เหตุให้ไปทุคติ หรือสุคติ มีมาก (มหากัมมวิภังคสูตร)1

สมัยหนึ่ง พระผู้มีพระภาคประทับอยู่ที่พระวิหารเวฬุวัน กลันทกนิวาปสถาน1 เขตพระนครราชคฤห์ สมัยนั้น ท่านพระสมิทธิอยู่ในกระท่อมในป่า ครั้งนั้น ปริพาชกโปตลิบุตรเดินเล่นไปโดยลำดับ เข้าไปหาท่านพระสมิทธิยังที่อยู่แล้ว ได้ทักทายปราศรัยกับท่านพระสมิทธิ ครั้นผ่าน คำทักทายปราศรัยพอให้ระลึกถึงกันไปแล้ว จึงนั่งในที่สมควร ปริพาชกโปตลิบุตร พอนั่งเรียบร้อยแล้ว ได้กล่าวกะท่านพระสมิทธิว่า

อาวุโสสมิทธิ ข้าพเจ้าได้ฟังมา ได้รับมาเฉพาะหน้าพระสมณโคดมดังนี้ว่า กายกรรมเป็นโมฆะ (กายกรรมไม่จริง) วจีกรรมเป็นโมฆะ (วจีกรรมไม่จริง) มโนกรรมเท่านั้นจริง และว่าสมาบัติที่บุคคลเข้าแล้วไม่ได้รับเวทนาอะไรๆ นั้นก็มีอยู่.

ท่านพระสมิทธิกล่าวว่า อาวุโสโปตลิบุตร ท่านอย่ากล่าวอย่างนั้น ท่านอย่ากล่าวตู่พระผู้มีพระภาค การกล่าวตู่พระผู้มีพระภาคไม่ดีเลย เพราะพระผู้มีพระภาคไม่ได้ตรัสอย่างนั้นว่า กายกรรมเป็นโมฆะ (กายกรรมไม่จริง) วจีกรรมเป็นโมฆะ (วจีกรรมไม่จริง) มโนกรรมเท่านั้นจริง และว่าสมาบัติที่บุคคลเข้าแล้วไม่ได้รับเวทนาอะไรๆ นั้นก็มีอยู่.

อาวุโสสมิทธิ ท่านบวชมานานเท่าไรแล้ว.

ไม่นานอาวุโส เพียง ๓ พรรษา.

ในเมื่อภิกษุใหม่ยังคิดปกป้องพระศาสดาถึงเพียงนี้ พวกเราจักพูดอะไรกับภิกษุผู้เป้นเถระได้เล่า อาวุโสสมิทธิ บุคคลทำกรรมที่ประกอบด้วยเจตนา (ความจงใจ) ทางกาย ทางวาจา และทางใจแล้ว เขาจะได้รับผลอะไร.

อาวุโสโปตลิบุตร เขาจะได้รับผลคือความทุกข์.

ลำดับนั้น ปริพาชกโปตลิบุตรไม่ยินดี ไม่คัดค้านภาษิตของท่านพระสมิทธิ แล้วลุกจากอาสนะหลีกไป.

ครั้นปริพาชกโปตลิบุตรหลีกไปแล้วไม่นาน ท่านพระสมิทธิเข้าไปหาท่านพระอานนท์ยังที่อยู่ แล้วได้ทักทายปราศรัยกับท่านพระอานนท์ ครั้นผ่านคำทักทายปราศรัยพอให้ระลึกถึงกันไปแล้ว จึงนั่งในที่สมควร พอนั่งเรียบร้อยแล้ว จึงบอกเรื่องเท่าที่ได้สนทนากับปริพาชกโปตลิบุตรทั้งหมดแก่ท่านพระอานนท์ เมื่อท่านพระสมิทธิบอกแล้วอย่างนี้ ท่านพระอานนท์จึงได้กล่าวกับท่านพระสมิทธิดังนี้ว่า

อาวุโสสมิทธิ เหตุแห่งถ้อยคำนี้มีอยู่ มาเถิดเราไปเฝ้าพระผู้มีพระภาคกัน เราจักเข้าไปเฝ้าพระผู้มีพระภาคยังที่ประทับ แล้วทูลเนื้อความนี้พระผู้มีพระภาค พระผู้มีพระภาคจักตอบแก่เราอย่างไร เราจักกระทำอย่างนั้น ท่านพระสมิทธิรับคำท่านพระอานนท์ว่า อย่างนั้นอาวุโส.

ครั้งนั้น ท่านพระสมิทธิและท่านพระอานนท์ได้เข้าไปเฝ้าพระผู้มีพระภาคยังที่ประทับ ถวายอภิวาทพระผู้มีพระภาคแล้วนั่งในที่สมควร พอนั่งเรียบร้อยแล้ว ท่านพระอานนท์ได้ทูลเรื่องที่ท่านพระสมิทธิได้สนทนากับปริพาชกโปตลิบุตรทั้งหมด แด่พระผู้มีพระภาค เมื่อท่านพระอานนท์ทูลอย่างนี้แล้ว พระผู้มีพระภาคได้ตรัสกะท่านพระอานนท์ว่า

อานนท์ เราไม่รู้ชัดแม้ความเห็นของปริพาชกโปตลิบุตร เหตุใดจะรู้ชัดการสนทนากันเห็นปานนี้ได้ โมฆบุรุษ²สมิทธินี้ ได้ตอบปัญหาของปริพาชกโปตลิบุตร ซึ่งควรที่จะต้องแจกแจง แต่กลับตอบในแง่มุมเดียว.

เมื่อพระผู้มีพระภาคตรัสอย่างนี้แล้ว ท่านพระอุทายีได้ทูลพระผู้มีพระภาคว่า ภันเต ถ้าท่านสมิทธิกล่าวหมายถึงความทุกข์ดังนี้แล้ว อย่างนั้น ไม่ว่าการได้รับความรู้สึกใดๆ ก็ต้องจัดเข้าในทุกข์ทั้งสิ้น.

เมื่อท่านพระอุทายีกล่าวอย่างนี้แล้ว พระผู้มีพระภาคได้ตรัสกะท่านพระอานนท์ว่า อานนท์ เธอจงเห็นความนอกลู่นอกทางของโมฆบุรุษอุทายีนี้เถิด เราได้รู้เดี๋ยวนี้เอง โมฆบุรุษอุทายีนี้ เมื่อจะพูด ก็พูดโพล่งออกมาโดยไม่แยบคาย อานนท์ เบื้องต้นทีเดียวปริพาชกโปตลิบุตร ถามถึงเวทนา ๓ ถ้าโมฆบุรุษสมิทธิผู้ถูกถามนี้ จะพึงตอบอย่างนี้ว่า อาวุโสโปตลิบุตร บุคคลทำกรรมที่ประกอบด้วยเจตนา ทางกาย ทางวาจา และทางใจแล้ว ซึ่งให้ผลเป็นสุข เขาย่อมได้รับความสุข บุคคลทำกรรมที่ประกอบด้วยเจตนา ทางกาย ทางวาจา และทางใจแล้ว ซึ่งให้ผลเป็นทุกข์ เขาย่อมได้รับความทุกข์ บุคคลทำกรรมที่ประกอบด้วยเจตนา ทางกาย ทางวาจา และทางใจแล้ว ซึ่งให้ผลเป็นอทุกขมสุข (ไม่ทุกข์ไม่สุข) เขาย่อมได้รับอทุกขมสุข อานนท์ โมฆบุรุษสมิทธิ เมื่อตอบอย่างนี้ จึงจะชื่อว่าตอบปัญหาโดยถูกต้องแก่ปริพาชกโปตลิบุตร ก็แต่ว่าพวกปริพาชกผู้ถือลัทธิอื่นนั้น เป็นคนเขลา ไม่ฉลาด ใครเล่าจะเข้าใจมหากัมมวิภังค์ของตถาคต ถ้าตถาคตจำแนกมหากัมมวิภังค์อยู่ เธอทั้งหลายควรฟัง.

ท่านพระอานนท์ทูลว่า ข้าแต่พระผู้มีพระภาค บัดนี้เป็นกาลสมควรแล้ว ข้าแต่พระสุคต บัดนี้เป็นการสมควรแล้ว ที่พระผู้มีพระภาคจะทรงจำแนกมหากัมมวิภังค์ ภิกษุทั้งหลายได้ฟังจากพระผู้มีพระภาคแล้วจักได้ทรงจำไว้.

อานนท์ ถ้าอย่างนั้น เธอจงฟัง จงใส่ใจให้ดี เราจักกล่าว.

