มหาราหุโลวาทสูตร
สมัยหนึ่ง พระผู้มีพระภาคประทับอยู่ ณ พระวิหารเชตวัน อารามของอนาถบิณฑิกเศรษฐี เขตพระนครสาวัตถี ครั้งนั้น เวลาเช้า พระผู้มีพระภาคครองอันตราวาสกแล้ว ทรงถือบาตรและจีวรเสด็จเข้าไปบิณฑบาตยังนครสาวัตถี แม้ท่านพระราหุลก็ครองอันตรวาสก แล้วถือบาตรและจีวรตามพระผู้มีพระภาคไป ณ เบื้องหลัง.
ครั้งนั้น พระผู้มีพระภาคหันไปรับสั่งกะท่านพระราหุลว่า ราหุล รูปอย่างใดอย่างหนึ่ง ทั้งที่เป็นอดีต อนาคตหรือปัจจุบันก็ตาม เป็นภายในหรือภายนอกก็ตาม หยาบหรือละเอียดก็ตาม เลวหรือประณีตก็ตาม อยู่ในที่ไกลหรือใกล้ก็ตาม รูปทั้งหมดนั้น เธอพึงเห็นด้วยปัญญาอันชอบ ตามความเป็นจริงอย่างนี้ว่า นั่นไม่ใช่ของเรา นั่นไม่ใช่เป็นเรา นั่นไม่ใช่อัตตาของเรา ดังนี้.
พระราหุลทูลถามว่า ข้าแต่พระผู้มีพระภาค รูปเท่านั้นหรือ ข้าแต่พระสุคต รูปเท่านั้นหรือ.
ราหุล ทั้งรูป ทั้งเวทนา ทั้งสัญญา ทั้งสังขาร ทั้งวิญญาณ.
ครั้งนั้น ท่านพระราหุลคิดว่า วันนี้ ใครหนอที่พระผู้มีพระภาคจะให้โอวาทในที่เฉพาะพระพักตร์แล้วจักเข้าบ้านเพื่อบิณฑบาตเล่า ดังนี้ ครั้นกลับจากที่นั้นแล้ว ก็นั่งคู้บัลลังก์ ตั้งกายตรง ดำรงสติเฉพาะหน้า ณ โคนไม้แห่งหนึ่ง.
ท่านพระสารีบุตรได้เห็นท่านพระราหุลผู้นั่งคู้บัลลังก์ ตั้งกายตรง ดำรงสติเฉพาะหน้า ณ โคนต้นไม้แห่งหนึ่ง แล้วบอกกะท่านพระราหุลว่า ราหุล ท่านจงเจริญอานาปานสติเถิด ด้วยว่า อานาปานสติภาวนาที่บุคคลเจริญแล้ว กระทำให้มากแล้ว ย่อมมีผลมาก มีอานิสงส์มาก.
ครั้งนั้น เวลาเย็นท่านพระราหุลออกจากที่หลีกเร้นแล้ว เข้าไปเฝ้าพระผู้มีพระภาคถึงที่ประทับ ถวายอภิวาทพระผู้มีพระภาคแล้วนั่ง ณ ที่สมควร แล้วได้ทูลพระผู้มีพระภาคว่า ภันเต อานาปานสติ อันบุคคลเจริญแล้วอย่างไร ทำให้มากแล้วอย่างไร จึงจะมีผลมาก มีอานิสงส์มาก.
ราหุล รูปอย่างใดอย่างหนึ่ง อันเป็นภายใน เป็นของเฉพาะตน เป็นของหยาบ มีลักษณะแข้นแข็ง อันอุปาทานอาศัยแล้ว คือ ผม ขน เล็บ ฟัน หนัง เนื้อ เอ็น กระดูก เยื่อในกระดูก ม้าม หัวใจ ตับ พังผืด ไต ปอด ไส้ใหญ่ ไส้น้อย อาหารใหม่ อาหารเก่า หรือสิ่งอื่นอย่างใดอย่างหนึ่ง อันเป็นภายใน เป็นของเฉพาะตน เป็นของหยาบ มีลักษณะแข้นแข็ง อันอุปาทานอาศัยแล้ว ราหุล นี้เรียกว่าปฐวีธาตุที่เป็นภายใน ก็ปฐวีธาตุที่เป็นภายในก็ดี ปฐวีธาตุที่เป็นภายนอกก็ดีอันใด ปฐวีธาตุนั้นก็เป็นปฐวีธาตุเหมือนกัน ปฐวีธาตุนั้นเธอพึงเห็นด้วยปัญญาอันชอบ ตามความเป็นจริงอย่างนี้ว่า นั่นไม่ใช่ของเรา นั่นไม่ใช่เป็นเรา นั่นไม่ใช่อัตตาของเรา ดังนี้ เพราะบุคคลเห็นปฐวีธาตุนั้น ด้วยปัญญาอันชอบ ตามความเป็นจริงอย่างนี้แล้ว ย่อมเบื่อหน่ายในปฐวีธาตุ จิตย่อมคลายกำหนัดจากปฐวีธาตุ.
