กายคตาสติ (๔)
สมัยหนึ่ง พระผู้มีพระภาคประทับอยู่ที่พระวิหารเชตวัน อารามของอนาถบิณฑิกเศรษฐี เขตพระนครสาวัตถี ครั้งนั้นแล ภิกษุมากด้วยกันกลับจากบิณฑบาต ภายหลังเวลาอาหารแล้ว นั่งประชุมกันในอุปัฏฐานศาลา เกิดข้อสนทนากันขึ้นในระหว่างดังนี้ว่า
อาวุโสทั้งหลาย ข้อนี้น่าอัศจรรย์ ข้อนี้ไม่เคยมีมาก่อน ที่พระผู้มีพระภาค ผู้ทรงรู้ ทรงเห็น เป็นพระอรหันตสัมมาสัมพุทธะพระองค์นั้น ได้ตรัสกายคตาสติที่เจริญแล้ว กระทำให้มากแล้วว่า มีผลมาก มีอานิสงส์มาก ข้อสนทนากันในระหว่างของภิกษุเหล่านั้น ค้างอยู่เพียงเท่านี้.
ครั้งนั้นในเวลาเย็น พระผู้มีพระภาคเสด็จออกจากสถานที่หลีกเร้น เสด็จเข้าไปยังอุปัฏฐานศาลานั้น ครั้นแล้วจึงประทับนั่ง ณ อาสนะที่เขาปูลาดไว้ แล้วได้รับสั่งเรียกภิกษุทั้งหลายมาตรัสว่า
ภิกษุทั้งหลาย บัดนี้ พวกเธอ นั่งประชุมสนทนาเรื่องอะไรกัน และพวกเธอสนทนาเรื่องอะไรค้างไว้.
ภันเต ในกรณีนี้ พวกข้าพระองค์กลับจากบิณฑบาต ภายหลังเวลาอาหารแล้ว นั่งประชุมกันในอุปัฏฐานศาลา เกิดข้อสนทนากันขึ้นในระหว่างดังนี้ว่า อาวุโสทั้งหลาย ข้อนี้น่าอัศจรรย์ ข้อนี้ไม่เคยมีมาก่อน ที่พระผู้มีพระภาค ผู้ทรงรู้ ทรงเห็น เป็นพระอรหันตสัมมาสัมพุทธะพระองค์นั้น ได้ตรัสกายคตาสติที่เจริญแล้ว กระทำให้มากแล้วว่า มีผลมาก มีอานิสงส์มาก ภันเต ข้อสนทนากันในระหว่างของพวกข้าพระองค์ได้ค้างอยู่เพียงเท่านี้ พอดีพระผู้มีพระภาคก็เสด็จมาถึง.
พระผู้มีพระภาคตรัสว่า ภิกษุทั้งหลาย ก็กายคตาสติที่เจริญแล้วอย่างไร กระทำให้มากแล้วอย่างไร จึงมีผลมาก มีอานิสงส์มาก ภิกษุทั้งหลาย ภิกษุในกรณีนี้ อยู่ในป่าก็ดี อยู่ที่โคนไม้ หรืออยู่ที่เรือนว่างก็ดี นั่งคู้ขาเข้ามาโดยรอบ ตั้งกายตรง ดำรงสติเฉพาะหน้า เธอนั้น มีสติหายใจเข้า มีสติหายใจออก เมื่อหายใจเข้ายาวก็รู้ชัดว่าเราหายใจเข้ายาว เมื่อหายใจออกยาวก็รู้ชัดว่าเราหายใจออกยาว เมื่อหายใจเข้าสั้นก็รู้ชัดว่าเราหายใจเข้าสั้น เมื่อหายใจออกสั้นก็รู้ชัดว่าเราหายใจออกสั้น ย่อมทำการศึกษาว่าเราจักรู้พร้อมซึ่งกายทั้งปวงหายใจเข้า ย่อมทำการศึกษาว่าเราจักรู้พร้อมซึ่งกายทั้งปวงหายใจออก ย่อมทำการศึกษาว่าเราจักทำกายสังขารให้ระงับหายใจเข้า ย่อมทำการศึกษาว่าเราจักทำกายสังขารให้ระงับหายใจออก เมื่อภิกษุนั้นเป็นผู้ไม่ประมาท มีความเพียร มีตนส่งไปแล้วอยู่อย่างนี้ ย่อมละความระลึก และความดำริอันอาศัยเรือนเสียได้ เพราะละความระลึกและความดำรินั้นได้ จิตของเธอก็ตั้งอยู่ด้วยดี สงบระงับอยู่ด้วยดี เป็นธรรมเอกผุดขึ้น เป็นสมาธิอยู่ในภายในนั่นเทียว ภิกษุทั้งหลาย แม้อย่างนี้ ภิกษุนั้นก็ชื่อว่า เจริญกายคตาสติ.
ภิกษุทั้งหลาย ประการอื่นยังมีอีก ภิกษุเมื่อเดินอยู่ ก็รู้ชัดว่าเดินอยู่ หรือเมื่อยืนอยู่ ก็รู้ชัดว่ายืนอยู่ หรือเมื่อนั่งอยู่ ก็รู้ชัดว่านั่งอยู่ หรือเมื่อนอนอยู่ ก็รู้ชัดว่านอนอยู่ หรือเธอทรงกายโดยอาการใดๆ อยู่ ก็รู้ชัดว่าทรงกายโดยอาการนั้นๆ อยู่ เมื่อภิกษุนั้นเป็นผู้ไม่ประมาท มีความเพียร มีตนส่งไปแล้วอยู่อย่างนี้ ย่อมละความระลึก และความดำริอันอาศัยเรือนเสียได้ เพราะละความระลึกและความดำรินั้นได้ จิตของเธอก็ตั้งอยู่ด้วยดี สงบระงับอยู่ด้วยดี เป็นธรรมเอกผุดขึ้น เป็นสมาธิอยู่ในภายในนั่นเทียว ภิกษุทั้งหลาย แม้อย่างนี้ ภิกษุนั้นก็ชื่อว่า เจริญกายคตาสติ.