อานนท์ บุคคล ๔ จำพวกเหล่านี้ มีปรากฏอยู่ในโลก ๔  จำพวกอะไรบ้าง คือ

๑) บุคคลบางคนในกรณีนี้ เป็นผู้มัก³ฆ่าสัตว์ มักถือเอาสิ่งของที่เจ้าของไม่ได้ให้ มักประพฤติผิดในกาม มักพูดเท็จ มักพูดส่อเสียด (พูดยุยงให้แตกหัน) มักพูดคำหยาบ มักพูดเพ้อเจ้อ มากด้วยอภิชฌา มีจิตพยาบาท มีมิจฉาทิฏฐิ (ความเห็นผิด) ภายหลังจากการตายเพราะกายแตกทำลาย ย่อมเข้าถึงอบาย ทุคติ วินิบาต นรก ก็มี.

๒) บุคคลบางคนในกรณีนี้ เป็นผู้มักฆ่าสัตว์ มักถือเอาสิ่งของที่เจ้าของไม่ได้ให้ มักประพฤติผิดในกาม มักพูดเท็จ มักพูดส่อเสียด มักพูดคำหยาบ มักพูดเพ้อเจ้อ มากด้วยอภิชฌา มีจิตพยาบาท มีมิจฉาทิฏฐิ ภายหลังจากการตายเพราะกายแตกทำลาย ย่อมเข้าถึงสุคติ โลก สวรรค์ ก็มี.

๓) บุคคลบางคนในกรณีนี้ เป็นผู้เว้นขาดจากการฆ่าสัตว์ เว้นขาดจากถือเอาสิ่งของที่เจ้าของไม่ได้ให้ เว้นขาดจากการประพฤติผิดในกาม เว้นขาดจากการพูดเท็จ เว้นขาดจากการพูดส่อเสียด เว้นขาดจากการพูดคำหยาบ เว้นขาดจากการพูดเพ้อเจ้อ ไม่มากด้วยอภิชฌา มีจิตไม่พยาบาท มีสัมมาทิฏฐิ (ความเห็นถูกต้อง) ภายหลังจากการตายเพราะกายแตกทำลาย ย่อมเข้าถึงสุคติ โลก สวรรค์ ก็มี.

๔) บุคคลบางคนในกรณีนี้ เป็นผู้เว้นขาดจากการฆ่าสัตว์ เว้นขาดจากการถือเอาสิ่งของที่เจ้าของไม่ได้ให้ เว้นขาดจากการประพฤติผิดในกาม เว้นขาดจากการพูดเท็จ เว้นขาดจากการพูดส่อเสียด เว้นขาดจากการพูดคำหยาบ เว้นขาดจากการพูดเพ้อเจ้อ ไม่มากด้วยอภิชฌา มีจิตไม่พยาบาท มีสัมมาทิฏฐิ ภายหลังจากการตายเพราะกายแตกทำลาย ย่อมเข้าถึงอบาย ทุคติ วินิบาต นรก ก็มี.

อานนท์ สมณะหรือพราหมณ์บางคนในกรณีนี้ อาศัยความเพียรเครื่องเผากิเลส อาศัยความเพียรที่ตั้งมั่น อาศัยความประกอบเนืองๆ อาศัยความไม่ประมาท อาศัยมนสิการโดยชอบ (ความใส่ใจโดยถูกต้อง) ย่อมบรรลุเจโตสมาธิ โดยที่เมื่อจิตตั้งมั่นแล้ว ย่อมเห็นบุคคลโน้น ผู้มักฆ่าสัตว์ มักถือเอาสิ่งของที่เจ้าของไม่ได้ให้ มักประพฤติผิดในกาม มักพูดเท็จ มักพูดส่อเสียด มักพูดคำหยาบ มักพูดเพ้อเจ้อ มากด้วยอภิชฌา มีจิตพยาบาท มีมิจฉาทิฏฐิ ภายหลังจากการตายเพราะกายแตกทำลาย ย่อมเข้าถึงอบาย ทุคติ วิบาต นรก ด้วยจักษุอันเป็นทิพย์ บริสุทธิ์ล่วงจักษุของมนุษย์ สมณะหรือพราหมณ์นั้นจึงกล่าวอย่างนี้ว่า ท่านผู้เจริญ เป็นอันว่า กรรมอันเป็นบาปมีอยู่ ผลของทุจริตมีอยู่ ข้าพเจ้าได้เห็นบุคคลโน้น ผู้มักฆ่าสัตว์ มักถือเอาสิ่งของที่เจ้าของไม่ได้ให้ มักประพฤติผิดในกาม … มากด้วยอภิชฌา มีจิตพยาบาท มีมิจฉาทิฏฐิ ภายหลังจากการตายเพราะกายแตกทำลาย ย่อมเข้าถึงอบายทุคติ วินิบาต นรก แล้วกล่าวต่อไปอย่างนี้ว่า ท่านผู้เจริญ เป็นอันว่า บุคคลใดมักฆ่าสัตว์ มักถือเอาสิ่งของที่เจ้าของไม่ได้ให้ มักประพฤติผิดในกาม … มากด้วยอภิชฌา มีจิตพยาบาท มีมิจฉาทิฏฐิ บุคคลนั้นทุกคน ภายหลังจากการตายเพราะกายแตกทำลาย ย่อมเข้าถึงอบาย ทุคติ วินิบาต นรก ชนเหล่าใดรู้อย่างนี้ ชนเหล่านั้นชื่อว่ารู้ถูกต้อง ชนเหล่าใดรู้โดยประการอื่น ความรู้ของชนเหล่านั้นผิด สมณะหรือพราหมณ์นั้น จะพูดอย่างปักใจลงไป ถึงสิ่งที่เขารู้เอง เห็นเอง ประจักษ์เอง ตามกำลังและความแน่ใจในเรื่องนั้นๆ ว่า อย่างนี้เท่านั้นจริง อย่างอื่นเปล่า.

อานนท์ ส่วนสมณะหรือพราหมณ์บางคนในกรณีนี้ อาศัยความเพียรเครื่องเผากิเลส อาศัยความเพียรที่ตั้งมั่น อาศัยความประกอบเนืองๆ อาศัยความไม่ประมาท อาศัยมนสิการโดยชอบ ย่อมบรรลุเจโตสมาธิ โดยที่เมื่อจิตตั้งมั่นแล้ว ย่อมเห็นบุคคลโน้น ผู้มักฆ่าสัตว์ มักถือเอาสิ่งของที่เจ้าของไม่ได้ให้ มักประพฤติผิดในกาม มักพูดเท็จ มักพูดส่อเสียด มักพูดคำหยาบ มักพูดเพ้อเจ้อ มากด้วยอภิชฌา มีจิตพยาบาท มีมิจฉาทิฏฐิ ภายหลังจากการตายเพราะกายแตกทำลาย ย่อมเข้าถึงสุคติ โลก สวรรค์ ด้วยจักษุอันเป็นทิพย์ บริสุทธิ์ล่วงจักษุของมนุษย์ สมณะหรือพราหมณ์นั้นจึงกล่าวอย่างนี้ว่า ท่านผู้เจริญ เป็นอันว่า กรรมอันเป็นบาปไม่มี ผลของทุจริตไม่มี ข้าพเจ้าได้เห็นบุคคลโน้น ผู้มักฆ่าสัตว์ มักถือเอาสิ่งของที่เจ้าของไม่ได้ให้ มักประพฤติผิดในกาม … มากด้วยอภิชฌา มีจิตพยาบาท มีมิจฉาทิฏฐิ ภายหลังจากการตายเพราะกายแตกทำลาย ย่อมเข้าถึงสุคติ โลก สวรรค์ แล้วกล่าวต่อไปอย่างนี้ว่า ท่านผู้เจริญ เป็นอันว่า บุคคลใดมักฆ่าสัตว์ มักถือเอาสิ่งของที่เจ้าของไม่ได้ให้ มักประพฤติผิดในกาม … มากด้วยอภิชฌา มีจิตพยาบาท มีมิจฉาทิฏฐิ บุคคลนั้นทุกคน ภายหลังจากการตายเพราะกายแตกทำลาย ย่อมเข้าถึงสุคติ โลก สวรรค์ ชนเหล่าใดรู้อย่างนี้ ชนเหล่านั้นชื่อว่ารู้ถูกต้อง ชนเหล่าใดรู้โดยประการอื่น ความรู้ของชนเหล่านั้นผิด สมณะหรือพราหมณ์นั้น จะพูดอย่างปักใจลงไป ถึงสิ่งที่เขารู้เอง เห็นเอง ประจักษ์เอง ตามกำลังและความแน่ใจในเรื่องนั้นๆ ว่า อย่างนี้เท่านั้นจริง อย่างอื่นเปล่า.