ราหุล ก็อาโปธาตุเป็นอย่างไร อาโปธาตุที่เป็นภายในก็มี อาโปธาตุที่เป็นภายนอกก็มี ราหุล ก็อาโปธาตุที่เป็นภายในเป็นอย่างไร สิ่งใดที่เป็นภายใน เป็นของเฉพาะตน เป็นของเหลว มีลักษณะเอิบอาบ อันอุปาทานอาศัยแล้ว คือ น้ำดี เสลด หนอง เลือด เหงื่อ มันข้น น้ำตา มันเหลว น้ำลาย น้ำมูก ไขข้อ มูตร หรือสิ่งอื่นอย่างใดอย่างหนึ่ง อันเป็นภายใน เป็นของเฉพาะตน เป็นของเหลว มีลักษณะเอิบอาบ อันอุปาทานอาศัยแล้ว ราหุล นี้เราเรียกว่าอาโปธาตุที่เป็นภายใน ก็อาโปธาตุที่เป็นภายในก็ดี อาโปธาตุที่เป็นภายนอกก็ดีอันใด อาโปธาตุนั้นก็เป็นอาโปธาตุเหมือนกัน อาโปธาตุนั้นเธอพึงเห็นด้วยปัญญาอันชอบ ตามความเป็นจริงอย่างนี้ว่า นั่นไม่ใช่ของเรา นั่นไม่ใช่เป็นเรา นั่นไม่ใช่อัตตาของเรา ดังนี้ เพราะบุคคลเห็นอาโปธาตุนั้น ด้วยปัญญาอันชอบ ตามความเป็นจริงอย่างนี้แล้ว ย่อมเบื่อหน่ายในอาโปธาตุ จิตย่อมคลายกำหนัดจากอาโปธาตุ.
ราหุล ก็เตโชธาตุเป็นอย่างไร เตโชธาตุที่เป็นภายในก็มี เตโชธาตุที่เป็นภายนอกก็มี ราหุล ก็เตโชธาตุที่เป็นภายในเป็นอย่างไร สิ่งใดที่เป็นภายใน เป็นของเฉพาะตน เป็นของเผาผลาญ มีลักษณะร้อน อันอุปาทานอาศัยแล้ว คือ ไฟที่ทำกายให้อบอุ่น ไฟที่ทำกายให้ทรุดโทรม ไฟที่ทำกายให้กระวนกระวาย และไฟที่เผาอาหารที่กิน ที่ดื่ม ที่เคี้ยว ที่ลิ้มแล้ว ให้แปรเปลี่ยนไปโดยชอบ หรือสิ่งอื่นอย่างใดอย่างหนึ่ง ที่เป็นภายใน เป็นของเฉพาะตน เป็นของเผาผลาญ มีลักษณะร้อน อันอุปาทานอาศัยแล้ว ราหุล นี้เรียกว่าเตโชธาตุที่เป็นภายใน ก็เตโชธาตุที่เป็นภายในก็ดี เตโชธาตุที่เป็นภายนอกก็ดีอันใด เตโชธาตุนั้นก็เป็นเตโชธาตุเหมือนกัน เตโชธาตุนั้น เธอพึงเห็นด้วยปัญญาอันชอบ ตามความเป็นจริงอย่างนี้ว่า นั่นไม่ใช่ของเรา ไม่ใช่เป็นเรา นั่นไม่ใช่อัตตาของเรา ดังนี้ เพราะบุคคลเห็นเตโชธาตุนั้น ด้วยปัญญาอันชอบ ตามความเป็นจริงอย่างนี้แล้ว ย่อมเบื่อหน่ายในเตโชธาตุ จิตย่อมคลายกำหนัดจากเตโชธาตุ.
ราหุล ก็วาโยธาตุเป็นอย่างไร วาโยธาตุที่เป็นภายในก็มี วาโยธาตุที่เป็นภายนอกก็มี ราหุล ก็วาโยธาตุที่เป็นภายในเป็นอย่างไร สิ่งใดที่เป็นภายใน เป็นของเฉพาะตน เป็นของพัดไปมา มีลักษณะพัดไปมา อันอุปาทานอาศัยแล้ว คือ ลมพัดขึ้นเบื้องบน ลมพัดลงเบื้องต่ำ ลมในท้อง ลมในลำไส้ ลมแล่นไปตามอวัยวะน้อยใหญ่ ลมหายใจ หรือสิ่งอื่นอย่างใดอย่างหนึ่ง ที่เป็นภายใน เป็นของเฉพาะตน เป็นของพัดไปมา มีลักษณะพัดไปมา อันอุปาทานอาศัยแล้ว ราหุล นี้เรียกว่าวาโยธาตุที่เป็นภายใน ก็วาโยธาตุที่เป็นภายในก็ดี วาโยธาตุที่เป็นภายนอกก็ดีอันใด วาโยธาตุนั้นก็เป็นวาโยธาตุเหมือนกัน วาโยธาตุนั้น เธอพึงเห็นด้วยปัญญาอันชอบ ตามความเป็นจริงอย่างนี้ว่า นั่นไม่ใช่ของเรา นั่นไม่ใช่เป็นเรา นั่นไม่ใช่อัตตาของเรา ดังนี้ เพราะบุคคลเห็นวาโยธาตุนั้น ด้วยปัญญาอันชอบ ตามความเป็นจริงอย่างนี้แล้ว ย่อมเบื่อหน่ายในวาโยธาตุ จิตย่อมคลายกำหนัดจากวาโยธาตุ.