ภิกษุทั้งหลาย ประการอื่นยังมีอีก ภิกษุย่อมเป็นผู้มีความรู้สึกตัวในการก้าวไป การถอยกลับ การแลดู การเหลียวดู การงอเข้า การเหยียดออก การทรงสังฆาฏิ บาตร จีวร การกิน การดื่ม การเคี้ยว การลิ้ม การถ่ายอุจจาระ การถ่ายปัสสาวะ การไป การหยุด การนั่ง การนอน การหลับ การตื่น การพูด การนิ่ง เมื่อภิกษุนั้นเป็นผู้ไม่ประมาท มีความเพียร มีตนส่งไปแล้วอยู่อย่างนี้ ย่อมละความระลึก และความดำริอันอาศัยเรือนเสียได้ เพราะละความระลึกและความดำรินั้นได้ จิตของเธอก็ตั้งอยู่ด้วยดี สงบระงับอยู่ด้วยดี เป็นธรรมเอกผุดขึ้น เป็นสมาธิอยู่ในภายในนั่นเทียว ภิกษุทั้งหลาย แม้อย่างนี้ ภิกษุนั้นก็ชื่อว่า เจริญกายคตาสติ.
ภิกษุทั้งหลาย ประการอื่นยังมีอีก ภิกษุย่อมพิจารณาเห็นกายนี้นั่นแหละ เบื้องบนแต่พื้นเท้าขึ้นไป เบื้องต่ำแต่ปลายผมลงมา มีหนังหุ้มอยู่โดยรอบ เต็มไปด้วยของไม่สะอาด มีประการต่างๆ ว่า ในกายนี้มีผม ขน เล็บ ฟัน หนัง เนื้อ เอ็น กระดูก เยื่อในกระดูก ม้าม เนื้อหัวใจ ตับ พังผืด ไต ปอด ไส้ใหญ่ ไส้น้อย อาหารใหม่ อาหารเก่า (อุจจาระ) น้ำดี เสลด หนอง เลือด เหงื่อ มันข้น น้ำตา มันเหลว น้ำลาย น้ำมูก ไขข้อ มูตร (ปัสสาวะ) ภิกษุทั้งหลาย เปรียบเหมือนถุงมีปากทั้ง ๒ ข้าง เต็มไปด้วยธัญญชาตินานาชนิด คือ ข้าวสาลี ข้าวเปลือก ถั่วเขียว ถั่วทอง งา และข้าวสาร บุรุษผู้มีตาดี เปิดถุงนั้นออกแล้วพึงเห็นได้ว่า นี้ข้าวสาลี นี้ข้าวเปลือก นี้ถั่วเขียว นี้ถั่วทอง นี้งา นี้ข้าวสาร ภิกษุทั้งหลาย ฉันใดก็ฉันนั้น ภิกษุย่อมพิจารณาเห็นกายนี้นั่นแหละ เบื้องบนแต่พื้นเท้าขึ้นไป เบื้องต่ำแต่ปลายผมลงมา มีหนังหุ้มอยู่โดยรอบ เต็มไปด้วยของไม่สะอาด มีประการต่างๆ ว่า ในกายนี้มีผม ขน เล็บ ฟัน หนัง เนื้อ เอ็น กระดูก เยื่อในกระดูก ม้าม เนื้อหัวใจ ตับ พังผืด ไต ปอด ไส้ใหญ่ ไส้น้อย อาหารใหม่ อาหารเก่า ดี เสลด หนอง เลือด เหงื่อ มันข้น น้ำตา มันเหลว น้ำลาย น้ำมูก ไขข้อ มูตร เมื่อภิกษุนั้นเป็นผู้ไม่ประมาท มีความเพียร มีตนส่งไปแล้วอยู่อย่างนี้ ย่อมละความระลึก และความดำริอันอาศัยเรือนเสียได้ เพราะละความระลึกและความดำรินั้นได้ จิตของเธอก็ตั้งอยู่ด้วยดี สงบระงับอยู่ด้วยดี เป็นธรรมเอกผุดขึ้น เป็นสมาธิอยู่ในภายในนั่นเทียว ภิกษุทั้งหลาย แม้อย่างนี้ ภิกษุนั้นก็ชื่อว่า เจริญกายคตาสติ.
ภิกษุทั้งหลาย ประการอื่นยังมีอีก ภิกษุย่อมพิจารณากายนี้แหละ ตามที่ตั้งอยู่ ตามที่ดำรงอยู่ โดยความเป็นธาตุว่า ในกายนี้ มีธาตุดิน ธาตุน้ำ ธาตุไฟ และธาตุลมอยู่ ภิกษุทั้งหลาย เปรียบเหมือนคนฆ่าโค หรือลูกมือของคนฆ่าโคผู้ชำนาญ ฆ่าโคแล้วนั่งแบ่งอวัยวะเป็นส่วนๆ ใกล้ทางใหญ่ ๔ แยก ภิกษุทั้งหลาย ฉันใดก็ฉันนั้น ภิกษุย่อมพิจารณาเห็นกายนี้แหละ ตามที่ตั้งอยู่ ตามที่ดำรงอยู่ โดยความเป็นธาตุว่า ในกายนี้ มีธาตุดิน ธาตุน้ำ ธาตุไฟ และธาตุลมอยู่ เมื่อภิกษุนั้นเป็นผู้ไม่ประมาท มีความเพียร มีตนส่งไปแล้วอยู่อย่างนี้ ย่อมละความระลึก และความดำริอันอาศัยเรือนเสียได้ เพราะละความระลึกและความดำรินั้นได้ จิตของเธอก็ตั้งอยู่ด้วยดี สงบระงับอยู่ด้วยดี เป็นธรรมเอกผุดขึ้น เป็นสมาธิอยู่ในภายในนั่นเทียว ภิกษุทั้งหลาย แม้อย่างนี้ ภิกษุนั้นก็ชื่อว่า เจริญกายคตาสติ.
ภิกษุทั้งหลาย ประการอื่นยังมีอีก ภิกษุเห็นศพที่เขาทิ้งในป่าช้า ซึ่งตายได้วันหนึ่ง หรือสองวัน หรือสามวัน ที่ขึ้นอืด เขียวช้ำ มีน้ำเหลืองไหลเยิ้ม จึงนำเข้ามาเปรียบเทียบกับกายนี้ว่า แม้กายนี้แล ย่อมเหมือนอย่างนี้เป็นธรรมดา ย่อมมีความเป็นอย่างนี้ ไม่ล่วงพ้นความเป็นอย่างนี้ไปได้ เมื่อภิกษุนั้นเป็นผู้ไม่ประมาท มีความเพียร มีตนส่งไปแล้วอยู่อย่างนี้ ย่อมละความระลึก และความดำริอันอาศัยเรือนเสียได้ เพราะละความระลึกและความดำรินั้นได้ จิตของเธอก็ตั้งอยู่ด้วยดี สงบระงับอยู่ด้วยดี เป็นธรรมเอกผุดขึ้น เป็นสมาธิอยู่ในภายในนั่นเทียว ภิกษุทั้งหลาย แม้อย่างนี้ ภิกษุนั้นก็ชื่อว่า เจริญกายคตาสติ.
