เปรียบเทียบม้าอาชาไนยตัวเจริญ กับบุรุษอาชาไนยผู้เจริญ
ภิกษุทั้งหลาย ม้าอาชาไนยตัวเจริญ ๔ จำพวกเหล่านี้ มีปรากฏอยู่ในโลก ๔ จำพวกอะไรบ้าง คือ
ภิกษุทั้งหลาย ม้าอาชาไนยตัวเจริญบางตัวในกรณีนี้ พอเห็นเงาปฏักเข้าก็ย่อมสลด ถึงความสังเวชว่า วันนี้นายสารถีผู้ฝึกม้าจักให้เราทำเหตุอะไรหนอ เราจักตอบแทนแก่เขาอย่างไร ภิกษุทั้งหลาย ม้าอาชาไนยตัวเจริญบางตัวในกรณีนี้เป็นอย่างนี้ก็มี นี้เป็นม้าอาชาไนยตัวเจริญประเภทที่ ๑ มีปรากฏอยู่ในโลก.
ภิกษุทั้งหลาย อีกประการหนึ่ง ม้าอาชาไนยตัวเจริญบางตัวในกรณีนี้ เห็นเงาปฏักแล้วย่อมไม่สลด ไม่ถึงความสังเวช แต่เมื่อถูกแทงด้วยปฏักที่ขุมขนจึงสลด ถึงความสังเวชว่า วันนี้นายสารถีผู้ฝึกม้าจักให้เราทำเหตุอะไรหนอ เราจักตอบแทนแก่เขาอย่างไร ภิกษุทั้งหลาย ม้าอาชาไนยตัวเจริญบางตัวในกรณีนี้เป็นอย่างนี้ก็มี นี้เป็นม้าอาชาไนยตัวเจริญประเภทที่ ๒ มีปรากฏอยู่ในโลก.
ภิกษุทั้งหลาย อีกประการหนึ่ง ม้าอาชาไนยตัวเจริญบางตัวในกรณีนี้ เห็นเงาปฏักแล้วย่อมไม่สลด ไม่ถึงความสังเวช แม้ถูกแทงด้วยปฏักที่ขุมขนก็ไม่สลด ไม่ถึงความสังเวช แต่เมื่อถูกแทงด้วยปฏักถึงหนังจึงสลด ถึงความสังเวชว่า วันนี้นายสารถีผู้ฝึกม้าจักให้เราทำเหตุอะไรหนอ เราจักตอบแทนแก่เขาอย่างไร ภิกษุทั้งหลาย ม้าอาชาไนยตัวเจริญบางตัวในกรณีนี้เป็นอย่างนี้ก็มี นี้เป็นม้าอาชาไนยตัวเจริญประเภทที่ ๓ มีปรากฏอยู่ในโลก.
ภิกษุทั้งหลาย อีกประการหนึ่ง ม้าอาชาไนยตัวเจริญบางตัวในกรณีนี้ เห็นเงาปฏักก็ไม่สลด ไม่ถึงความสังเวช แม้ถูกแทงด้วยปฏักที่ขุมขนก็ไม่สลด ไม่ถึงความสังเวช แม้ถูกแทงด้วยปฏักถึงหนังก็ไม่สลด ไม่ถึงความสังเวช แต่เมื่อถูกแทงด้วยปฏักถึงกระดูกจึงสลด ถึงความสังเวชว่า วันนี้นายสารถีผู้ฝึกม้าจักให้เราทำเหตุอะไรหนอ เราจักตอบแทนแก่เขาอย่างไร ภิกษุทั้งหลาย ม้าอาชาไนยตัวเจริญบางตัวในกรณีนี้เป็นอย่างนี้ก็มี นี้เป็นม้าอาชาไนยตัวเจริญประเภทที่ ๔ มีปรากฏอยู่ในโลก
ภิกษุทั้งหลาย ม้าอาชาไนยตัวเจริญ ๔ จำพวกเหล่านี้แล มีปรากฏอยู่ในโลก.