อานนท์ สมณะหรือพราหมณ์บางคนในกรณีนี้ อาศัยความเพียรเครื่องเผากิเลส อาศัยความเพียรที่ตั้งมั่น อาศัยความประกอบเนืองๆ อาศัยความไม่ประมาท อาศัยมนสิการโดยชอบ ย่อมบรรลุเจโตสมาธิ โดยที่เมื่อจิตตั้งมั่นแล้ว ย่อมเห็นบุคคลโน้น ผู้เว้นขาดจากการฆ่าสัตว์ เว้นขาดจากถือเอาสิ่งของที่เจ้าของไม่ได้ให้ เว้นขาดจากการประพฤติผิดในกาม เว้นขาดจากการพูดเท็จ เว้นขาดจากการพูดส่อเสียด เว้นขาดจากการพูดคำหยาบ เว้นขาดจากการพูดเพ้อเจ้อ ไม่มากด้วยอภิชฌา มีจิตไม่พยาบาท มีสัมมาทิฏฐิ ภายหลังจากการตายเพราะกายแตกทำลาย ย่อมเข้าถึงสุคติ โลก สวรรค์ ด้วยจักษุอันเป็นทิพย์ บริสุทธิ์ล่วงจักษุของมนุษย์ สมณะหรือพราหมณ์นั้นจึงกล่าวอย่างนี้ว่า ท่านผู้เจริญ เป็นอันว่า กัลยาณกรรม (กรรมอันงาม) มีอยู่ ผลของสุจริตมีอยู่ ข้าพเจ้าได้เห็นบุคคลโน้น ผู้เว้นขาดจากการฆ่าสัตว์ เว้นขาดจากถือเอาสิ่งของที่เจ้าของไม่ได้ให้ เว้นขาดจากการประพฤติผิดในกาม … ไม่มากด้วยอภิชฌา มีจิตไม่พยาบาท มีสัมมาทิฏฐิ ภายหลังจากการตายเพราะกายแตกทำลาย ย่อมเข้าถึงสุคติ โลก สวรรค์ แล้วกล่าวต่อไปอย่างนี้ว่า ท่านผู้เจริญ เป็นอันว่า บุคคลใดเว้นขาดจากการฆ่าสัตว์ เว้นขาดจากถือเอาสิ่งของที่เจ้าของไม่ได้ให้ เว้นขาดจากการประพฤติผิดในกาม … ไม่มากด้วยอภิชฌา มีจิตไม่พยาบาท มีสัมมาทิฏฐิ บุคคลนั้นทุกคน ภายหลังจากการตายเพราะกายแตกทำลาย ย่อมเข้าถึงสุคติ โลก สวรรค์ ชนเหล่าใดรู้อย่างนี้ ชนเหล่านั้นชื่อว่ารู้ถูกต้อง ชนเหล่าใดรู้โดยประการอื่น ความรู้ของชนเหล่านั้นผิด สมณะหรือพราหมณ์นั้น จะพูดอย่างปักใจลงไป ถึงสิ่งที่เขารู้เอง เห็นเอง ประจักษ์เอง ตามกำลังและความแน่ใจในเรื่องนั้นๆ ว่า อย่างนี้เท่านั้นจริง อย่างอื่นเปล่า.

อานนท์ ส่วนสมณะหรือพราหมณ์บางคนในกรณีนี้ อาศัยความเพียรเครื่องเผากิเลส อาศัยความเพียรที่ตั้งมั่น อาศัยความประกอบเนืองๆ อาศัยความไม่ประมาท อาศัยมนสิการโดยชอบ ย่อมบรรลุเจโตสมาธิ โดยที่เมื่อจิตตั้งมั่นแล้ว ย่อมเห็นบุคคลโน้น ผู้เว้นขาดจากการฆ่าสัตว์ เว้นขาดจากถือเอาสิ่งของที่เจ้าของไม่ได้ให้ เว้นขาดจากการประพฤติผิดในกาม เว้นขาดจากการพูดเท็จ เว้นขาดจากการพูดส่อเสียด เว้นขาดจากการพูดคำหยาบ เว้นขาดจากการพูดเพ้อเจ้อ ไม่มากด้วยอภิชฌา มีจิตไม่พยาบาท มีสัมมาทิฏฐิ ภายหลังจากการตายเพราะกายแตกทำลาย ย่อมเข้าถึงอบาย ทุคติ วินิบาต นรก ด้วยจักษุอันเป็นทิพย์ บริสุทธิ์ล่วงจักษุของมนุษย์ สมณะหรือพราหมณ์นั้นจึงกล่าวอย่างนี้ว่า ท่านผู้เจริญ เป็นอันว่า กัลยาณกรรมไม่มี ผลของสุจริตไม่มี ข้าพเจ้าได้เห็นบุคคลโน้น ผู้เว้นขาดจากการฆ่าสัตว์ เว้นขาดจากถือเอาสิ่งของที่เจ้าของไม่ได้ให้ เว้นขาดจากการประพฤติผิดในกาม … ไม่มากด้วยอภิชฌา มีจิตไม่พยาบาท มีสัมมาทิฏฐิ ภายหลังจากการตายเพราะกายแตกทำลาย ย่อมเข้าถึงอบาย ทุคติ วินิบาต นรก แล้วกล่าวต่อไปอย่างนี้ว่า ท่านผู้เจริญ เป็นอันว่า บุคคลใดเว้นขาดจากการฆ่าสัตว์ เว้นขาดจากถือเอาสิ่งของที่เจ้าของไม่ได้ให้ เว้นขาดจากการประพฤติผิดในกาม … ไม่มากด้วยอภิชฌา มีจิตไม่พยาบาท มีสัมมาทิฏฐิ บุคคลนั้นทุกคน ภายหลังจากการตายเพราะกายแตกทำลาย ย่อมเข้าถึงอบาย ทุคติ วินิบาต นรก ชนเหล่าใดรู้อย่างนี้ ชนเหล่านั้นชื่อว่ารู้ถูกต้อง ชนเหล่าใดรู้โดยประการอื่น ความรู้ของชนเหล่านั้นผิด สมณะหรือพราหมณ์นั้น จะพูดอย่างปักใจลงไป ถึงสิ่งที่เขารู้เอง เห็นเอง ประจักษ์เอง ตามกำลังและความแน่ใจในเรื่องนั้นๆ ว่า อย่างนี้เท่านั้นจริง อย่างอื่นเปล่า.

อานนท์ ในสมณะหรือพราหมณ์ ๔ จำพวกเหล่านั้น เราคล้อยตามคำกล่าวของสมณะหรือพราหมณ์ที่กล่าวอย่างนี้ว่า ท่านผู้เจริญ ท่านผู้เจริญ เป็นอันว่า กรรมอันเป็นบาปมีอยู่ ผลของทุจริตมีอยู่ แม้คำกล่าวของเขาที่กล่าวอย่างนี้ว่า ข้าพเจ้าได้เห็นบุคคลโน้น ผู้มักฆ่าสัตว์ มักถือเอาสิ่งของที่เจ้าของไม่ได้ให้ มักประพฤติผิดในกาม มักพูดเท็จ มักพูดส่อเสียด มักพูดคำหยาบ มักพูดเพ้อเจ้อ มากด้วยอภิชฌา มีจิตพยาบาท มีมิจฉาทิฏฐิ ภายหลังจากการตายเพราะกายแตกทำลาย ย่อมเข้าถึงอบาย ทุคติ วิบาต นรก นี้เราก็คล้อยตาม ส่วนคำกล่าวของเขาที่กล่าวอย่างนี้ว่า ท่านผู้เจริญ เป็นอันว่า บุคคลใดมักฆ่าสัตว์ มักถือเอาสิ่งของที่เจ้าของไม่ได้ให้ มักประพฤติผิดในกาม … มากด้วยอภิชฌา มีจิตพยาบาท มีมิจฉาทิฏฐิ บุคคลนั้นทุกคน ภายหลังจากการตายเพราะกายแตกทำลาย ย่อมเข้าถึงอบาย ทุคติ วินิบาต นรก นี้เราไม่คล้อยตาม แม้คำกล่าวของเขาที่กล่าวอย่างนี้ว่า ชนเหล่าใดรู้อย่างนี้ ชนเหล่านั้นชื่อว่ารู้ถูกต้อง ชนเหล่าใดรู้โดยประการอื่น ความรู้ของชนเหล่านั้นผิด นี้เราก็ไม่คล้อยตาม แม้คำกล่าวของเขาที่พูดอย่างปักใจลงไป ถึงสิ่งที่เขารู้เอง เห็นเอง ประจักษ์เอง ตามกำลังและความแน่ใจในเรื่องนั้นๆ ว่า อย่างนี้เท่านั้นจริง อย่างอื่นเปล่า นี้เราก็ไม่คล้อยตาม ข้อนั้นเพราะเหตุอะไร อานนท์ เพราะตถาคตมีญาณในมหากัมมวิภังค์เป็นอย่างอื่น.