ภิกษุทั้งหลาย ประการอื่นยังมีอีก ภิกษุเห็นศพที่เขาทิ้งในป่าช้า อันฝูงกาจิกกินอยู่บ้าง ฝูงแร้งจิกกินอยู่บ้าง ฝูงนกตะกรุมจิกกินอยู่บ้าง ฝูงสุนัขบ้านกัดกินอยู่บ้าง ฝูงสุนัขป่ากัดกินอยู่บ้าง สัตว์เล็กสัตว์น้อยนานาชนิดกัดกินอยู่บ้าง จึงนำเข้ามาเปรียบเทียบกับกายนี้ว่า แม้กายนี้แล ย่อมเหมือนอย่างนี้เป็นธรรมดา ย่อมมีความเป็นอย่างนี้ ไม่ล่วงพ้นความเป็นอย่างนี้ไปได้ เมื่อภิกษุนั้นเป็นผู้ไม่ประมาท มีความเพียร มีตนส่งไปแล้วอยู่อย่างนี้ ย่อมละความระลึก และความดำริอันอาศัยเรือนเสียได้ เพราะละความระลึกและความดำรินั้นได้ จิตของเธอก็ตั้งอยู่ด้วยดี สงบระงับอยู่ด้วยดี เป็นธรรมเอกผุดขึ้น เป็นสมาธิอยู่ในภายในนั่นเทียว ภิกษุทั้งหลาย แม้อย่างนี้ ภิกษุนั้นก็ชื่อว่า เจริญกายคตาสติ.
ภิกษุทั้งหลาย ประการอื่นยังมีอีก ภิกษุเห็นศพที่เขาทิ้งในป่าช้า ยังเป็นโครงกระดูก มีทั้งเนื้อและเลือด มีเส้นเอ็นผูกรัดไว้ จึงนำเข้ามาเปรียบเทียบกับกายนี้ว่า แม้กายนี้แล ย่อมเหมือนอย่างนี้เป็นธรรมดา ย่อมมีความเป็นอย่างนี้ ไม่ล่วงพ้นความเป็นอย่างนี้ไปได้ เมื่อภิกษุนั้นเป็นผู้ไม่ประมาท มีความเพียร มีตนส่งไปแล้วอยู่อย่างนี้ ย่อมละความระลึก และความดำริอันอาศัยเรือนเสียได้ เพราะละความระลึกและความดำรินั้นได้ จิตของเธอก็ตั้งอยู่ด้วยดี สงบระงับอยู่ด้วยดี เป็นธรรมเอกผุดขึ้น เป็นสมาธิอยู่ในภายในนั่นเทียว ภิกษุทั้งหลาย แม้อย่างนี้ ภิกษุนั้นก็ชื่อว่า เจริญกายคตาสติ.
ภิกษุทั้งหลาย ประการอื่นยังมีอีก ภิกษุเห็นศพที่เขาทิ้งในป่าช้า ยังเป็นโครงกระดูก ไม่มีเนื้อ มีแต่เลือดเปรอะเปื้อนอยู่ มีเส้นเอ็นผูกรัดไว้ จึงนำเข้ามาเปรียบเทียบกับกายนี้ว่า แม้กายนี้แล ย่อมเหมือนอย่างนี้เป็นธรรมดา ย่อมมีความเป็นอย่างนี้ ไม่ล่วงพ้นความเป็นอย่างนี้ไปได้ เมื่อภิกษุนั้นเป็นผู้ไม่ประมาท มีความเพียร มีตนส่งไปแล้วอยู่อย่างนี้ ย่อมละความระลึก และความดำริอันอาศัยเรือนเสียได้ เพราะละความระลึกและความดำรินั้นได้ จิตของเธอก็ตั้งอยู่ด้วยดี สงบระงับอยู่ด้วยดี เป็นธรรมเอกผุดขึ้น เป็นสมาธิอยู่ในภายในนั่นเทียว ภิกษุทั้งหลาย แม้อย่างนี้ ภิกษุนั้นก็ชื่อว่า เจริญกายคตาสติ.
ภิกษุทั้งหลาย ประการอื่นยังมีอีก ภิกษุเห็นศพที่เขาทิ้งในป่าช้า ยังเป็นโครงกระดูก ปราศจากเนื้อและเลือดแล้ว แต่ยังมีเส้นเอ็นผูกรัดไว้ จึงนำเข้ามาเปรียบเทียบกับกายนี้ว่า แม้กายนี้แล ย่อมเหมือนอย่างนี้เป็นธรรมดา ย่อมมีความเป็นอย่างนี้ ไม่ล่วงพ้นความเป็นอย่างนี้ไปได้ เมื่อภิกษุนั้นเป็นผู้ไม่ประมาท มีความเพียร มีตนส่งไปแล้วอยู่อย่างนี้ ย่อมละความระลึก และความดำริอันอาศัยเรือนเสียได้ เพราะละความระลึกและความดำรินั้นได้ จิตของเธอก็ตั้งอยู่ด้วยดี สงบระงับอยู่ด้วยดี เป็นธรรมเอกผุดขึ้น เป็นสมาธิอยู่ในภายในนั่นเทียว ภิกษุทั้งหลาย แม้อย่างนี้ ภิกษุนั้นก็ชื่อว่า เจริญกายคตาสติ.