ภิกษุทั้งหลาย ฉันใดก็ฉันนั้น บุรุษอาชาไนยผู้เจริญ ๔ จำพวกเหล่านี้ มีปรากฏอยู่ในโลก ๔ จำพวกอะไรบ้าง คือ
ภิกษุทั้งหลาย บุรุษอาชาไนยผู้เจริญบางคนในกรณีนี้ ได้ยินว่า ในบ้านหรือในนิคมโน้น มีหญิงหรือชายถึงความทุกข์ หรือทำกาละ เขาจึงสลดใจ ถึงความสังเวชใจเพราะเหตุนั้น ครั้นสลดใจแล้ว ก็เริ่มตั้งความเพียรไว้โดยแยบคาย มีตนส่งไปแล้ว ย่อมกระทำให้แจ้งซึ่งปรมสัจจะด้วยกาย และเห็นแจ้งแทงตลอดด้วยปัญญา ภิกษุทั้งหลาย เรากล่าวบุรุษอาชาไนยผู้เจริญนี้ เปรียบเหมือนม้าอาชาไนยตัวเจริญ ที่พอเห็นเงาปฏักย่อมสลด ถึงความสังเวช ฉันใดก็ฉันนั้น ภิกษุทั้งหลาย บุรุษอาชาไนยผู้เจริญบางคนในกรณีนี้เป็นอย่างนี้ก็มี นี้เป็นบุรุษอาชาไนยผู้เจริญประเภทที่ ๑ มีปรากฏอยู่ในโลก.
ภิกษุทั้งหลาย อีกประการหนึ่ง บุรุษอาชาไนยผู้เจริญบางคนในกรณีนี้ ไม่ได้ยินว่าในบ้านหรือในนิคมโน้น มีหญิงหรือชายถึงความทุกข์ หรือทำกาละ แต่เขาเห็นหญิงหรือชายผู้ถึงความทุกข์ หรือทำกาละเอง เขาจึงสลดใจ ถึงความสังเวชใจเพราะเหตุนั้น ครั้นสลดใจแล้ว ก็เริ่มตั้งความเพียรไว้โดยแยบคาย มีตนส่งไปแล้ว ย่อมกระทำให้แจ้งซึ่งปรมสัจจะด้วยกาย และเห็นแจ้งแทงตลอดด้วยปัญญา ภิกษุทั้งหลาย เรากล่าวบุรุษอาชาไนยผู้เจริญนี้ เปรียบเหมือนม้าอาชาไนยตัวเจริญ ที่ถูกแทงด้วยปฏักที่ขุมขนจึงสลด ถึงความสังเวช ฉันใดก็ฉันนั้น ภิกษุทั้งหลาย บุรุษอาชาไนยผู้เจริญบางคนในกรณีนี้เป็นอย่างนี้ก็มี นี้เป็นบุรุษอาชาไนยผู้เจริญประเภทที่ ๒ มีปรากฏอยู่ในโลก.
ภิกษุทั้งหลาย อีกประการหนึ่ง บุรุษอาชาไนยผู้เจริญบางคนในกรณีนี้ ไม่ได้ยินว่าในบ้านหรือในนิคมโน้น มีหญิงหรือชายถึงความทุกข์ หรือทำกาละ และไม่ได้เห็นหญิงหรือชายผู้ถึงความทุกข์ หรือทำกาละเอง แต่ญาติหรือสาโลหิตของเขาถึงความทุกข์ หรือทำกาละ เขาจึงสลดใจ ถึงความสังเวชใจเพราะเหตุนั้น ครั้นสลดใจแล้ว ก็เริ่มตั้งความเพียรไว้โดยแยบคาย มีตนส่งไปแล้ว ย่อมกระทำให้แจ้งซึ่งปรมสัจจะด้วยกาย และเห็นแจ้งแทงตลอดด้วยปัญญา ภิกษุทั้งหลาย เรากล่าวบุรุษอาชาไนยผู้เจริญนี้ เปรียบเหมือนม้าอาชาไนยตัวเจริญ ที่ถูกแทงถึงหนังจึงสลด ถึงความสังเวช ฉันใดก็ฉันนั้น ภิกษุทั้งหลาย บุรุษอาชาไนยผู้เจริญบางคนในกรณีนี้เป็นอย่างนี้ก็มี นี้เป็นบุรุษอาชาไนยผู้เจริญประเภทที่ ๓ มีปรากฏอยู่ในโลก.