อานนท์ ในสมณะหรือพราหมณ์ ๔ จำพวกเหล่านั้น เราไม่คล้อยตามคำกล่าวของสมณะหรือพราหมณ์ที่กล่าวอย่างนี้ว่า ท่านผู้เจริญ เป็นอันว่า กรรมอันเป็นบาปไม่มี ผลของทุจริตไม่มี แต่คำกล่าวของเขาที่กล่าวอย่างนี้ว่า ข้าพเจ้าได้เห็นบุคคลโน้น ผู้มักฆ่าสัตว์ มักถือเอาสิ่งของที่เจ้าของไม่ได้ให้ มักประพฤติผิดในกาม … มากด้วยอภิชฌา มีจิตพยาบาท มีมิจฉาทิฏฐิ ภายหลังจากการตายเพราะกายแตกทำลาย ย่อมเข้าถึงสุคติ โลก สวรรค์ นี้เราคล้อยตาม ส่วนคำกล่าวของเขาที่กล่าวอย่างนี้ว่า ท่านผู้เจริญ เป็นอันว่า บุคคลใดมักฆ่าสัตว์ มักถือเอาสิ่งของที่เจ้าของไม่ได้ให้ มักประพฤติผิดในกาม … มากด้วยอภิชฌา มีจิตพยาบาท มีมิจฉาทิฏฐิ บุคคลนั้นทุกคน ภายหลังจากการตายเพราะกายแตกทำลาย ย่อมเข้าถึงสุคติ โลก สวรรค์ นี้เราไม่คล้อยตาม แม้คำกล่าวของเขาที่กล่าวอย่างนี้ว่า ชนเหล่าใดรู้อย่างนี้ ชนเหล่านั้นชื่อว่ารู้ถูกต้อง ชนเหล่าใดรู้โดยประการอื่น ความรู้ของชนเหล่านั้นผิด นี้เราก็ไม่คล้อยตาม แม้คำกล่าวของเขาที่พูดอย่างปักใจลงไป ถึงสิ่งที่เขารู้เอง เห็นเอง ประจักษ์เอง ตามกำลังและความแน่ใจในเรื่องนั้นๆ ว่า อย่างนี้เท่านั้นจริง อย่างอื่นเปล่า นี้เราก็ไม่คล้อยตาม ข้อนั้นเพราะเหตุอะไร อานนท์ เพราะตถาคตมีญาณในมหากัมมวิภังค์เป็นอย่างอื่น.

อานนท์ ในสมณะหรือพราหมณ์ ๔ จำพวกเหล่านั้น เราคล้อยตามคำกล่าวของสมณะหรือพราหมณ์ที่กล่าวอย่างนี้ว่า ท่านผู้เจริญ เป็นอันว่า กัลยาณกรรมมีอยู่ ผลของสุจริตมีอยู่ แม้คำกล่าวของเขาที่กล่าวอย่างนี้ว่า ข้าพเจ้าเห็นบุคคลโน้น ผู้เว้นขาดจากการฆ่าสัตว์ เว้นขาดจากถือเอาสิ่งของที่เจ้าของไม่ได้ให้ เว้นขาดจากการประพฤติผิดในกาม เว้นขาดจากการพูดเท็จ เว้นขาดจากการพูดส่อเสียด เว้นขาดจากการพูดคำหยาบ เว้นขาดจากการพูดเพ้อเจ้อ ไม่มากด้วยอภิชฌา มีจิตไม่พยาบาท มีสัมมาทิฏฐิ ภายหลังจากการตายเพราะกายแตกทำลาย ย่อมเข้าถึงสุคติ โลก สวรรค์ นี้เราก็คล้อยตาม ส่วนคำกล่าวของเขาที่กล่าวอย่างนี้ว่าท่านผู้เจริญ เป็นอันว่า บุคคลใดเว้นขาดจากการฆ่าสัตว์ เว้นขาดจากถือเอาสิ่งของที่เจ้าของไม่ได้ให้ เว้นขาดจากการประพฤติผิดในกาม … ไม่มากด้วยอภิชฌา มีจิตไม่พยาบาท มีสัมมาทิฏฐิ บุคคลนั้นทุกคน ภายหลังจากการตายเพราะกายแตกทำลาย ย่อมเข้าถึงสุคติ โลก สวรรค์ นี้เราไม่คล้อยตาม แม้คำกล่าวของเขาที่กล่าวอย่างนี้ว่า ชนเหล่าใดรู้อย่างนี้ ชนเหล่านั้นชื่อว่ารู้ถูกต้อง ชนเหล่าใดรู้โดยประการอื่น ความรู้ของชนเหล่านั้นผิด นี้เราก็ไม่คล้อยตาม แม้คำกล่าวของเขาที่พูดอย่างปักใจลงไป ถึงสิ่งที่เขารู้เอง เห็นเอง ประจักษ์เอง ตามกำลังและความแน่ใจในเรื่องนั้นๆ ว่า อย่างนี้เท่านั้นจริง อย่างอื่นเปล่า นี้เราก็ไม่คล้อยตาม ข้อนั่นเพราะเหตุอะไร อานนท์ เพราะตถาคตมีญาณในมหากัมมวิภังค์เป็นอย่างอื่น.

อานนท์ ในสมณะหรือพราหมณ์ ๔ จำพวกเหล่านั้น เราไม่คล้อยตามคำกล่าวของสมณะหรือพราหมณ์ที่กล่าวอย่างนี้ว่า ท่านผู้เจริญ เป็นอันว่า กัลยาณกรรมไม่มี ผลของสุจริตไม่มี แต่คำกล่าวของเขาที่กล่าวอย่างนี้ว่า ข้าพเจ้าได้เห็นบุคคลโน้น ผู้เว้นขาดจากการฆ่าสัตว์ เว้นขาดจากถือเอาสิ่งของที่เจ้าของไม่ได้ให้ เว้นขาดจากการประพฤติผิดในกาม … ไม่มากด้วยอภิชฌา มีจิตไม่พยาบาท มีสัมมาทิฏฐิ ภายหลังจากการตายเพราะกายแตกทำลาย ย่อมเข้าถึงอบาย ทุคติ วินิบาต นรก นี้เราคล้อยตาม ส่วนคำกล่าวของเขาที่กล่าวอย่างนี้ว่า ท่านผู้เจริญ เป็นอันว่า บุคคลใดเว้นขาดจากการฆ่าสัตว์ เว้นขาดจากถือเอาสิ่งของที่เจ้าของไม่ได้ให้ เว้นขาดจากการประพฤติผิดในกาม … ไม่มากด้วยอภิชฌา มีจิตไม่พยาบาท มีสัมมาทิฏฐิ บุคคลนั้นทุกคน ภายหลังจากการตายเพราะกายแตกทำลาย ย่อมเข้าถึงอบาย ทุคติ วินิบาต นรก นี้เราไม่คล้อยตาม แม้คำกล่าวของเขาที่กล่าวอย่างนี้ว่า ชนเหล่าใดรู้อย่างนี้ ชนเหล่านั้นชื่อว่ารู้ถูกต้อง ชนเหล่าใดรู้โดยประการอื่น ความรู้ของชนเหล่านั้นผิด นี้เราก็ไม่คล้อยตาม แม้คำกล่าวของเขาที่พูดอย่างปักใจลงไป ถึงสิ่งที่เขารู้เอง เห็นเอง ประจักษ์เอง ตามกำลังและความแน่ใจในเรื่องนั้นๆ ว่า อย่างนี้เท่านั้นจริง อย่างอื่นเปล่า นี้เราก็ไม่คล้อยตาม ข้อนั้นเพราะเหตุอะไร อานนท์ เพราะตถาคตมีญาณในมหากัมมวิภังค์เป็นอย่างอื่น.

อานนท์ ในบรรดาบุคคล ๔ จำพวกเหล่านั้น บุคคลที่เป็นผู้มักฆ่าสัตว์ มักถือเอาสิ่งของที่เจ้าของไม่ได้ให้ มักประพฤติผิดในกาม … มากด้วยอภิชฌา มีจิตพยาบาท มีมิจฉาทิฏฐิ ภายหลังจากการตายเพราะกายแตกทำลาย ย่อมเข้าถึงอบายทุคติ วินิบาต นรก ข้อนี้เป็นเพราะ ในกาลก่อน เขาได้ทำบาปกรรมที่ให้ผลเป็นทุกข์ไว้ หรือว่าในกาลภายหลัง เขาได้ทำบาปกรรมที่ให้ผลเป็นทุกข์ไว้ หรือว่าในเวลาตาย (มรณกาเล) เขาเป็นผู้เพียบพร้อมด้วยมิจฉาทิฏฐิ (มิจฉาทิฏฐิ สมัตตา สมาทินนา) เพราะเหตุนั้น บุคคลนั้นภายหลังจากการตายเพราะกายแตกทำลาย จึงเข้าถึงอบาย ทุคติ วินิบาต นรก ส่วนข้อที่เขาเป็นผู้มักฆ่าสัตว์ มักถือเอาสิ่งของที่เจ้าของไม่ได้ให้ มักประพฤติผิดในกาม … มากด้วยอภิชฌา มีจิตพยาบาท มีมิจฉาทิฏฐิ ในกรณีนี้ เขาย่อมได้รับผลของกรรมของกรรมนั้นในปัจจุบัน (ทิฏฐธรรม) หรือในเวลาต่อมา (อุปปัชชะ⁴) หรือในเวลาถัดต่อๆ มาอีก (อปรปริยายะ).