ราหุล ก็อากาสธาตุเป็นอย่างไร อากาสธาตุที่เป็นภายในก็มี อากาสธาตุที่เป็นภายนอกก็มี ราหุล ก็อากาสธาตุที่เป็นภายในเป็นอย่างไร สิ่งใดที่เป็นภายใน เป็นของเฉพาะตน เป็นที่ว่าง มีลักษณะว่างเปล่า อันอุปาทานอาศัยแล้ว คือ ช่องหู ช่องจมูก ช่องปาก ที่ว่างสำหรับนอาหารที่กิน ที่ดื่ม ที่เคี้ยว ที่ลิ้มแล้วผ่านไป ที่ว่างสำหรับนอาหารที่กิน ที่ดื่ม ที่เคี้ยว ที่ลิ้มแล้วตั้งอยู่ และที่ว่างสำหรับอาหารที่กิน ที่ดื่ม ที่เคี้ยว ที่ลิ้มแล้ว ออกสู่เบื้องล่าง หรือสิ่งอื่นอย่างใดอย่างหนึ่ง ที่เป็นภายใน เป็นของเฉพาะตน เป็นที่ว่าง มีลักษณะว่างเปล่า ไม่ทึบ มีลักษณะไม่ทึบ เป็นช่อง มีลักษณะเป็นช่อง อันเนื้อและเลือดไม่ถูกต้อง ที่เป็นภายใน อันอุปาทานอาศัยแล้ว ราหุล นี้เรียกว่าธอากาสธาตุ ที่เป็นภายใน ก็อากาสธาตุที่เป็นภายในก็ดี อากาสธาตุเป็นภายนอกก็ดีอันใด อากาสธาตุนั้นก็เป็นอากาสธาตุเหมือนกัน อากาสธาตุนั้น เธอพึงเห็นด้วยปัญญาอันชอบ ตามความเป็นจริงอย่างนี้ว่า นั่นไม่ใช่ของเรา นั่นไม่ใช่เป็นเรา นั่นไม่ใช่อัตตาของเรา ดังนี้ เพราะบุคคลเห็นอากาสธาตุนั้น ด้วยปัญญาอันชอบ ตามความเป็นจริงอย่างนี้แล้ว ย่อมเบื่อหน่ายในอากาสธาตุ จิตย่อมคลายกำหนัดจากอากาสธาตุ.
ราหุล เธอจงอบรมจิตให้เสมอด้วยแผ่นดินเถิด เมื่อเธออบรมจิตให้เสมอด้วยแผ่นดินอยู่ ผัสสะทั้งหลายที่น่าพอใจและไม่น่าพอใจอันเกิดขึ้นแล้ว จักไม่ครอบงำจิตได้ ราหุล เปรียบเหมือนเมื่อคนเขาทิ้งของสะอาดบ้าง ไม่สะอาดบ้าง ทิ้งคูถบ้าง ทิ้งมูตรบ้าง ทิ้งน้ำลายบ้าง ทิ้งหนองบ้าง ทิ้งโลหิตบ้าง ลงบนแผ่นดิน แผ่นดินก็ไม่รู้สึกอึดอัดระอารังเกียจ ด้วยสิ่งเหล่านั้น ราหุล ฉันใดฉันนั้น เธอจงอบรมจิตให้เสมอด้วยแผ่นดินเถิด เมื่อเธออบรมจิตให้เสมอด้วยแผ่นดินอยู่ ผัสสะทั้งหลายที่น่าพอใจและไม่น่าพอใจอันเกิดขึ้นแล้ว จักไม่ครอบงำจิตได้.
ราหุล เธอจงอบรมจิตให้เสมอด้วยน้ำเถิด เมื่อเธออบรมจิตให้เสมอด้วยน้ำอยู่ ผัสสะทั้งหลายที่น่าพอใจและไม่น่าพอใจอันเกิดขึ้นแล้ว จักไม่ครอบงำจิตได้ ราหุล เปรียบเหมือนเมื่อคนเขาล้างของสะอาดบ้าง ไม่สะอาดบ้าง ล้างคูถบ้าง ล้างมูตรบ้าง บ้วนน้ำลายบ้าง ล้างหนองบ้าง ล้างโลหิตบ้าง ลงในน้ำ น้ำก็ไม่รู้สึกอึดอัดระอารังเกียจ ด้วยสิ่งเหล่านั้น ราหุล ฉันใดฉันนั้น เธอจงอบรมจิตให้เสมอด้วยน้ำเถิด เมื่อเธออบรมจิตให้เสมอด้วยน้ำอยู่ ผัสสะทั้งหลายที่น่าพอใจและไม่น่าพอใจอันเกิดขึ้นแล้ว จักไม่ครอบงำจิตได้.
ราหุล เธอจงอบรมจิตให้เสมอด้วยไฟเถิด เมื่อเธออบรมจิตให้เสมอด้วยไฟอยู่ ผัสสะทั้งหลายที่น่าพอใจและไม่น่าพอใจอันเกิดขึ้นแล้ว จักไม่ครอบงำจิตได้ ราหุล เปรียบเหมือนเมื่อคนเผาของสะอาดบ้าง ไม่สะอาดบ้าง เผาคูถบ้าง เผามูตรบ้าง เผาน้ำลายบ้าง เผาหนองบ้าง เผาโลหิตบ้าง ลงไปในไฟ ไฟก็ไม่รู้สึกอึดอัดระอารังเกียจ ด้วยสิ่งเหล่านั้น ราหุล ฉันใดฉันนั้น เธอจงอบรมจิตให้เสมอด้วยไฟเถิด เมื่อเธออบรมจิตให้เสมอด้วยไฟอยู่ ผัสสะทั้งหลายที่น่าพอใจและไม่น่าพอใจอันเกิดขึ้นแล้ว จักไม่ครอบงำจิตได้.