ภิกษุทั้งหลาย ประการอื่นยังมีอีก ภิกษุเห็นศพที่เขาทิ้งในป่าช้า เป็นท่อนกระดูก ไม่มีเส้นเอ็นผูกรัดแล้ว กระจัดกระจายไปตามทิศทางต่างๆ คือ กระดูกมืออยู่ทางหนึ่ง กระดูกเท้าอยู่ทางหนึ่ง กระดูกแข้งอยู่ทางหนึ่ง กระดูกขาอยู่ทางหนึ่ง กระดูกเอวอยู่ทางหนึ่ง กระดูกสันหลังอยู่ทางหนึ่ง กระดูกซี่โครงอยู่ทางหนึ่ง กระดูกหน้าอกอยู่ทางหนึ่ง กระดูกแขนอยู่ทางหนึ่ง กระดูกไหล่อยู่ทางหนึ่ง กระดูกคออยู่ทางหนึ่ง กระดูกคางอยู่ทางหนึ่ง กระดูกฟันอยู่ทางหนึ่ง กะโหลกศีรษะอยู่ทางหนึ่ง จึงนำเข้ามาเปรียบเทียบกับกายนี้ว่า แม้กายนี้แล ย่อมเหมือนอย่างนี้เป็นธรรมดา ย่อมมีความเป็นอย่างนี้ ไม่ล่วงพ้นความเป็นอย่างนี้ไปได้ เมื่อภิกษุนั้นเป็นผู้ไม่ประมาท มีความเพียร มีตนส่งไปแล้วอยู่อย่างนี้ ย่อมละความระลึก และความดำริอันอาศัยเรือนเสียได้ เพราะละความระลึกและความดำรินั้นได้ จิตของเธอก็ตั้งอยู่ด้วยดี สงบระงับอยู่ด้วยดี เป็นธรรมเอกผุดขึ้น เป็นสมาธิอยู่ในภายในนั่นเทียว ภิกษุทั้งหลาย แม้อย่างนี้ ภิกษุนั้นก็ชื่อว่า เจริญกายคตาสติ.
ภิกษุทั้งหลาย ประการอื่นยังมีอีก ภิกษุเห็นศพที่เขาทิ้งในป่าช้า เป็นท่อนกระดูก มีสีขาวเหมือนดังสีสังข์ จึงนำเข้ามาเปรียบเทียบกับกายนี้ว่า แม้กายนี้แล ย่อมเหมือนอย่างนี้เป็นธรรมดา ย่อมมีความเป็นอย่างนี้ ไม่ล่วงพ้นความเป็นอย่างนี้ไปได้ เมื่อภิกษุนั้นเป็นผู้ไม่ประมาท มีความเพียร มีตนส่งไปแล้วอยู่อย่างนี้ ย่อมละความระลึก และความดำริอันอาศัยเรือนเสียได้ เพราะละความระลึกและความดำรินั้นได้ จิตของเธอก็ตั้งอยู่ด้วยดี สงบระงับอยู่ด้วยดี เป็นธรรมเอกผุดขึ้น เป็นสมาธิอยู่ในภายในนั่นเทียว ภิกษุทั้งหลาย แม้อย่างนี้ ภิกษุนั้นก็ชื่อว่า เจริญกายคตาสติ.
ภิกษุทั้งหลาย ประการอื่นยังมีอีก ภิกษุเห็นศพที่เขาทิ้งในป่าช้า เป็นท่อนกระดูก เรี่ยรายเป็นกองๆ มีอายุเกินปีหนึ่งขึ้นไป จึงนำเข้ามาเปรียบเทียบกับกายนี้ว่า แม้กายนี้แล ย่อมเหมือนอย่างนี้เป็นธรรมดา ย่อมมีความเป็นอย่างนี้ ไม่ล่วงพ้นความเป็นอย่างนี้ไปได้ เมื่อภิกษุนั้นเป็นผู้ไม่ประมาท มีความเพียร มีตนส่งไปแล้วอยู่อย่างนี้ ย่อมละความระลึก และความดำริอันอาศัยเรือนเสียได้ เพราะละความระลึกและความดำรินั้นได้ จิตของเธอก็ตั้งอยู่ด้วยดี สงบระงับอยู่ด้วยดี เป็นธรรมเอกผุดขึ้น เป็นสมาธิอยู่ในภายในนั่นเทียว ภิกษุทั้งหลาย แม้อย่างนี้ ภิกษุนั้นก็ชื่อว่า เจริญกายคตาสติ.
ภิกษุทั้งหลาย ประการอื่นยังมีอีก ภิกษุเห็นศพที่เขาทิ้งในป่าช้า เป็นกระดูกผุป่นเป็นชิ้นเล็กชิ้นน้อย จึงนำเข้ามาเปรียบเทียบกับกายนี้ว่า แม้กายนี้แล ย่อมเหมือนอย่างนี้เป็นธรรมดา ย่อมมีความเป็นอย่างนี้ ไม่ล่วงพ้นความเป็นอย่างนี้ไปได้ เมื่อภิกษุนั้นเป็นผู้ไม่ประมาท มีความเพียร มีตนส่งไปแล้วอยู่อย่างนี้ ย่อมละความระลึก และความดำริอันอาศัยเรือนเสียได้ เพราะละความระลึกและความดำรินั้นได้ จิตของเธอก็ตั้งอยู่ด้วยดี สงบระงับอยู่ด้วยดี เป็นธรรมเอกผุดขึ้น เป็นสมาธิอยู่ในภายในนั่นเทียว ภิกษุทั้งหลาย แม้อย่างนี้ ภิกษุนั้นก็ชื่อว่า เจริญกายคตาสติ.
ภิกษุทั้งหลาย ประการอื่นยังมีอีก ภิกษุเพราะสงัดจากกามและอกุศลธรรมทั้งหลาย จึงบรรลุปฐมฌาน อันมีวิตกวิจาร มีปีติและสุข อันเกิดจากวิเวกแล้วแลอยู่ เธอทำกายนี้ ให้ชุ่มชื่น เอิบอิ่ม เต็มเปี่ยมด้วยปีติและสุขเกิดจากวิเวก ไม่มีส่วนไหนๆ ของกายเธอที่ปีติและสุขเกิดจากวิเวกจะไม่ถูกต้อง ภิกษุทั้งหลาย เปรียบเหมือนนายช่างอาบ หรือลูกมือของนายช่างอาบผู้ชำนาญ โรยผงสำหรับใช้ถูตัวเวลาอาบน้ำลงในภาชนะสำริด แล้วพรมน้ำให้ติดกันเป็นก้อน ก้อนผงที่มียางซึมออกจับทั่วกันแล้ว ทั้งภายในภายนอก ไม่กระจายออก ภิกษุทั้งหลาย ฉันใดก็ฉันนั้น ภิกษุย่อมทำกายนี้ ให้ชุ่มชื่น เอิบอิ่ม เต็มเปี่ยมด้วยปีติและสุข อันเกิดจากวิเวก ไม่มีส่วนไหนๆ ของกายเธอที่ปีติและสุขเกิดจากวิเวกจะไม่ถูกต้อง เมื่อภิกษุนั้นเป็นผู้ไม่ประมาท มีความเพียร มีตนส่งไปแล้วอยู่อย่างนี้ ย่อมละความระลึก และความดำริอันอาศัยเรือนเสียได้ เพราะละความระลึกและความดำรินั้นได้ จิตของเธอก็ตั้งอยู่ด้วยดี สงบระงับอยู่ด้วยดี เป็นธรรมเอกผุดขึ้น เป็นสมาธิอยู่ในภายในนั่นเทียว ภิกษุทั้งหลาย แม้อย่างนี้ ภิกษุนั้นก็ชื่อว่า เจริญกายคตาสติ.