อานนท์ ในบรรดาบุคคล ๔ จำพวกเหล่านั้น บุคคลที่เป็นผู้มักฆ่าสัตว์ มักถือเอาสิ่งของที่เจ้าของไม่ได้ให้ มักประพฤติผิดในกาม … มากด้วยอภิชฌา มีจิตพยาบาท มีมิจฉาทิฏฐิ ภายหลังจากการตายเพราะกายแตกทำลาย ย่อมเข้าถึงสุคติ โลก สวรรค์ ข้อนี้เป็นเพราะ ในกาลก่อน เขาได้ทำกัลยาณกรรมที่ให้ผลเป็นสุขไว้ หรือว่าในกาลภายหลัง เขาได้ทำกัลยาณกรรมที่ให้ผลเป็นสุขไว้ หรือว่าในเวลาตาย เขาเป็นผู้เพียบพร้อมด้วยสัมมาทิฏฐิ เพราะเหตุนั้น บุคคลนั้นภายหลังจากการตายเพราะกายแตกทำลาย จึงเข้าถึงสุคติ โลก สวรรค์ ส่วนข้อที่เขาเป็นผู้มักฆ่าสัตว์ มักถือเอาสิ่งของที่เจ้าของไม่ได้ให้ มักประพฤติผิดในกาม … มากด้วยอภิชฌา มีจิตพยาบาท มีมิจฉาทิฏฐิ ในกรณีนี้ เขาย่อมได้รับผลของกรรมนั้นในปัจจุบัน หรือในเวลาต่อมา หรือในเวลาถัดต่อๆ มาอีก.

อานนท์ ในบรรดาบุคคล ๔ จำพวกเหล่านั้น บุคคลที่เป็นผู้เว้นขาดจากการฆ่าสัตว์ เว้นขาดจากถือเอาสิ่งของที่เจ้าของไม่ได้ให้ เว้นขาดจากการประพฤติผิดในกาม … ไม่มากด้วยอภิชฌา มีจิตไม่พยาบาท มีสัมมาทิฏฐิ ภายหลังจากการตายเพราะกายแตกทำลาย ย่อมเข้าถึงสุคติ โลก สวรรค์นี้ ข้อนี้เป็นเพราะ ในกาลก่อน เขาได้ทำกัลยาณกรรมที่ให้ผลเป็นสุขไว้ หรือว่าในกาลภายหลัง เขาได้ทำกัลยาณกรรมที่ให้ผลเป็นสุขไว้ หรือว่าในเวลาตาย เขาเป็นผู้เพียบพร้อมด้วยสัมมาทิฏฐิ เพราะเหตุนั้น บุคคลนั้นภายหลังจากการตายเพราะกายแตกทำลาย จึงเข้าถึงสุคติ โลก สวรรค์ ส่วนข้อที่เขาเป็นผู้เว้นขาดจากการฆ่าสัตว์ เว้นขาดจากถือเอาสิ่งของที่เจ้าของไม่ได้ให้ เว้นขาดจากการประพฤติผิดในกาม … ไม่มากด้วยอภิชฌา มีจิตไม่พยาบาท มีสัมมาทิฏฐิ ในกรณีนี้ เขาย่อมได้รับผลของกรรมนั้นในปัจจุบัน หรือในเวลาต่อมา หรือในเวลาถัดต่อๆ มาอีก.

อานนท์ ในบรรดาบุคคล ๔ จำพวกเหล่านั้น บุคคลที่เป็นผู้เว้นขาดจากการฆ่าสัตว์ เว้นขาดจากถือเอาสิ่งของที่เจ้าของไม่ได้ให้ เว้นขาดจากการประพฤติผิดในกาม … ไม่มากด้วยอภิชฌา มีจิตไม่พยาบาท มีสัมมาทิฏฐิ ภายหลังจากการตายเพราะกายแตกทำลาย ย่อมเข้าถึงอบาย ทุคติ วินิบาต นรก ข้อนี้เป็นเพราะ ในกาลก่อน เขาได้ทำบาปกรรมที่ให้ผลเป็นทุกข์ไว้ หรือว่าในกาลภายหลัง เขาได้ทำบาปกรรมที่ให้ผลเป็นทุกข์ไว้ หรือว่าในเวลาตาย เขาเป็นผู้เพียบพร้อมด้วยมิจฉาทิฏฐิ เพราะเหตุนั้น บุคคลนั้นภายหลังจากการตายเพราะกายแตกทำลาย จึงเข้าถึงอบาย ทุคติ วินิบาต นรก ส่วนข้อที่เขาเป็นผู้เว้นขาดจากการฆ่าสัตว์ เว้นขาดจากถือเอาสิ่งของที่เจ้าของไม่ได้ให้ เว้นขาดจากการประพฤติผิดในกาม … ไม่มากด้วยอภิชฌา มีจิตไม่พยาบาท มีสัมมาทิฏฐิ ในกรณีนี้ เขาย่อมได้รับผลของกรรมนั้นในปัจจุบัน หรือในเวลาต่อมา หรือในเวลาถัดต่อๆ มาอีก.

อานนท์ ด้วยประการอย่างนี้ กรรมไม่ควร ส่องให้เห็นว่าไม่ควรก็มีอยู่ กรรมที่ไม่ควร ส่องให้เห็นว่าควรก็มีอยู่ กรรมที่ควร ส่งให้เห็นว่าควรก็มีอยู่ กรรมที่ควร ส่องให้เห็นว่าไม่ควรก็มีอยู่.

พระผู้มีพระภาคได้ตรัสพระภาษิตนี้แล้ว ท่านพระอานนท์มีใจชื่นชมยินดีพระภาษิตของพระผู้มีพระภาค.

1 เป็นสถานที่พระราชทานเหยื่อแก่กระแต

2 โมฆบุรุษ = บุรุษเปล่า, คนไร้ประโยชน์.

3 มัก = ชอบ, พอใจ, โดยมาก, ค่อนข้าง, เนืองๆ.

4 อุปปัชชติ = เกิดอีก, ปรากฏขึ้น, เข้าถึง

-บาลี อุปริ. ม. 14/386/598.
https://84000.org/tipitaka/pali/?14/386
https://etipitaka.com/read/pali/14/386

English translation by Bhikkhu Sujato

So I have heard. At one time the Buddha was staying near Rājagaha, in the Bamboo Grove, the squirrels’ feeding ground.

Now at that time Venerable Samiddhi was staying in a wilderness hut. Then as the wanderer Potaliputta was going for a walk he came up to Venerable Samiddhi and exchanged greetings with him. When the greetings and polite conversation were over, he sat down to one side and said to him:

“Reverend Samiddhi, I have heard and learned this in the presence of the ascetic Gotama: ‘Deeds by way of body and speech are done in vain. Only mental deeds are real.’ And: ‘There is such an attainment where the one who enters it does not feel anything at all.’”

“Don’t say that, Reverend Potaliputta, don’t say that! Don’t misrepresent the Buddha, for misrepresentation of the Buddha is not good. And the Buddha would not say this. But, reverend, there is such an attainment where the one who enters it does not feel anything at all.”

“Reverend Samiddhi, how long has it been since you went forth?”

“Not long, reverend: three years.”

“Well now, what are we to say to the senior mendicants, when even such a junior mendicant imagines their Teacher needs defending? After doing an intentional deed by way of body, speech, or mind, reverend, what does one feel?”

“After doing an intentional deed by way of body, speech, or mind, reverend, one feels suffering.” Then, neither approving nor dismissing Samiddhi’s statement, Potaliputta got up from his seat and left.

Soon after he had left, Venerable Samiddhi went to Venerable Ānanda, and exchanged greetings with him. When the greetings and polite conversation were over, he sat down to one side, and informed Ānanda of all they had discussed.

When he had spoken, Ānanda said to him, “Reverend Samiddhi, we should see the Buddha about this matter. Come, let’s go to the Buddha and inform him about this. As he answers, so we’ll remember it.”

“Yes, reverend,” Samiddhi replied.

Then Ānanda and Samiddhi went up to the Buddha, bowed, sat down to one side, and told him what had happened.