ราหุ เธอจงอบรมจิตให้เสมอด้วยลมเถิด เมื่อเธออบรมจิตให้เสมอด้วยลมอยู่ ผัสสะทั้งหลายที่น่าพอใจและไม่น่าพอใจอันเกิดขึ้นแล้ว จักไม่ครอบงำจิตได้ ราหุล เปรียบเหมือนลมพัดผ่านไปในของสะอาดบ้าง ไม่สะอาดบ้าง พัดผ่านคูถบ้าง พัดผ่านมูตรบ้าง พัดผ่านน้ำลายบ้าง พัดผ่านหนองบ้าง พัดผ่านโลหิตบ้าง ลมก็ไม่รู้สึกอึดอัดระอารังเกียจ ด้วยสิ่งเหล่านั้น ราหุล ฉันใดฉันนั้น เธอจงอบรมจิตให้เสมอด้วยลมเถิด เมื่อเธออบรมจิตให้เสมอด้วยลมอยู่ ผัสสะทั้งหลายที่น่าพอใจและไม่น่าพอใจอันเกิดขึ้นแล้ว จักไม่ครอบงำจิตได้.
ราหุล เธอจงอบรมจิตให้เสมอด้วยอากาศเถิด เมื่อเธออบรมจิตให้เสมอด้วยอากาศอยู่ ผัสสะทั้งหลายที่น่าพอใจและไม่น่าพอใจอันเกิดขึ้นแล้ว จักไม่ครอบงำจิตได้ ราหุล เปรียบเหมือนอากาศเป็นสิ่งมิได้ตั้งอยู่เฉพาะในที่ใดๆ ราหุล ฉันใดฉันนั้น เธอจงอบรมจิตให้เสมอด้วยอากาศเถิด เมื่อเธออบรมจิตให้เสมอด้วยอากาศอยู่ ผัสสะทั้งหลายที่น่าพอใจและไม่น่าพอใจอันเกิดขึ้นแล้ว จักไม่ครอบงำจิตได้.
ราหุล เธอจงเจริญเมตตาภาวนาเถิด เพราะเมื่อเธอเจริญเมตตาภาวนาอยู่ จักละพยาบาทได้ (พยาบาท = ความมุ่งร้าย, ความประสงค์ร้าย).
ราหุล เธอจงเจริญกรุณาภาวนาเถิด เพราะเมื่อเธอเจริญกรุณาภาวนาอยู่ จักละวิหิงสาได้ (วิหิงสา = ความเบียดเบียน).
ราหุล เธอจงเจริญมุทิตาภาวนาเถิด เพราะเมื่อเธอเจริญมุทิตาภาวนาอยู่ จักละอรติได้ (อรติ = ความไม่ยินดี, ความไม่พอใจหรือไม่ชอบใจ).
ราหุล เธอจงเจริญอุเบกขาภาวนาเถิด เพราะเมื่อเธอเจริญอุเบกขาภาวนาอยู่ จักละปฏิฆะได้ (ปฏิฆะ = ความชัดเคือง) ได้.
ราหุล เธอจงเจริญอสุภภาวนาเถิด เพราะเมื่อเธอเจริญอสุภภาวนาอยู่ จักละราคะได้.
ราหุล เธอจงเจริญอนิจจสัญญาภาวนาเถิด เพราะเมื่อเธอเจริญอนิจจสัญญาภาวนาอยู่ จักละอัสมิมานะได้ (อัสมิมานะ = มานะว่าเป็นเรา, การถือตัวว่าเป็นเรา).
ราหุล เธอจงเจริญอานาปานสติภาวนาเถิด เพราะอานาปานสติที่บุคคลเจริญ กระทำให้มากแล้ว ย่อมมีผลมาก มีอานิสงส์มาก ราหุล ก็อานาปานสติ อันบุคคลเจริญแล้ว กระทำให้มากแล้วอย่างไร จึงมีผลมาก มีอานิสงส์มาก.
ราหุล ภิกษุในกรณีนี้ ไปสู่ป่า สู่โคนไม้ หรือสู่เรือนว่าง นั่งคู้ขาเข้ามาโดยรอบ ตั้งกายตรง ดำรงสติเฉพาะหน้า เธอนั้น มีสติหายใจเข้า มีสติหายใจออก.
เมื่อหายใจเข้ายาวก็รู้ชัดว่าเราหายใจเข้ายาว เมื่อหายใจออกยาวก็รู้ชัดว่าเราหายใจออกยาว เมื่อหายใจเข้าสั้นก็รู้ชัดว่าเราหายใจเข้าสั้น เมื่อหายใจออกสั้นก็รู้ชัดว่าเราหายใจออกสั้น ย่อมทำการศึกษาว่า เราจักรู้พร้อมซึ่งกายทั้งปวงหายใจเข้า ย่อมทำการศึกษาว่า เราจักรู้พร้อมซึ่งกายทั้งปวงหายใจออก ย่อมทำการศึกษาว่าเราจักทำกายสังขารให้ระงับหายใจเข้า ย่อมทำการศึกษาว่าเราจักทำกายสังขารให้ระงับหายใจออก.
ย่อมทำการศึกษาว่า เราจักรู้พร้อมซึ่งปีติหายใจเข้า ย่อมทำการศึกษาว่า เราจักรู้พร้อมซึ่งปีติหายใจออก ย่อมทำการศึกษาว่า เราจักรู้พร้อมซึ่งสุขหายใจเข้า ย่อมทำการศึกษาว่า เราจักรู้พร้อมซึ่งสุขหายใจออก ย่อมทำการศึกษาว่า เราจักรู้พร้อมซึ่งจิตตสังขารหายใจเข้า ย่อมทำการศึกษาว่า เราจักรู้พร้อมซึ่งจิตตสังขารหายใจออก ย่อมทำการศึกษาว่าเราจักทำจิตตสังขารให้ระงับหายใจเข้า ย่อมทำการศึกษาว่าเราจักทำจิตตสังขารให้ระงับหายใจออก.