ภิกษุทั้งหลาย ประการอื่นยังมีอีก ภิกษุเพราะวิตกวิจารระงับไป จึงบรรลุทุติยฌาน อันเป็นเครื่องผ่องใสแห่งจิตในภายใน เป็นธรรมเอกผุดขึ้น ไม่มีวิตก ไม่มีวิจาร มีแต่ปีติและสุข อันเกิดจากสมาธิแล้วแลอยู่ เธอทำกายนี้ ให้ชุ่มชื่น เอิบอิ่ม เต็มเปี่ยมด้วยปีติและสุข อันเกิดจากสมาธิ ไม่มีส่วนไหนๆ ของกายเธอที่ปีติและสุข อันเกิดจากสมาธิจะไม่ถูกต้อง ภิกษุทั้งหลาย เปรียบเหมือนห้วงน้ำลึกมีน้ำพุขึ้น ไม่มีทางระบายน้ำ ทั้งในทิศตะวันออก ทั้งในทิศตะวันตก ทั้งในทิศเหนือ ทั้งในทิศใต้ และถึงฝนยังไม่ตกตามฤดูกาล แต่กระแสน้ำเย็นจะพุขึ้นจากห้วงน้ำนั้น แล้วทำห้วงน้ำนั้นเอง ให้ชุ่มชื่นชื่น เอิบอิ่ม ซาบซ่านด้วยน้ำเย็น ไม่มีส่วนไหนๆ ของห้วงน้ำนั้นที่น้ำเย็นจะไม่ถูกต้อง ภิกษุทั้งหลาย ฉันใดก็ฉันนั้น ภิกษุย่อมทำกายนี้ ชุ่มชื่น เอิบอิ่ม เต็มเปี่ยมด้วยปีติและสุขอันเกิดจากสมาธิ ไม่มีส่วนไหนๆ ของกายเธอที่ปีติและสุขเกิดจากสมาธิจะไม่ถูกต้อง เมื่อภิกษุนั้นเป็นผู้ไม่ประมาท มีความเพียร มีตนส่งไปแล้วอยู่อย่างนี้ ย่อมละความระลึก และความดำริอันอาศัยเรือนเสียได้ เพราะละความระลึกและความดำรินั้นได้ จิตของเธอก็ตั้งอยู่ด้วยดี สงบระงับอยู่ด้วยดี เป็นธรรมเอกผุดขึ้น เป็นสมาธิอยู่ในภายในนั่นเทียว ภิกษุทั้งหลาย แม้อย่างนี้ ภิกษุนั้นก็ชื่อว่า เจริญกายคตาสติ.
ภิกษุทั้งหลาย ประการอื่นยังมีอีก ภิกษุเพราะความจางคลายไปแห่งปีติ จึงอยู่อุเบกขา มีสติสัมปชัญญะ และเสวยสุขด้วยกาย จึงบรรลุตติยฌาน อันพระอริยะกล่าวว่า ผู้นั้นเป็นผู้อยู่อุเบกขา มีสติ อยู่เป็นสุขแล้วแลอยู่ เธอทำกายนี้ ให้ชุ่มชื่น เอิบอิ่ม เต็มเปี่ยมด้วยสุขอันปราศจากปีติ ไม่มีส่วนไหนๆ ของกายเธอที่สุขอันปราศจากปีติจะไม่ถูกต้อง ภิกษุทั้งหลาย เปรียบเหมือนหนองบัวอุบล หนองบัวปทุม หนองบัวบุณฑริก มีดอกอุบล ดอกปทุม ดอกบุณฑริก บางเหล่าที่เกิดอยู่ในน้ำ เจริญอยู่ในน้ำ ยังขึ้นไม่พ้นน้ำ จมอยู่ภายใต้อันน้ำเลี้ยงไว้, ดอกบัวเหล่านั้นถูกน้ำเย็นแช่ชุ่ม ถูกต้องตั้งแต่ยอดตลอดราก ส่วนไหนๆ ของดอกบัวเหล่านั้นทั่วทั้งดอก ที่น้ำเย็นไม่ถูกต้องแล้ว ไม่มี ภิกษุทั้งหลาย ฉันใดฉันนั้น ภิกษุย่อมทำกายนี้ชุ่มชื่น เอิบอิ่ม เต็มเปี่ยมด้วยสุขอันปราศจากปีติ ไม่มีส่วนไหนๆ ของกายเธอที่สุขอันปราศจากปีติจะไม่ถูกต้อง เมื่อภิกษุนั้นเป็นผู้ไม่ประมาท มีความเพียร มีตนส่งไปแล้วอยู่อย่างนี้ ย่อมละความระลึก และความดำริอันอาศัยเรือนเสียได้ เพราะละความระลึกและความดำรินั้นได้ จิตของเธอก็ตั้งอยู่ด้วยดี สงบระงับอยู่ด้วยดี เป็นธรรมเอกผุดขึ้น เป็นสมาธิอยู่ในภายในนั่นเทียว ภิกษุทั้งหลาย แม้อย่างนี้ ภิกษุนั้นก็ชื่อว่า เจริญกายคตาสติ.