When they had spoken, the Buddha said to Ānanda, “I don’t recall even seeing the wanderer Potaliputta, Ānanda, so how could we have had such a discussion? The wanderer Potaliputta’s question should have been answered after analyzing it, but this foolish person answered definitively.”

When he said this, Venerable Udāyī said to him, “But perhaps, sir, Venerable Samiddhi spoke in reference to the statement: ‘Suffering includes whatever is felt.’”

But the Buddha said to Venerable Ānanda, “See how this foolish person Udāyī comes up with an idea? I knew that he was going to come up with such an irrational idea. Right from the start Potaliputta asked about the three feelings. Suppose the foolish person Samiddhi had answered the wanderer Potaliputta’s question like this: ‘After doing an intentional deed to be experienced as pleasant by way of body, speech, or mind, one feels pleasure. After doing an intentional deed to be experienced as painful by way of body, speech, or mind, one feels pain. After doing an intentional deed to be experienced as neutral by way of body, speech, or mind, one feels neutral.’ Answering in this way, Samiddhi would have rightly answered Potaliputta.

Still, who are those foolish and incompetent wanderers of other religions to understand the Realized One’s great analysis of deeds? Ānanda, if only you would all listen to the Realized One’s explanation of the great analysis of deeds.”

“Now is the time, Blessed One! Now is the time, Holy One! Let the Buddha explain the great analysis of deeds. The mendicants will listen and remember it.”

“Well then, Ānanda, listen and apply your mind well, I will speak.”

“Yes, sir,” Ānanda replied. The Buddha said this:

“Ānanda, these four people are found in the world. What four? Some person here kills living creatures, steals, and commits sexual misconduct. They use speech that’s false, divisive, harsh, or nonsensical. And they’re covetous, malicious, and have wrong view. When their body breaks up, after death, they’re reborn in a place of loss, a bad place, the underworld, hell.

But some other person here kills living creatures, steals, and commits sexual misconduct. They use speech that’s false, divisive, harsh, or nonsensical. And they’re covetous, malicious, and have wrong view. When their body breaks up, after death, they’re reborn in a good place, a heavenly realm.

But some other person here refrains from killing living creatures, stealing, committing sexual misconduct, or using speech that’s false, divisive, harsh, or nonsensical. And they’re contented, kind-hearted, and have right view. When their body breaks up, after death, they’re reborn in a good place, a heavenly realm.

But some other person here refrains from killing living creatures, stealing, committing sexual misconduct, or using speech that’s false, divisive, harsh, or nonsensical. And they’re contented, kind-hearted, and have right view. When their body breaks up, after death, they’re reborn in a place of loss, a bad place, the underworld, hell.

Now, some ascetic or brahmin—by dint of keen, resolute, committed, and diligent effort, and right application of mind—experiences an immersion of the heart of such a kind that it gives rise to clairvoyance that is purified and superhuman. With that clairvoyance they see that person here who killed living creatures, stole, and committed sexual misconduct; who used speech that’s false, divisive, harsh, or nonsensical; and who was covetous, malicious, and had wrong view. And they see that, when their body breaks up, after death, that person is reborn in a place of loss, a bad place, the underworld, hell. They say: ‘It seems that there is such a thing as bad deeds, and the result of bad conduct. For I saw a person here who killed living creatures … and had wrong view. And when their body broke up, after death, they were reborn in a place of loss, a bad place, the underworld, hell.’ They say: ‘It seems that everyone who kills living creatures … and has wrong view is reborn in hell. Those who know this are right. Those who know something else are wrong.’ And so they obstinately stick to what they have known, seen, and understood for themselves, insisting that: ‘This is the only truth, other ideas are silly.’

But some other ascetic or brahmin—by dint of keen, resolute, committed, and diligent effort, and right application of mind—experiences an immersion of the heart of such a kind that it gives rise to clairvoyance that is purified and superhuman. With that clairvoyance they see that person here who killed living creatures … and had wrong view. And they see that that person is reborn in a heavenly realm. They say: ‘It seems that there is no such thing as bad deeds, and the result of bad conduct. For I have seen a person here who killed living creatures … and had wrong view. And I saw that that person was reborn in a heavenly realm.’ They say: ‘It seems that everyone who kills living creatures … and has wrong view is reborn in a heavenly realm. Those who know this are right. Those who know something else are wrong.’ And so they obstinately stick to what they have known, seen, and understood for themselves, insisting that: ‘This is the only truth, other ideas are silly.’

Take some ascetic or brahmin who with clairvoyance sees a person here who refrained from killing living creatures … and had right view. And they see that that person is reborn in a heavenly realm. They say: ‘It seems that there is such a thing as good deeds, and the result of good conduct. For I have seen a person here who refrained from killing living creatures … and had right view. And I saw that that person was reborn in a heavenly realm.’ They say: ‘It seems that everyone who refrains from killing living creatures … and has right view is reborn in a heavenly realm. Those who know this are right. Those who know something else are wrong.’ And so they obstinately stick to what they have known, seen, and understood for themselves, insisting that: ‘This is the only truth, other ideas are silly.’

Take some ascetic or brahmin who with clairvoyance sees a person here who refrained from killing living creatures … and had right view. And they see that that person is reborn in hell. They say: ‘It seems that there is no such thing as good deeds, and the result of good conduct. For I have seen a person here who refrained from killing living creatures … and had right view. And I saw that that person was reborn in hell.’ They say: ‘It seems that everyone who refrains from killing living creatures … and has right view is reborn in hell. Those who know this are right. Those who know something else are wrong.’ And so they obstinately stick to what they have known, seen, and understood for themselves, insisting that: ‘This is the only truth, other ideas are silly.’

In this case, when an ascetic or brahmin says this: ‘It seems that there is such a thing as bad deeds, and the result of bad conduct,’ I grant them that. And when they say: ‘I have seen a person here who killed living creatures … and had wrong view. And after death, they were reborn in hell,’ I also grant them that. But when they say: ‘It seems that everyone who kills living creatures … and has wrong view is reborn in hell,’ I don’t grant them that. And when they say: ‘Those who know this are right. Those who know something else are wrong,’ I also don’t grant them that. And when they obstinately stick to what they have known, seen, and understood for themselves, insisting that: ‘This is the only truth, other ideas are silly,’ I also don’t grant them that. Why is that? Because the Realized One’s knowledge of the great analysis of deeds is otherwise.

In this case, when an ascetic or brahmin says this: ‘It seems that there is no such thing as bad deeds, and the result of bad conduct,’ I don’t grant them that. But when they say: ‘I have seen a person here who killed living creatures … and had wrong view. And I saw that that person was reborn in a heavenly realm,’ I grant them that. But when they say: ‘It seems that everyone who kills living creatures … and has wrong view is reborn in a heavenly realm,’ I don’t grant them that. … Because the Realized One’s knowledge of the great analysis of deeds is otherwise.

In this case, when an ascetic or brahmin says this: ‘It seems that there is such a thing as good deeds, and the result of good conduct,’ I grant them that. And when they say: ‘I have seen a person here who refrained from killing living creatures … and had right view. And I saw that that person was reborn in a heavenly realm,’ I grant them that. But when they say: ‘It seems that everyone who refrains from killing living creatures … and has right view is reborn in a heavenly realm,’ I don’t grant them that. … Because the Realized One’s knowledge of the great analysis of deeds is otherwise.

In this case, when an ascetic or brahmin says this: ‘It seems that there is no such thing as good deeds, and the result of good conduct,’ I don’t grant them that. But when they say: ‘I have seen a person here who refrained from killing living creatures … and had right view. And after death, they were reborn in hell,’ I grant them that. But when they say: ‘It seems that everyone who refrains from killing living creatures … and has right view is reborn in hell,’ I don’t grant them that. But when they say: ‘Those who know this are right. Those who know something else are wrong,’ I also don’t grant them that. And when they obstinately stick to what they have known, seen, and understood for themselves, insisting that: ‘This is the only truth, other ideas are silly,’ I also don’t grant them that. Why is that? Because the Realized One’s knowledge of the great analysis of deeds is otherwise.

Now, Ānanda, take the case of the person here who killed living creatures … and had wrong view, and who, when their body breaks up, after death, is reborn in a place of loss, a bad place, the underworld, hell. They must have done a bad deed to be experienced as painful either previously or later, or else at the time of death they undertook wrong view. And that’s why, when their body breaks up, after death, they’re reborn in a place of loss, a bad place, the underworld, hell. But anyone here who kills living creatures … and has wrong view experiences the result of that in the present life, or in the next life, or in some subsequent period.