ภิกษุทั้งหลาย อีกประการหนึ่ง บุรุษอาชาไนยผู้เจริญบางคนในกรณีนี้ ไม่ได้ยินว่าในบ้านหรือในนิคมโน้น มีหญิงหรือชายถึงความทุกข์ หรือทำกาละ และไม่ได้เห็นหญิงหรือชายผู้ถึงความทุกข์ หรือทำกาละเอง ทั้งญาติหรือสาโลหิตของเขาก็ไม่ถึงความทุกข์ หรือทำกาละ แต่เขาเองทีเดียว ถูกต้องแล้วซึ่งทุกขเวทนาที่เป็นไปทางกาย อันกล้าแข็ง เผ็ดร้อน ไม่น่ายินดี ไม่น่าพอใจ แทบจะทำให้เสียชีวิตได้ เขาจึงสลดใจ ถึงความสังเวชใจเพราะเหตุนั้น ครั้นสลดใจแล้ว ก็เริ่มตั้งความเพียรไว้โดยแยบคาย มีตนส่งไปแล้ว ย่อมกระทำให้แจ้งซึ่งปรมสัจจะด้วยกาย และเห็นแจ้งแทงตลอดด้วยปัญญา ภิกษุทั้งหลาย เรากล่าวบุรุษอาชาไนยผู้เจริญนี้ เปรียบเหมือนม้าอาชาไนยตัวเจริญ ที่ถูกแทงด้วยปฏักถึงกระดูกจึงสลด ถึงความสังเวช ฉันใดก็ฉันนั้น ภิกษุทั้งหลาย บุรุษอาชาไนยผู้เจริญบางคนในกรณีนี้เป็นอย่างนี้ก็มี นี้เป็นบุรุษอาชาไนยผู้เจริญประเภทที่ ๔ มีปรากฏอยู่ในโลก.
ภิกษุทั้งหลาย บุรุษอาชาไนยผู้เจริญ ๔ จำพวกเหล่านี้แล มีปรากฏอยู่ในโลก.
– บาลี จตุกฺก. อํ. 21/154/113.
https://84000.org/tipitaka/pali/?21//154
https://etipitaka.com/read/pali/21/154
English translation by Bhikkhu Sujato
“Mendicants, these four fine thoroughbreds are found in the world. What four?
One fine thoroughbred is moved to act when it sees the shadow of the goad, thinking: ‘What task will the horse trainer have me do today? How should I respond?’ Some fine thoroughbreds are like that. This is the first fine thoroughbred found in the world.
Furthermore, one fine thoroughbred isn’t moved to act when it sees the shadow of the goad, but only when its hairs are struck, thinking: ‘What task will the horse trainer have me do today? How should I respond?’ Some fine thoroughbreds are like that. This is the second fine thoroughbred found in the world.
Furthermore, one fine thoroughbred isn’t moved to act when it sees the shadow of the goad, nor when its hairs are struck, but only when its hide is struck, thinking: ‘What task will the horse trainer have me do today? How should I respond?’ Some fine thoroughbreds are like that. This is the third fine thoroughbred found in the world.
Furthermore, one fine thoroughbred isn’t moved to act when it sees the shadow of the goad, nor when its hairs are struck, nor when its hide is struck, but only when its bone is struck, thinking: ‘What task will the horse trainer have me do today? How should I respond?’ Some fine thoroughbreds are like that. This is the fourth fine thoroughbred found in the world.
These are the four fine thoroughbreds found in the world.
In the same way, these four fine thoroughbred people are found in the world. What four?
One fine thoroughbred person hears about the suffering or death of a woman or man in such and such village or town. They’re moved to act by this, and strive effectively. Applying themselves, they directly realize the ultimate truth, and see it with penetrating wisdom. This person is like the fine thoroughbred that’s shaken when it sees the shadow of the goad. Some fine thoroughbred people are like that. This is the first fine thoroughbred person found in the world.
Furthermore, one fine thoroughbred person doesn’t hear about the suffering or death of a woman or man in such and such village or town, but they see it themselves. They’re moved to act by this, and strive effectively. Applying themselves, they directly realize the ultimate truth, and see it with penetrating wisdom. This person is like the fine thoroughbred that’s moved to act when its hairs are struck. Some fine thoroughbred people are like that. This is the second fine thoroughbred person found in the world.
Furthermore, one fine thoroughbred person doesn’t hear about the suffering or death of a woman or man in such and such village or town, nor do they see it themselves, but it happens to their own relative or family member. They’re moved to act by this, and strive effectively. Applying themselves, they directly realize the ultimate truth, and see it with penetrating wisdom. This person is like the fine thoroughbred that’s moved to act when its skin is struck. Some fine thoroughbred people are like that. This is the third fine thoroughbred person found in the world.
Furthermore, one fine thoroughbred person doesn’t hear about the suffering or death of a woman or man in such and such village or town, nor do they see it themselves, nor does it happen to their own relative or family member, but they themselves are afflicted with physical pain—sharp, severe, acute, unpleasant, disagreeable, and life-threatening. They’re moved to act by this, and strive effectively. Applying themselves, they directly realize the ultimate truth, and see it with penetrating wisdom. This person is like the fine thoroughbred that’s moved to act when its bone is struck. Some fine thoroughbred people are like that. This is the fourth fine thoroughbred person found in the world.