ภิกษุทั้งหลาย ประการอื่นยังมีอีก ภิกษุเพราะละสุขและทุกข์เสียได้ เพราะความดับไปแห่งโสมนัสและโทมนัสในกาลก่อน จึงบรรลุจตุตถฌาน อันไม่มีทุกข์ไม่มีสุข มีแต่ความบริสุทธิ์แห่งสติเพราะอุเบกขาแล้วแลอยู่ เธอย่อมเป็นผู้นั่งเอาใจอันบริสุทธิ์ผ่องใสแผ่ไปทั่วกายนี้ ไม่มีส่วนไหนๆ ของกายเธอที่ใจอันบริสุทธิ์ผ่องใสจะไม่ถูกต้อง ภิกษุทั้งหลาย เปรียบเหมือนบุรุษนั่งเอาผ้าขาวคลุมตลอดทั้งศีรษะ ไม่มีส่วนไหนๆ ของกายบุรุษนั้นที่ผ้าขาวจะไม่ถูกต้อง ภิกษุทั้งหลาย ฉันใดก็ฉันนั้น ภิกษุย่อมเป็นผู้นั่งเอาใจอันบริสุทธิ์ผ่องใส แผ่ไปทั่วกายนี้ ไม่มีส่วนไหนๆ ของกายเธอที่ใจอันบริสุทธิ์ผ่องใสจะไม่ถูกต้อง เมื่อภิกษุนั้นเป็นผู้ไม่ประมาท มีความเพียร มีตนส่งไปแล้วอยู่อย่างนี้ ย่อมละความระลึก และความดำริอันอาศัยเรือนเสียได้ เพราะละความระลึกและความดำรินั้นได้ จิตของเธอก็ตั้งอยู่ด้วยดี สงบระงับอยู่ด้วยดี เป็นธรรมเอกผุดขึ้น เป็นสมาธิอยู่ในภายในนั่นเทียว ภิกษุทั้งหลาย แม้อย่างนี้ ภิกษุนั้นก็ชื่อว่า เจริญกายคตาสติ.
-บาลี อุปริ. ม. ๑๔/๒๐๑/๒๙๒.
https://84000.org/tipitaka/pali/?14//201
https://etipitaka.com/read/pali/14/201/
English translation by Bhikkhu Sujato
So I have heard. At one time the Buddha was staying near Sāvatthī in Jeta’s Grove, Anāthapiṇḍika’s monastery.
Then after the meal, on return from almsround, several senior mendicants sat together in the assembly hall and this discussion came up among them.
“It’s incredible, reverends, it’s amazing, how the Blessed One, who knows and sees, the perfected one, the fully awakened Buddha has said that mindfulness of the body, when developed and cultivated, is very fruitful and beneficial.”
But their conversation was left unfinished. Then the Buddha came out of retreat and went to the pavilion. He sat on the seat spread out and addressed the mendicants, “Mendicants, what were you sitting talking about just now? What conversation was unfinished?”
So the mendicants told him what they had been talking about. The Buddha said:
“And how, mendicants, is mindfulness of the body developed and cultivated to be very fruitful and beneficial?
It’s when a mendicant has gone to a wilderness, or to the root of a tree, or to an empty hut. They sit down cross-legged, with their body straight, and establish mindfulness right there. Just mindful, they breathe in. Mindful, they breathe out. When breathing in heavily they know: ‘I’m breathing in heavily.’ When breathing out heavily they know: ‘I’m breathing out heavily.’ When breathing in lightly they know: ‘I’m breathing in lightly.’ When breathing out lightly they know: ‘I’m breathing out lightly.’ They practice breathing in experiencing the whole body. They practice breathing out experiencing the whole body. They practice breathing in stilling the body’s motion. They practice breathing out stilling the body’s motion. As they meditate like this—diligent, keen, and resolute—memories and thoughts of the lay life are given up. Their mind becomes stilled internally; it settles, unifies, and becomes immersed in samādhi. That’s how a mendicant develops mindfulness of the body.
Furthermore, when a mendicant is walking they know ‘I am walking’. When standing they know ‘I am standing’. When sitting they know ‘I am sitting’. And when lying down they know ‘I am lying down’. Whatever posture their body is in, they know it. As they meditate like this—diligent, keen, and resolute—memories and thoughts of the lay life are given up. Their mind becomes stilled internally; it settles, unifies, and becomes immersed in samādhi. That too is how a mendicant develops mindfulness of the body.
Furthermore, a mendicant acts with situational awareness when going out and coming back; when looking ahead and aside; when bending and extending the limbs; when bearing the outer robe, bowl and robes; when eating, drinking, chewing, and tasting; when urinating and defecating; when walking, standing, sitting, sleeping, waking, speaking, and keeping silent. As they meditate like this—diligent, keen, and resolute—memories and thoughts of the lay life are given up. Their mind becomes stilled internally; it settles, unifies, and becomes immersed in samādhi. That too is how a mendicant develops mindfulness of the body.
Furthermore, a mendicant examines their own body, up from the soles of the feet and down from the tips of the hairs, wrapped in skin and full of many kinds of filth. ‘In this body there is head hair, body hair, nails, teeth, skin, flesh, sinews, bones, bone marrow, kidneys, heart, liver, diaphragm, spleen, lungs, intestines, mesentery, undigested food, feces, bile, phlegm, pus, blood, sweat, fat, tears, grease, saliva, snot, synovial fluid, urine.’
It’s as if there were a bag with openings at both ends, filled with various kinds of grains, such as fine rice, wheat, mung beans, peas, sesame, and ordinary rice. And someone with good eyesight were to open it and examine the contents: ‘These grains are fine rice, these are wheat, these are mung beans, these are peas, these are sesame, and these are ordinary rice.’ In the same way, a mendicant examines their own body, up from the soles of the feet and down from the tips of the hairs, wrapped in skin and full of many kinds of filth. … As they meditate like this—diligent, keen, and resolute—memories and thoughts of the lay life are given up. Their mind becomes stilled internally; it settles, unifies, and becomes immersed in samādhi. That too is how a mendicant develops mindfulness of the body.
Furthermore, a mendicant examines their own body, whatever its placement or posture, according to the elements: ‘In this body there is the earth element, the water element, the fire element, and the air element.’
It’s as if a deft butcher or butcher’s apprentice were to kill a cow and sit down at the crossroads with the meat cut into portions. In the same way, a mendicant examines their own body, whatever its placement or posture, according to the elements: ‘In this body there is the earth element, the water element, the fire element, and the air element.’ As they meditate like this—diligent, keen, and resolute—memories and thoughts of the lay life are given up. Their mind becomes stilled internally; it settles, unifies, and becomes immersed in samādhi. That too is how a mendicant develops mindfulness of the body.