Now, Ānanda, take the case of the person here who killed living creatures … and had wrong view, and who is reborn in a heavenly realm. They must have done a good deed to be experienced as pleasant either previously or later, or else at the time of death they undertook right view. And that’s why, when their body breaks up, after death, they’re reborn in a good place, a heavenly realm. But anyone here who kills living creatures … and has wrong view experiences the result of that in the present life, or in the next life, or in some subsequent period.

Now, Ānanda, take the case of the person here who refrained from killing living creatures … and had right view, and who is reborn in a heavenly realm. They must have done a good deed to be experienced as pleasant either previously or later, or else at the time of death they undertook right view. And that’s why, when their body breaks up, after death, they’re reborn in a good place, a heavenly realm. But anyone here who refrains from killing living creatures … and has right view experiences the result of that in the present life, or in the next life, or in some subsequent period.

Now, Ānanda, take the case of the person here who refrained from killing living creatures … and had right view, and who is reborn in hell. They must have done a bad deed to be experienced as painful either previously or later, or else at the time of death they undertook wrong view. And that’s why, when their body breaks up, after death, they’re reborn in a place of loss, a bad place, the underworld, hell. But anyone here who refrains from killing living creatures … and has right view experiences the result of that in the present life, or in the next life, or in some subsequent period.

So, Ānanda, there are deeds that are ineffective and appear ineffective. There are deeds that are ineffective but appear effective. There are deeds that are effective and appear effective. And there are deeds that are effective but appear ineffective.”

That is what the Buddha said. Satisfied, Venerable Ānanda was happy with what the Buddha said.

https://suttacentral.net/mn136/en/sujato

English translation by Ṭhānissaro Bhikkhu

I have heard that on one occasion the Blessed One was staying near Rājagaha at the Bamboo Forest in the Squirrels’ Sanctuary. And on that occasion Ven. Samiddhi was staying in a wilderness hut. Then Potaliputta the wanderer, while walking & wandering around to exercise his legs, went to Ven. Samiddhi and exchanged courteous greetings with him. After an exchange of friendly greetings & courtesies, he sat to one side. As he was sitting there, he said to Ven. Samiddhi, “Face to face with Gotama the contemplative have I heard this, face to face have I learned this: ‘Bodily action is barren, verbal action is barren, only mental action is true. And there is an attainment in which, on being attained, nothing is felt.’”

“Don’t say that, friend. Don’t slander the Blessed One. For it’s not good to slander the Blessed One; the Blessed One would not say that: ‘Bodily action is barren, verbal action is barren, only mental action is true.’ But there is, friend, an attainment in which, on being attained, nothing is felt.”1

“How long has it been, friend Samiddhi, since you went forth (into homelessness)?”

“Not long, friend. Three years.”

“Then what now should I say about the elder monks, when a junior monk would suppose that his Teacher is to be defended in this way? Having intentionally done an action with body, with speech, or with mind, what does one experience?”

“Having intentionally done an action with body, with speech, or with mind, one experiences stress.”

Then Potaliputta the wanderer neither delighted in nor scorned Ven. Samiddhi’s words. Neither delighting nor scorning, he got up from his seat and left.

Then, not long after Potaliputta the wanderer had left, Ven. Samiddhi went to Ven. Ānanda and, on arrival, exchanged courteous greetings with him. After an exchange of friendly greetings & courtesies, he sat to one side. As he was sitting there, he reported to Ven. Ānanda the Elder2 the entirety of his discussion with Potaliputta the wanderer. When this was said, Ven. Ānanda said to him, “Friend Samiddhi, there is warrant here for seeing the Blessed One. Let’s go to the Blessed One and, on arrival, report this matter to him. However he explains it to us, that’s how we should bear it in mind.”

“As you say, friend, Ven. Samiddhi responded to Ven. Ānanda.

So Ven. Samiddhi and Ven. Ānanda went to the Blessed One and, on arrival, having bowed down to him, sat to one side. As they were sitting there, Ven. Ānanda reported to the Blessed One the entirety of the discussion between Ven. Samiddhi and Potaliputta the wanderer.

When this was said, the Blessed One said, “I do not recall even having seen Potaliputta the wanderer, much less having that sort of discussion. And his question, which deserved an analytical answer, has been given a categorical answer by this worthless man, Samiddhi.”

When this was said, Ven. Udāyin said to the Blessed One, “But what if Ven. Samiddhi was speaking in reference to this: ‘Whatever is felt comes under stress’?”

When this was said, the Blessed One said to Ven. Ānanda, “Look, Ānanda, at how this worthless Udāyin interrupts. I knew just now that he would interrupt in an inappropriate way. From the very beginning, Potaliputta the wanderer was asking about the three kinds of feeling. When this worthless Samiddhi was asked by him in this way, he should have answered, ‘Having intentionally done—with body, with speech, or with mind—an action that is to be felt as pleasure, one experiences pleasure. Having intentionally done—with body, with speech, or with mind—an action that is to be felt as pain, one experiences pain. Having intentionally done—with body, with speech, or with mind—an action that is to be felt as neither-pleasure-nor-pain, one experiences neither-pleasure-nor-pain.’ Answering this way, this worthless Samiddhi would have rightly answered Potaliputta the wanderer. But then who3 are these wanderers of other sects, foolish & inexperienced? And who would understand the Tathāgata’s greater analysis of action—if you were to listen, Ānanda, to the Tathāgata analyzing the greater analysis of action?”

“This is the time, O Blessed One. This is the time, O One Well-Gone, for the Blessed One to analyze the greater analysis of action. Having heard the Blessed One, the monks will bear it in mind.”

“In that case, Ānanda, listen and pay close attention. I will speak.”

“As you say, lord,” Ven. Ānanda responded to the Blessed One.

The Blessed One said, “Ānanda, there are four kinds of person to be found in the world. Which four? There is the case where a certain person is one who takes life, takes what is not given [steals], engages in illicit sex, lies, speaks divisively, speaks abusively, engages in idle chatter; is covetous, malevolent, & holds wrong view. With the breakup of the body, after death, he reappears in a plane of deprivation, a bad destination, a lower realm, hell.

“But there is also the case where a certain person is one who takes life, takes what is not given, engages in illicit sex, lies, speaks divisively, speaks abusively, engages in idle chatter; is covetous, malevolent, & holds wrong view, (yet) with the breakup of the body, after death, he reappears in a good destination, a heavenly world.

“And there is the case where a certain person is one who abstains from taking life, abstains from taking what is not given, abstains from illicit sex, abstains from lying, abstains from speaking divisively, abstains from speaking abusively, abstains from idle chatter, is not covetous, not malevolent, & holds right view. With the breakup of the body, after death, he reappears in a good destination, a heavenly world.

“But there is also the case where a certain person is one who abstains from taking life, abstains from taking what is not given, abstains from illicit sex, abstains from lying, abstains from speaking divisively, abstains from speaking abusively, abstains from idle chatter, is not covetous, not malevolent, & holds right view, (yet) with the breakup of the body, after death, he reappears in a plane of deprivation, a bad destination, a lower realm, hell.

“There is the case, Ānanda, where a certain contemplative or brahman—through ardency, exertion, commitment, heedfulness, & right attention—touches the sort of concentration of awareness that, when his mind is thus concentrated, he sees with the divine eye, pure and surpassing the human, that person—the case where one who takes life, takes what is not given, engages in illicit sex, lies, speaks divisively, speaks abusively, engages in idle chatter, is covetous, malevolent, & holds wrong view, with the breakup of the body, after death, has reappeared in a plane of deprivation, a bad destination, a lower realm, hell.

“He says, ‘So there really are evil actions, there really is the result of misconduct. For I saw the case where a person who took life… & held wrong view, with the breakup of the body, after death, has reappeared in a plane of deprivation, a bad destination, a lower realm, hell.’ He says, ‘Anyone who takes life… & holds wrong view: They all, on the breakup of the body, after death, reappear in a plane of deprivation, a bad destination, a lower realm, hell. Whoever knows this, knows rightly. Whoever knows otherwise, their knowledge is wrong.’ Insisting through obstinacy & grasping right there on what was seen by himself, known by himself, understood by himself, he states: ‘Only this is true. Everything otherwise is worthless.’

“Then there is the case, Ānanda, where a certain contemplative or brahman—through ardency, exertion, commitment, heedfulness, & right attention—touches the sort of concentration of awareness that, when his mind is thus concentrated, he sees with the divine eye, pure and surpassing the human, that person—the case where one who takes life, takes what is not given, engages in illicit sex, lies, speaks divisively, speaks abusively, engages in idle chatter, is covetous, malevolent, & holds wrong view, with the breakup of the body, after death, has reappeared in a good destination, a heavenly world.