ย่อมทำการศึกษาว่า เราจักรู้พร้อมซึ่งจิตหายใจเข้า ย่อมทำการศึกษาว่า เราจักรู้พร้อมซึ่งจิตหายใจออก ย่อมทำการศึกษาว่าเราจักทำจิตให้ปราโมทย์ยิ่งหายใจเข้า ย่อมทำการศึกษาว่าเราจักทำจิตให้ปราโมทย์ยิ่งหายใจออก ย่อมทำการศึกษาว่าเราจักทำจิตให้ตั้งมั่นหายใจเข้า ย่อมทำการศึกษาว่าเราจักทำจิตให้ตั้งมั่นหายใจออก ย่อมทำการศึกษาว่าเราจักปล่อยจิตหายใจเข้า ย่อมทำการศึกษาว่าเราจักปล่อยจิตหายใจออก.
ย่อมทำการศึกษาว่าเราจักพิจารณาเห็นความไม่เที่ยงหายใจเข้า ย่อมทำการศึกษาว่าเราจักพิจารณาเห็นความไม่เที่ยงหายใจออก ย่อมทำการศึกษาว่าเราจักพิจารณาเห็นความจางคลายหายใจเข้า ย่อมทำการศึกษาว่าเราจักพิจารณาเห็นความจางคลายหายใจออก ย่อมทำการศึกษาว่าเราจักพิจารณาเห็นความดับไม่เหลือหายใจเข้า ย่อมทำการศึกษาว่าเราจักพิจารณาเห็นความดับไม่เหลือหายใจออก ย่อมทำการศึกษาว่าเราจักพิจารณาเห็นความสลัดคืนหายใจเข้า ย่อมทำการศึกษาว่าเราจักพิจารณาเห็นความสลัดคืนหายใจออก.
ราหุล อานาปานสติ อันบุคคลเจริญแล้วอย่างนี้ กระทำให้มากแล้วอย่างนี้แล ย่อมมีผลมาก มีอานิสงส์มาก.
ราหุล เมื่อบุคคลเจริญ กระทำให้มากซึ่งอานาปานสติอย่างนี้แล้ว อัสสาสะ (ลมหายใจเข้า) ปัสสาสะ (ลมหายใจออก) อันจะมีเป็นครั้งสุดท้าย เมื่อจะดับจิตนั้น จะเป็นสิ่งที่เขารู้แจ้งแล้วดับไป ไม่ใช่สิ่งที่เขาจะไม่รู้แจ้ง ดังนี้.
พระผู้มีพระภาคได้ตรัสภาษิตนี้แล้ว ท่านพระราหุลมีใจยินดีชื่นชมภาษิตของพระผู้มีพระภาค ดังนี้แล.
-บาลี ม. ม. 13/134/146.
https://84000.org/tipitaka/pali/?13//134
https://etipitaka.com/read/pali/13/134
English translation by Bhikkhu Sujato
So I have heard. At one time the Buddha was staying near Sāvatthī in Jeta’s Grove, Anāthapiṇḍika’s monastery.
Then the Buddha robed up in the morning and, taking his bowl and robe, entered Sāvatthī for alms. And Venerable Rāhula also robed up and followed behind the Buddha.
Then the Buddha looked back at Rāhula and said, “Rāhula, you should truly see any kind of form at all—past, future, or present; internal or external; coarse or fine; inferior or superior; far or near: all form—with right understanding: ‘This is not mine, I am not this, this is not my self.’”
“Only form, Blessed One? Only form, Holy One?”
“Form, Rāhula, as well as feeling and perception and choices and consciousness.”
Then Rāhula thought, “Who would go to the village for alms today after being advised directly by the Buddha?” Turning back, he sat down at the root of a certain tree cross-legged, with his body straight, and established mindfulness right there.
Venerable Sāriputta saw him sitting there, and addressed him, “Rāhula, develop mindfulness of breathing. When mindfulness of breathing is developed and cultivated it’s very fruitful and beneficial.”
Then in the late afternoon, Rāhula came out of retreat, went to the Buddha, bowed, sat down to one side, and said to him:
“Sir, how is mindfulness of breathing developed and cultivated to be very fruitful and beneficial?”
“Rāhula, the interior earth element is said to be anything hard, solid, and appropriated that’s internal, pertaining to an individual. This includes: head hair, body hair, nails, teeth, skin, flesh, sinews, bones, bone marrow, kidneys, heart, liver, diaphragm, spleen, lungs, intestines, mesentery, undigested food, feces, or anything else hard, solid, and appropriated that’s internal, pertaining to an individual. This is called the interior earth element. The interior earth element and the exterior earth element are just the earth element. This should be truly seen with right understanding like this: ‘This is not mine, I am not this, this is not my self.’ When you truly see with right understanding, you reject the earth element, detaching the mind from the earth element.
And what is the water element? The water element may be interior or exterior. And what is the interior water element? Anything that’s water, watery, and appropriated that’s internal, pertaining to an individual. This includes: bile, phlegm, pus, blood, sweat, fat, tears, grease, saliva, snot, synovial fluid, urine, or anything else that’s water, watery, and appropriated that’s internal, pertaining to an individual. This is called the interior water element. The interior water element and the exterior water element are just the water element. This should be truly seen with right understanding like this: ‘This is not mine, I am not this, this is not my self.’ When you truly see with right understanding, you reject the water element, detaching the mind from the water element.
And what is the fire element? The fire element may be interior or exterior. And what is the interior fire element? Anything that’s fire, fiery, and appropriated that’s internal, pertaining to an individual. This includes: that which warms, that which ages, that which heats you up when feverish, that which properly digests food and drink, or anything else that’s fire, fiery, and appropriated that’s internal, pertaining to an individual. This is called the interior fire element. The interior fire element and the exterior fire element are just the fire element. This should be truly seen with right understanding like this: ‘This is not mine, I am not this, this is not my self.’ When you truly see with right understanding, you reject the fire element, detaching the mind from the fire element.