Furthermore, suppose a mendicant were to see a corpse discarded in a charnel ground. And it had been dead for one, two, or three days, bloated, livid, and festering. They’d compare it with their own body: ‘This body is also of that same nature, that same kind, and cannot go beyond that.’ As they meditate like this—diligent, keen, and resolute—memories and thoughts of the lay life are given up. Their mind becomes stilled internally; it settles, unifies, and becomes immersed in samādhi. That too is how a mendicant develops mindfulness of the body.
Or suppose they were to see a corpse discarded in a charnel ground being devoured by crows, hawks, vultures, herons, dogs, tigers, leopards, jackals, and many kinds of little creatures. They’d compare it with their own body: ‘This body is also of that same nature, that same kind, and cannot go beyond that.’ That too is how a mendicant develops mindfulness of the body.
Furthermore, suppose they were to see a corpse discarded in a charnel ground, a skeleton with flesh and blood, held together by sinews … A skeleton without flesh but smeared with blood, and held together by sinews … A skeleton rid of flesh and blood, held together by sinews … Bones without sinews scattered in every direction. Here a hand-bone, there a foot-bone, here a shin-bone, there a thigh-bone, here a hip-bone, there a rib-bone, here a back-bone, there an arm-bone, here a neck-bone, there a jaw-bone, here a tooth, there the skull …
White bones, the color of shells … Decrepit bones, heaped in a pile … Bones rotted and crumbled to powder. They’d compare it with their own body: ‘This body is also of that same nature, that same kind, and cannot go beyond that.’ As they meditate like this—diligent, keen, and resolute—memories and thoughts of the lay life are given up. Their mind becomes stilled internally; it settles, unifies, and becomes immersed in samādhi. That too is how a mendicant develops mindfulness of the body.
Furthermore, a mendicant, quite secluded from sensual pleasures, secluded from unskillful qualities, enters and remains in the first absorption, which has the rapture and bliss born of seclusion, while placing the mind and keeping it connected. They drench, steep, fill, and spread their body with rapture and bliss born of seclusion. There’s no part of the body that’s not spread with rapture and bliss born of seclusion. It’s like when a deft bathroom attendant or their apprentice pours bath powder into a bronze dish, sprinkling it little by little with water. They knead it until the ball of bath powder is soaked and saturated with moisture, spread through inside and out; yet no moisture oozes out. In the same way, they drench, steep, fill, and spread their body with rapture and bliss born of seclusion. There’s no part of the body that’s not spread with rapture and bliss born of seclusion. As they meditate like this—diligent, keen, and resolute—memories and thoughts of the lay life are given up. Their mind becomes stilled internally; it settles, unifies, and becomes immersed in samādhi. That too is how a mendicant develops mindfulness of the body.
Furthermore, as the placing of the mind and keeping it connected are stilled, a mendicant enters and remains in the second absorption, which has the rapture and bliss born of immersion, with internal clarity and confidence, and unified mind, without placing the mind and keeping it connected. They drench, steep, fill, and spread their body with rapture and bliss born of immersion. There’s no part of the body that’s not spread with rapture and bliss born of immersion. It’s like a deep lake fed by spring water. There’s no inlet to the east, west, north, or south, and no rainfall to replenish it from time to time. But the stream of cool water welling up in the lake drenches, steeps, fills, and spreads throughout the lake. There’s no part of the lake that’s not spread through with cool water. In the same way, a mendicant drenches, steeps, fills, and spreads their body with rapture and bliss born of immersion. There’s no part of the body that’s not spread with rapture and bliss born of immersion. That too is how a mendicant develops mindfulness of the body.
Furthermore, with the fading away of rapture, a mendicant enters and remains in the third absorption. They meditate with equanimity, mindful and aware, personally experiencing the bliss of which the noble ones declare, ‘Equanimous and mindful, one meditates in bliss.’ They drench, steep, fill, and spread their body with bliss free of rapture. There’s no part of the body that’s not spread with bliss free of rapture. It’s like a pool with blue water lilies, or pink or white lotuses. Some of them sprout and grow in the water without rising above it, thriving underwater. From the tip to the root they’re drenched, steeped, filled, and soaked with cool water. There’s no part of them that’s not soaked with cool water. In the same way, a mendicant drenches, steeps, fills, and spreads their body with bliss free of rapture. There’s no part of the body that’s not spread with bliss free of rapture. That too is how a mendicant develops mindfulness of the body.
Furthermore, a mendicant, giving up pleasure and pain, and ending former happiness and sadness, enters and remains in the fourth absorption, without pleasure or pain, with pure equanimity and mindfulness. They sit spreading their body through with pure bright mind. There’s no part of the body that’s not filled with pure bright mind. It’s like someone sitting wrapped from head to foot with white cloth. There’s no part of the body that’s not spread over with white cloth. In the same way, they sit spreading their body through with pure bright mind. There’s no part of the body that’s not filled with pure bright mind. As they meditate like this—diligent, keen, and resolute—memories and thoughts of the lay life are given up. Their mind becomes stilled internally; it settles, unifies, and becomes immersed in samādhi. That too is how a mendicant develops mindfulness of the body.
English translation by I.B. Horner
Thus have I heard: At one time the Lord was staying near Sāvatthī in the Jeta Grove in Anāthapiṇḍika’s monastery. Then when a number of monks had returned from the alms-gathering after the meal and were sitting down gathered together in an assembly hall, there arose this conversation: “It is marvellous, revered sirs, it is wonderful, revered sirs, that mindfulness of body when developed and made much of is of great fruit, of great advantage, as was said by the Lord who knows, who sees, the perfected one, the fully Self-Awakened One.” But this conversation between these monks was interrupted. For the Lord, emerging from solitary meditation towards evening, approached the assembly hall; having approached, he sat down on the seat made ready. As he was sitting down, the Lord addressed the monks, saying: “What were you talking about here, monks, as you were sitting down? And what was your conversation that was interrupted?”
“As to this, revered sir, when we had returned from the alms-gathering after our meal and were sitting down gathered together in the assembly hall this conversation arose: ‘It is marvellous, revered sirs, it is wonderful, revered sirs, that mindfulness of body when developed and made much of is of great fruit, of great advantage, as was said by the Lord … fully Self-Awakened One.’ This, revered sir, was our conversation that was interrupted, for then the Lord arrived.”