“He says, ‘So there really are no evil actions, there really is no result of misconduct. For I saw the case where a person who took life… & held wrong view, with the breakup of the body, after death, has reappeared in a good destination, a heavenly world.’ He says, ‘Anyone who takes life… & holds wrong view: They all, on the breakup of the body, after death, reappear in a good destination, a heavenly world. Whoever knows this, knows rightly. Whoever knows otherwise, their knowledge is wrong.’ Insisting through obstinacy & grasping right there on what was seen by himself, known by himself, understood by himself, he states: ‘Only this is true. Everything otherwise is worthless.’

“Then there is the case, Ānanda, where a certain contemplative or brahman—through ardency, exertion, commitment, heedfulness, & right attention—touches the sort of concentration of awareness that, when his mind is thus concentrated, he sees with the divine eye, pure and surpassing the human, that person—the case where one who abstains from taking life, abstains from taking what is not given, abstains from illicit sex, abstains from lying, abstains from speaking divisively, abstains from speaking abusively, abstains from idle chatter, is not covetous, not malevolent, & holds right view, with the breakup of the body, after death, reappears in a good destination, a heavenly world.

“He says, ‘So there really are fine actions, there really is the result of good conduct. For I saw the case where a person who abstained from taking life… & held right view, with the breakup of the body, after death, has reappeared in a good destination, a heavenly world.’ He says, ‘Anyone who abstains from taking life… & holds right view: They all, on the breakup of the body, after death, reappear in a good destination, a heavenly world. Whoever knows this, knows rightly. Whoever knows otherwise, their knowledge is wrong.’ Insisting through obstinacy & grasping right there on what was seen by himself, known by himself, understood by himself, he states: ‘Only this is true. Everything otherwise is worthless.’

“Then there is the case, Ānanda, where a certain contemplative or brahman—through ardency, exertion, commitment, heedfulness, & right attention—touches the sort of concentration of awareness that, when his mind is thus concentrated, he sees with the divine eye, pure and surpassing the human, that person—the case where one who abstains from taking life, abstains from taking what is not given, abstains from illicit sex, abstains from lying, abstains from speaking divisively, abstains from speaking abusively, abstains from idle chatter, is not covetous, not malevolent, & holds right view, with the breakup of the body, after death, reappears in a plane of deprivation, a bad destination, a lower realm, hell.

“He says, ‘So there really are no fine actions, there really is no result of good conduct. For I saw the case where a person who abstained from taking life… & held right view, with the breakup of the body, after death, has reappeared in a plane of deprivation, a bad destination, a lower realm, hell.’ He says, ‘Anyone who abstains from taking life… & holds right view: They all, on the breakup of the body, after death, reappear in a plane of deprivation, a bad destination, a lower realm, hell. Whoever knows this, knows rightly. Whoever knows otherwise, their knowledge is wrong.’ Insisting through obstinacy & grasping right there on what was seen by himself, known by himself, understood by himself, he states: ‘Only this is true. Everything otherwise is worthless.’

“Now, Ānanda, in the case where the contemplative or brahman says, ‘So there really are evil actions, there really is the result of misconduct,’ I allow him that. When he says, ‘For I saw the case where a person who took life… & held wrong view, with the breakup of the body, after death, has reappeared in a plane of deprivation, a bad destination, a lower realm, hell,’ I allow him that, too. But when he says, ‘Anyone who takes life… & holds wrong view: They all, on the breakup of the body, after death, reappear in a plane of deprivation, a bad destination, a lower realm, hell,’ I don’t allow him that. And when he says, ‘Whoever knows this, knows rightly; whoever knows otherwise, their knowledge is wrong,’ I don’t allow him that. When, insisting through obstinacy & grasping right there on what was seen by himself, known by himself, understood by himself, he states: ‘Only this is true. Everything otherwise is worthless,’ I don’t allow him that, either. Why is that? Because the Tathāgata’s knowledge with regard to the greater analysis of action is otherwise.

“Now, Ānanda, in the case where the contemplative or brahman says, ‘So there really are no evil actions, there really is no result of misconduct,’ I don’t allow him that. But when he says, ‘For I saw the case where a person who took life… & held wrong view, with the breakup of the body, after death, has reappeared in a good destination, a heavenly world,’ I do allow him that. But when he says, ‘Anyone who takes life… & holds wrong view: They all, on the breakup of the body, after death, reappear in a good destination, a heavenly world,’ I don’t allow him that. And when he says, ‘Whoever knows this, knows rightly. Whoever knows otherwise, their knowledge is wrong,’ I don’t allow him that. When, insisting through obstinacy & grasping right there on what was seen by himself, known by himself, understood by himself, he states: ‘Only this is true. Everything otherwise is worthless,’ I don’t allow him that, either. Why is that? Because the Tathāgata’s knowledge with regard to the greater analysis of action is otherwise.

“Now, Ānanda, in the case where the contemplative or brahman says, ‘So there really are fine actions, there really is the result of good conduct,’ I allow him that. And when he says, ‘For I saw the case where a person who abstained from taking life… & held right view, with the breakup of the body, after death, has reappeared in a good destination, a heavenly world,’ I allow him that, too. But when he says, ‘Anyone who abstains from taking life… & holds right view: They all, on the breakup of the body, after death, reappear in a good destination, a heavenly world,’ I don’t allow him that. And when he says, ‘Whoever knows this, knows rightly. Whoever knows otherwise, their knowledge is wrong,’ I don’t allow him that. When, insisting through obstinacy & grasping right there on what was seen by himself, known by himself, understood by himself, he states: ‘Only this is true. Everything otherwise is worthless,’ I don’t allow him that, either. Why is that? Because the Tathāgata’s knowledge with regard to the greater analysis of action is otherwise.

“Now, Ānanda, in the case where the contemplative or brahman says, ‘So there really are no fine actions, there really is no result of good conduct,’ I don’t allow him that. But when he says, ‘For I saw the case where a person who abstained from taking life… & held right view, with the breakup of the body, after death, has reappeared in a plane of deprivation, a bad destination, a lower realm, hell,’ I do allow him that. But when he says, ‘Anyone who abstains from taking life… & holds right view: They all, on the breakup of the body, after death, reappear in a plane of deprivation, a bad destination, a lower realm, hell,’ I don’t allow him that. And when he says, ‘Whoever knows this, knows rightly. Whoever knows otherwise, their knowledge is wrong,’ I don’t allow him that. When, insisting through obstinacy & grasping right there on what was seen by himself, known by himself, understood by himself, he states: ‘Only this is true. Everything otherwise is worthless,’ I don’t allow him that, either. Why is that? Because the Tathāgata’s knowledge with regard to the greater analysis of action is otherwise.

“Now, Ānanda, in the case of the person who takes life… & holds wrong view and, with the breakup of the body, after death, reappears in a plane of deprivation, a bad destination, a lower realm, hell: Either earlier he performed evil action that is to be felt as painful, or later he performed evil action that is to be felt as painful, or at the time of death he adopted & carried out wrong view. Because of that, with the breakup of the body, after death, he reappears in a plane of deprivation, a bad destination, a lower realm, hell. And as for the results of taking life… holding wrong view, he will feel them either right here & now, or in the next (lifetime), or following that.

“In the case of the person who takes life… & holds wrong view (yet), with the breakup of the body, after death, reappears in a good destination, a heavenly world: Either earlier he performed fine action that is to be felt as pleasant, or later he performed fine action that is to be felt as pleasant, or at the time of death he adopted & carried out right view. Because of that, with the breakup of the body, after death, he reappears in a good destination, a heavenly world. But as for the results of taking life… holding wrong view, he will feel them either right here & now, or in the next (lifetime), or following that.

“In the case of the person who abstains from taking life… & holds right view and, with the breakup of the body, after death, reappears in a good destination, a heavenly world: Either earlier he performed fine action that is to be felt as pleasant, or later he performed fine action that is to be felt as pleasant, or at the time of death he adopted & carried out right view. Because of that, with the breakup of the body, after death, he reappears in a good destination, a heavenly world. And as for the results of abstaining from taking life… holding right view, he will feel them either right here & now, or in the next (lifetime), or following that.”

“In the case of the person who abstains from taking life… & holds right view (yet) with the breakup of the body, after death, reappears in a plane of deprivation, a bad destination, a lower realm, hell: Either earlier he performed evil action that is to be felt as painful, or later he performed evil action that is to be felt as painful, or at the time of death he adopted & carried out wrong view. Because of that, with the breakup of the body, after death, he reappears in a plane of deprivation, a bad destination, a lower realm, hell. But as for the results of abstaining from taking life… holding right view, he will feel them either right here & now, or in the next (lifetime), or following that.

“Thus, Ānanda, there is action that is ineffectual and apparently ineffectual. There is action that is ineffectual but apparently effectual. There is action that is both effectual and apparently effectual. There is action that is effectual but apparently ineffectual.”

That is what the Blessed One said. Gratified, Ven. Ānanda delighted in the Blessed One’s words.