And what is the air element? The air element may be interior or exterior. And what is the interior air element? Anything that’s wind, windy, and appropriated that’s internal, pertaining to an individual. This includes: winds that go up or down, winds in the belly or the bowels, winds that flow through the limbs, in-breaths and out-breaths, or anything else that’s air, airy, and appropriated that’s internal, pertaining to an individual. This is called the interior air element. The interior air element and the exterior air element are just the air element. This should be truly seen with right understanding like this: ‘This is not mine, I am not this, this is not my self.’ When you truly see with right understanding, you reject the air element, detaching the mind from the air element.
And what is the space element? The space element may be interior or exterior. And what is the interior space element? Anything that’s space, spacious, and appropriated that’s internal, pertaining to an individual. This includes: the ear canals, nostrils, and mouth; and the space for swallowing what is eaten and drunk, the space where it stays, and the space for excreting it from the nether regions. This is called the interior space element. The interior space element and the exterior space element are just the space element. This should be truly seen with right understanding like this: ‘This is not mine, I am not this, this is not my self.’ When you truly see with right understanding, you reject the space element, detaching the mind from the space element.
Rāhula, meditate like the earth. For when you meditate like the earth, pleasant and unpleasant contacts will not occupy your mind. Suppose they were to toss both clean and unclean things on the earth, like feces, urine, spit, pus, and blood. The earth isn’t horrified, repelled, and disgusted because of this. In the same way, meditate like the earth. For when you meditate like the earth, pleasant and unpleasant contacts will not occupy your mind.
Meditate like water. For when you meditate like water, pleasant and unpleasant contacts will not occupy your mind. Suppose they were to wash both clean and unclean things in the water, like feces, urine, spit, pus, and blood. The water isn’t horrified, repelled, and disgusted because of this. In the same way, meditate like water. For when you meditate like water, pleasant and unpleasant contacts will not occupy your mind.
Meditate like fire. For when you meditate like fire, pleasant and unpleasant contacts will not occupy your mind. Suppose a fire were to burn both clean and unclean things, like feces, urine, spit, pus, and blood. The fire isn’t horrified, repelled, and disgusted because of this. In the same way, meditate like fire. For when you meditate like fire, pleasant and unpleasant contacts will not occupy your mind.
Meditate like wind. For when you meditate like wind, pleasant and unpleasant contacts will not occupy your mind. Suppose the wind were to blow on both clean and unclean things, like feces, urine, spit, pus, and blood. The wind isn’t horrified, repelled, and disgusted because of this. In the same way, meditate like the wind. For when you meditate like wind, pleasant and unpleasant contacts will not occupy your mind.
Meditate like space. For when you meditate like space, pleasant and unpleasant contacts will not occupy your mind. Just as space is not established anywhere, in the same way, meditate like space. For when you meditate like space, pleasant and unpleasant contacts will not occupy your mind.
Meditate on love. For when you meditate on love any ill will will be given up.
Meditate on compassion. For when you meditate on compassion any cruelty will be given up.
Meditate on rejoicing. For when you meditate on rejoicing any discontent will be given up. Meditate on equanimity.
For when you meditate on equanimity any repulsion will be given up.
Meditate on ugliness. For when you meditate on ugliness any lust will be given up.
Meditate on impermanence. For when you meditate on impermanence any conceit ‘I am’ will be given up.
Develop mindfulness of breathing. When mindfulness of breathing is developed and cultivated it’s very fruitful and beneficial. And how is mindfulness of breathing developed and cultivated to be very fruitful and beneficial?
It’s when a mendicant—gone to a wilderness, or to the root of a tree, or to an empty hut—sits down cross-legged, with their body straight, and establishes mindfulness right there. Just mindful, they breath in. Mindful, they breath out.
When breathing in heavily they know: ‘I’m breathing in heavily.’ When breathing out heavily they know: ‘I’m breathing out heavily.’ When breathing in lightly they know: ‘I’m breathing in lightly.’ When breathing out lightly they know: ‘I’m breathing out lightly.’ They practice breathing in experiencing the whole body. They practice breathing out experiencing the whole body. They practice breathing in stilling the body’s motion. They practice breathing out stilling the body’s motion.
They practice breathing in experiencing rapture. They practice breathing out experiencing rapture. They practice breathing in experiencing bliss. They practice breathing out experiencing bliss. They practice breathing in experiencing these emotions. They practice breathing out experiencing these emotions. They practice breathing in stilling these emotions. They practice breathing out stilling these emotions.
They practice breathing in experiencing the mind. They practice breathing out experiencing the mind. They practice breathing in gladdening the mind. They practice breathing out gladdening the mind. They practice breathing in immersing the mind. They practice breathing out immersing the mind. They practice breathing in freeing the mind. They practice breathing out freeing the mind.
They practice breathing in observing impermanence. They practice breathing out observing impermanence. They practice breathing in observing fading away. They practice breathing out observing fading away. They practice breathing in observing cessation. They practice breathing out observing cessation. They practice breathing in observing letting go. They practice breathing out observing letting go.
Mindfulness of breathing, when developed and cultivated in this way, is very fruitful and beneficial. When mindfulness of breathing is developed and cultivated in this way, even when the final breaths in and out cease, they are known, not unknown.”
That is what the Buddha said. Satisfied, Venerable Rāhula was happy with what the Buddha said.
