertaining to the base of the infinity of space has ceased. For one who has attained the base of nothingness, the perception pertaining to the base of the infinity of consciousness has ceased. For one who has attained the base of neither-perception-nor-nonperception, the perception pertaining to the base of nothingness has ceased. For one who has attained the cessation of perception and feeling, perception and feeling have ceased. For a bhikkhu whose taints are destroyed, lust has ceased, hatred has ceased, delusion has ceased.
“Then, bhikkhu, I have also taught the successive subsiding of formations. For one who has attained the first jhana speech has subsided…. For one who has attained the cessation of perception and feeling, perception and feeling have subsided. For a bhikkhu whose taints are destroyed, lust has subsided, hatred has subsided, delusion has subsided.
“There are, bhikkhu, these six kinds of tranquillization. For one who has attained the first jhana, speech has been tranquillized. For one who has attained the second jhana, thought and examination have been tranquillized. For one who has attained the third jhana, rapture has been tranquillized. For one who has attained the fourth jhana, in-breathing and out-breathing have been tranquillized. For one who has attained the cessation of perception and feeling, perception and feeling have been tranquillized. For a bhikkhu whose taints are destroyed, lust has been tranquillized, hatred has been tranquillized, delusion has been tranquillized.”