These are the four fine thoroughbred people found in the world.”
English translation by Ṭhānissaro Bhikkhu
“There are these four types of excellent thoroughbred horses to be found existing in the world. Which four? There is the case where an excellent thoroughbred horse, on seeing the shadow of the goad-stick, is stirred & agitated, (thinking,) ‘I wonder what task the trainer will have me do today? What should I do in response?’ Some excellent thoroughbred horses are like this. And this is the first type of excellent thoroughbred horse to be found existing in the world.
“And further, there is the case where an excellent thoroughbred horse isn’t stirred & agitated on seeing the shadow of the goad-stick, but when his coat is pricked (with the goad stick) he is stirred & agitated, (thinking,) ‘I wonder what task the trainer will have me do today? What should I do in response?’ Some excellent thoroughbred horses are like this. And this is the second type of excellent thoroughbred horse to be found existing in the world.
“And further, there is the case where an excellent thoroughbred horse isn’t stirred & agitated on seeing the shadow of the goad-stick, or when his coat is pricked, but when his hide is pricked (with the goad stick) he is stirred & agitated, (thinking,) ‘I wonder what task the trainer will have me do today? What should I do in response?’ Some excellent thoroughbred horses are like this. And this is the third type of excellent thoroughbred horse to be found existing in the world.
“And further, there is the case where an excellent thoroughbred horse isn’t stirred & agitated on seeing the shadow of the goad-stick, or when his coat is pricked, or when his hide is pricked, but when his bone is pricked (with the goad stick) he is stirred & agitated, (thinking,) ‘I wonder what task the trainer will have me do today? What should I do in response?’ Some excellent thoroughbred horses are like this. And this is the fourth type of excellent thoroughbred horse to be found existing in the world.
“These are the four types of excellent thoroughbred horses to be found existing in the world.
“Now, there are these four types of excellent thoroughbred persons to be found existing in the world. Which four?
“There is the case where a certain excellent thoroughbred person hears, ‘In that town or village over there, a man or woman is in pain or has died.’ He is stirred & agitated by that. Stirred, he becomes appropriately resolute. Resolute, he both realizes with his body the highest truth and, having penetrated it with discernment, sees. This type of excellent thoroughbred person, I tell you, is like the excellent thoroughbred horse who, on seeing the shadow of the goad-stick, is stirred & agitated. Some excellent thoroughbred people are like this. And this is the first type of excellent thoroughbred person to be found existing in the world.
“And further, there is the case where a certain excellent thoroughbred person doesn’t hear, ‘In that town or village over there, a man or woman is in pain or has died.’ But he himself sees a man or woman in pain or dead. He is stirred & agitated by that. Stirred, he becomes appropriately resolute. Resolute, he both realizes with his body the highest truth and, having penetrated it with discernment, sees. This type of excellent thoroughbred person, I tell you, is like the excellent thoroughbred horse who, when its coat is pricked with the goad-stick, is stirred & agitated. Some excellent thoroughbred people are like this. And this is the second type of excellent thoroughbred person to be found existing in the world.
“And further, there is the case where a certain excellent thoroughbred person doesn’t hear, ‘In that town or village over there, a man or woman is in pain or has died.’ And he himself doesn’t see a man or woman in pain or dead. But he sees one of his own blood relatives in pain or dead. He is stirred & agitated by that. Stirred, he becomes appropriately resolute. Resolute, he both realizes with his body the highest truth and, having penetrated it with discernment, sees. This type of excellent thoroughbred person, I tell you, is like the excellent thoroughbred horse who, when its hide is pricked with the goad-stick, is stirred & agitated. Some excellent thoroughbred people are like this. And this is the third type of excellent thoroughbred person to be found existing in the world.
“And further, there is the case where a certain excellent thoroughbred person doesn’t hear, ‘In that town or village over there, a man or woman is in pain or has died.’ And he himself doesn’t see a man or woman in pain or dead, nor does he see one of his own blood relatives in pain or dead. But he himself is touched by bodily feelings that are painful, fierce, sharp, wracking, repellent, disagreeable, life-threatening. He is stirred & agitated by that. Stirred, he becomes appropriately resolute. Resolute, he both realizes with his body the highest truth and, having penetrated it with discernment, sees. This type of excellent thoroughbred person, I tell you, is like the excellent thoroughbred horse who, when its bone is pricked with the goad-stick, is stirred & agitated. Some excellent thoroughbred people are like this. And this is the fourth type of excellent thoroughbred person to be found existing in the world.
“These are the four types of excellent thoroughbred persons to be found existing in the world.”