English translation by Suddhāso Bhikkhu
Thus have I heard. On one occasion the Blessed One was living at Sāvatthi, at Jeta‘s Grove, in Anāthapiṇḍika‘s park. Then the Blessed One dressed in the morning, took his bowl and robe, and entered Sāvatthi for alms. Venerable Rāhula also dressed, took his bowl and robe, and followed closely behind the Blessed One. Then the Blessed One looked back at Venerable Rāhula and said to him, “Rāhula, any body whatsoever – past, future, or present; internal or external; obvious or subtle; inferior or superior; far or near – every body is to be accurately seen with right wisdom in this way: ‘This is not mine, I am not this, this is not my self.’”
“Just the body, Blessed One? Just the body, Sublime One?”
“The body, Rāhula, and also feeling, perception, mental formations, and consciousness.”
Then Venerable Rāhula, thinking “How could one who has been personally advised by the Blessed One enter a village for alms?” turned back, sat at the base of a tree, crossed his legs, set his body upright, and established mindfulness.
Venerable Sāriputta saw Venerable Rāhula seated at the base of a tree – legs crossed, body upright, and mindfulness established. Having seen this, he said to Venerable Rāhula, “Rāhula, practice mindfulness of breathing. Rāhula, when mindfulness of breathing is practiced and cultivated, it is of great fruit and great benefit.”
Then in the evening Venerable Rāhula emerged from retreat, approached the Blessed One, paid respects to him, and sat to one side. When he was seated to one side, he said to the Blessed One, “Bhante, how is mindfulness of breathing to be practiced and cultivated so that it is of great fruit and great benefit?”
“Rāhula, whatever internal personal component that is experienced as hard or solid – such as head-hair, body-hair, nails, teeth, skin, muscle, tendons, bone, bone-marrow, kidney, heart, liver, membranes, spleen, lungs, colon, intestines, stomach, feces, or any other internal personal component that is experienced as hard or solid – Rāhula, this is called the ‘internal earth element.’ Whether earth element is internal or external, it is the same earth element. It should be accurately seen with right wisdom in this way: ‘This is not mine, I am not this, this is not my self.’ When one has accurately seen it with right wisdom in this way, one becomes disenchanted with the earth element, and the mind becomes dispassionate towards the earth element.
“Rāhula, what is the water element? The water element may be internal or external. Rāhula, what is the internal water element? Whatever internal personal component that is experienced as water or watery – such as bile, phlegm, pus, blood, sweat, fat, tears, oil, saliva, mucus, synovial fluid, urine, or any other internal personal component that is experienced as water or watery – Rāhula, this is called the ‘internal water element.’ Whether water element is internal or external, it is the same water element. It should be accurately seen with right wisdom in this way: ‘This is not mine, I am not this, this is not my self.’ When one has accurately seen it with right wisdom in this way, one becomes disenchanted with the water element, and the mind becomes dispassionate towards the water element.
“Rāhula, what is the heat element? The heat element may be internal or external. Rāhula, what is the internal heat element? Whatever internal personal component that is experienced as heat or heating – such as what brings warmth, or causes decay, or burns, or causes what one has eaten, drunk, consumed, or swallowed to be completely digested; or any other internal personal component that is experienced as heat or heating – Rāhula, this is called the ‘internal heat element.’ Whether heat element is internal or external, it is the same heat element. It should be accurately seen with right wisdom in this way: ‘This is not mine, I am not this, this is not my self.’ When one has accurately seen it with right wisdom in this way, one becomes disenchanted with the heat element, and the mind becomes dispassionate towards the heat element.
“Rāhula, what is the wind element? The wind element may be internal or external. Rāhula, what is the internal wind element? Whatever internal personal component that is experienced as wind or windy – such as up-going winds, down-going winds, winds in the belly, winds in the abdomen, winds moving along the limbs, inhalation, exhalation, or any other internal personal component that is experienced as wind or windy – Rāhula, this is called the ‘internal wind element.’ Whether wind element is internal or external, it is the same wind element. It should be accurately seen with right wisdom in this way: ‘This is not mine, I am not this, this is not my self.’ When one has accurately seen it with right wisdom in this way, one becomes disenchanted with the wind element, and the mind becomes dispassionate towards the wind element.
“Rāhula, what is the space element? The space element may be internal or external. Rāhula, what is the internal space element? Whatever internal personal component that is experienced as space or spacious – such as the ear-cavity, the nose-cavity, the mouth, the esophagus, the stomach, the rectum, or any other internal personal component that is experienced as space or spacious – Rāhula, this is called the ‘internal space element.’ Whether space element is internal or external, it is the same space element. It should be accurately seen with right wisdom in this way: ‘This is not mine, I am not this, this is not my self.’ When one has accurately seen it with right wisdom in this way, one becomes disenchanted with the space element, and the mind becomes dispassionate towards the space element.
“Rāhula, practice ‘peacefulness of earth’ meditation. Rāhula, when you practice ‘peacefulness of earth’ meditation, then sensations that arise – whether pleasing or displeasing – will not dominate your mind. Rāhula, just as when people put clean things, unclean things, excrement, urine, saliva, pus, or blood on the earth, the earth is not bothered, humiliated, or disgusted, in the same way, Rāhula, practice ‘peacefulness of earth’ meditation. Rāhula, when you practice ‘peacefulness of earth’ meditation, then sensations that arise – whether pleasing or displeasing – will not dominate your mind.
“Rāhula, practice ‘peacefulness of water’ meditation. Rāhula, when you practice ‘peacefulness of water’ meditation, then sensations that arise – whether pleasing or displeasing – will not dominate your mind. Rāhula, just as when people immerse clean things, unclean things, excrement, urine, saliva, pus, or blood in water, the water is not bothered, humiliated, or disgusted, in the same way, Rāhula, practice ‘peacefulness of water’ meditation. Rāhula, when you practice ‘peacefulness of water’ meditation, then sensations that arise – whether pleasing or displeasing – will not dominate your mind.
“Rāhula, practice ‘peacefulness of heat’ meditation. Rāhula, when you practice ‘peacefulness of heat’ meditation, then sensations that arise – whether pleasing or displeasing – will not dominate your mind. Rāhula, just as when heat burns clean things, unclean things, excrement, urine, saliva, pus, or blood, the heat is not bothered, humiliated, or disgusted, in the same way, Rāhula, practice ‘peacefulness of heat’ meditation. Rāhula, when you practice ‘peacefulness of heat’ meditation, then sensations that arise – whether pleasing or displeasing – will not dominate your mind.
“Rāhula, practice ‘peacefulness of wind’ meditation. Rāhula, when you practice ‘peacefulness of wind’ meditation, then sensations that arise – whether pleasing or displeasing – will not dominate your mind. Rāhula, just as when wind blows on clean things, unclean things, excrement, urine, saliva, pus, or blood, the wind is not bothered, humiliated, or disgusted, in the same way, Rāhula, practice ‘peacefulness of wind’ meditation. Rāhula, when you practice ‘peacefulness of wind’ meditation, then sensations that arise – whether pleasing or displeasing – will not dominate your mind.
“Rāhula, practice ‘peacefulness of space’ meditation. Rāhula, when you practice ‘peacefulness of space’ meditation, then sensations that arise – whether pleasing or displeasing – will not dominate your mind. Rāhula, just as space is not stuck anywhere, in the same way, Rāhula, practice ‘peacefulness of space’ meditation. Rāhula, when you practice ‘peacefulness of space’ meditation, then sensations that arise – whether pleasing or displeasing – will not dominate your mind.
“Rāhula, practice ‘loving-kindness’ meditation. Rāhula, when you practice ‘loving-kindness’ meditation, hostility will be abandoned.
“Rāhula, practice ‘compassion’ meditation. Rāhula, when you practice ‘compassion’ meditation, cruelty will be abandoned.
“Rāhula, practice ‘rejoicing’ meditation. Rāhula, when you practice ‘rejoicing’ meditation, discontent will be abandoned.
“Rāhula, practice ‘equanimity’ meditation. Rāhula, when you practice ‘equanimity’ meditation, aversion will be abandoned.
“Rāhula, practice ‘non-beauty’ meditation. Rāhula, when you practice ‘non-beauty’ meditation, lust will be abandoned.
“Rāhula, practice ‘recognition of impermanence’ meditation. Rāhula, when you practice ‘recognition of impermanence’ meditation, the conceit of self-existence will be abandoned.
“Rāhula, practice ‘mindfulness of breathing’ meditation. Rāhula, when mindfulness of breathing is practiced and cultivated, it is of great fruit and great benefit. Rahula, how is mindfulness of breathing practiced and cultivated such that it is of great fruit and great benefit?
“Rāhula, a monk goes to the wilderness or to the base of a tree or to an empty building, sits down, crosses his legs, straightens his posture, and establishes mindfulness as primary. He inhales mindfully and exhales mindfully.
“When inhaling a long breath, he understands ‘I am inhaling a long breath.’ When exhaling a long breath, he understands ‘I am exhaling a long breath.’
“When inhaling a short breath, he understands ‘I am inhaling a short breath.’ When exhaling a short breath, he understands, ‘I am exhaling a short breath.’
“He trains in this way: ‘I will experience my entire body while inhaling.’ He trains in this way: ‘I will experience my entire body while exhaling.’
“He trains in this way: ‘I will still all physical activity while inhaling.’ He trains in this way: ‘I will still all physical activity while exhaling.’
“He trains in this way: ‘I will experience euphoria while inhaling.’ He trains in this way: ‘I will experience euphoria while exhaling.’
“He trains in this way: ‘I will experience pleasure while inhaling.’ He trains in this way: ‘I will experience pleasure while exhaling.’
“He trains in this way: ‘I will experience mental activity while inhaling.’ He trains in this way: ‘I will experience mental activity while exhaling.’
“He trains in this way: ‘I will still all mental activity while inhaling.’ He trains in this way: ‘I will still all mental activity while exhaling.’
“He trains in this way: ‘I will experience the mind while inhaling.’ He trains in this way: ‘I will experience the mind while exhaling.’
“He trains in this way: ‘I will enjoy the mind while inhaling.’ He trains in this way: ‘I will enjoy the mind while exhaling.’
“He trains in this way: ‘I will unify the mind while inhaling.’ He trains in this way: ‘I will unify the mind while exhaling.’
“He trains in this way: ‘I will liberate the mind while inhaling.’ He trains in this way: ‘I will liberate the mind while exhaling.’
“He trains in this way: ‘I will observe impermanence while inhaling.’ He trains in this way: ‘I will observe impermanence while exhaling.’
“He trains in this way: ‘I will observe dispassion while inhaling.’ He trains in this way: ‘I will observe dispassion while exhaling.’
“He trains in this way: ‘I will observe cessation while inhaling.’ He trains in this way: ‘I will observe cessation while exhaling.’
“He trains in this way: ‘I will observe relinquishment while inhaling.’ He trains in this way: ‘I will observe relinquishment while exhaling.’
“Rāhula, when mindfulness of breathing is practiced and cultivated in this way, it is of great fruit and great benefit. Rāhula, when mindfulness of breathing has been practiced and cultivated in this way, then even one‘s final breaths will be known as they cease – they will not be unknown.”
This is what the Blessed One said. Satisfied, Venerable Rāhula delighted in the Blessed One‘s speech.