“And how, monks, when mindfulness of body has been developed, how when it has been made much of, is it of great fruit, of great advantage? As to this, monks, a monk who is forest-gone or gone to the root of a tree or gone to an empty place, sits down cross-legged, holding his back erect, arousing mindfulness in front of him. Mindful he breathes in, mindful he breathes out. Whether he is breathing in … breathing out a long (breath) … a short (breath), he comprehends, ‘I am breathing in … out a long (breath) … a short (breath).’ He trains himself thinking, ‘I will breath in … out experiencing the whole body.’ He trains himself, thinking, ‘I will breathe in … out tranquillising the activity of the body.’ While he is thus diligent, ardent, self-resolute, those memories and aspirations that are worldly are got rid of; by getting rid of them the mind itself is inwardly settled, calmed, focussed, concentrated. Thus, monks, does a monk develop mindfulness of body.
And again, monks, when a monk is walking he comprehends, ‘I am walking’; or when he is standing still he comprehends, ‘I am standing still’; or when he is sitting down he comprehends, ‘I am sitting down’; or when he is lying down he comprehends, ‘I am lying down.’ So that however his body is disposed he comprehends that it is like that. While he is thus diligent, ardent, self-resolute … the mind itself is inwardly settled, calmed, focussed, concentrated. Thus too, monks, does a monk develop mindfulness of body.
And again, monks, a monk, when he is setting out or returning is one acting in a clearly conscious way; when he is looking in front or looking around … when he has bent in or stretched out (his arm) … when he is carrying his outer cloak, bowl and robe … when he is eating, drinking, chewing, tasting … when he is obeying the calls of nature … when he is walking, standing, sitting, asleep, awake, talking, silent, he is one acting in a clearly conscious way. While he is thus diligent, ardent, self-resolute … Thus too, monks, does a monk develop mindfulness of body.
And again, monks, a monk reflects precisely on this body itself, encased as it is in skin and full of various impurities, from the soles of the feet up and from the crown of the head down, that: ‘There is connected with this body hair of the head, hair of the body, nails, teeth, skin, flesh, sinews, bones, marrow, kidneys, heart, liver, membranes, spleen, lungs, intestines, mesentery, stomach, excrement, bile, phlegm, pus, blood, sweat, fat, tears, serum, saliva, mucus, synovic fluid, urine.’
Monks, it is as if there were a double mouthed provision bag that was full of various kinds of grain such as hill-paddy, paddy, kidney beans, peas, sesamum, rice; and a keen-eyed man, pouring them out, might reflect: ‘That’s hill-paddy, that’s paddy, that’s kidney beans, that’s peas, that’s sesamum, that’s rice.’ Even so, monks, does a monk reflect precisely on this body itself, encased as it is in skin and full of various impurities, from the soles of the feet up and from the crown of the head down, that: ‘There is connected with this body hair of the head … urine.’ While he is thus diligent, ardent, self-resolute … Thus too, monks, does a monk develop mindfulness of body.
And again, monks, a monk reflects on this body itself according to how it is placed or disposed in respect of the elements, thinking: ‘In this body there is the element of extension … of cohesion … of radiation … of motion.’ Monks, it is as if a skilled cattle-butcher or his apprentice, having slaughtered a cow, might sit at the crossroads displaying its carcase. Even so, monks, does a monk reflect on this body itself according to how it is placed or disposed in respect of the elements, thinking: ‘In this body there is the element of extension … of cohesion … of radiation … of motion.’ While he is thus diligent, ardent, self-resolute … Thus too, monks, does a monk develop mindfulness of body.
And again, monks, it is as if a monk might see, thrown aside in a cemetery a body that had been dead for one day or for two days or for three days, swollen, discoloured, decomposing; so he focuses on this body itself, thinking: ‘This body too is of a similar nature, a similar constitution, it has not got past that (state of things).’ While he is thus diligent, ardent, self-resolute … Thus too, monks, does a monk develop mindfulness of body.
And again, monks, it is as if a monk might see thrown aside in a cemetery a body which was being devoured by crows or ravens or vultures or wild dogs or jackals or by various small creatures; so he focusses on this body itself, thinking: ‘This body too is of a similar nature, a similar constitution, it has not got past that (state of things).’ While he is thus diligent, ardent, self-resolute … Thus too, monks, does a monk develop mindfulness of body.
And again, monks, it is as if a monk might see thrown aside in a cemetery a body which was a skeleton but with (some) flesh and blood, sinew-bound … a skeleton, which was fleshless but blood-bespattered, sinew-bound … a skeleton which was without flesh or blood, sinew-bound; or the bones scattered here and there, no longer held together: here a bone of the hand, there a foot-bone, here a leg-bone, there a rib, here a hip-bone, there a back-bone, here the skull; so he focusses on this body itself, thinking: ‘This body too is of a similar nature, a similar constitution, it has not got past this (state of things).’ While he is thus diligent, ardent, self-resolute … Thus too, monks, does a monk develop mindfulness of body.
And again, monks, it is as if a monk might see thrown aside in a cemetery a body the bones of which were white and something like sea-shells … a heap of dried up bones more than a year old .. the bones gone rotten and reduced to powder; so he focusses on this body itself, thinking: ‘This body too is of a similar nature, a similar constitution, it has not got past this (state of things).’ While he is thus diligent, ardent, self-resolute, those memories and aspirations that are worldly are got rid of; by getting rid of them the mind is inwardly settled, calmed, focussed, concentrated. Thus too, monks, does a monk develop mindfulness of body.
And again, monks, a monk, aloof from pleasures of the senses, aloof from unskilled states of mind, enters on and abides in the first meditation which is accompanied by initial thought and discursive thought, is born of aloofness, and is rapturous and joyful. He drenches, saturates, permeates, suffuses this very body with the rapture and joy that are born of aloofness; there is no part of his whole body that is not suffused with the rapture and joy that are born of aloofness. Monks, as a skilled bath-attendant or his apprentice, having sprinkled bath-powder into a bronze vessel, might knead it while repeatedly sprinkling it with water until the ball of lather had taken up moisture, was drenched with moisture, suffused with moisture inside and out, but without any oozing. Even so, monks, does a monk drench, saturate, permeate, suffuse this very body with the rapture and joy that are born of aloofness; there is no part of his whole body that is not suffused with the rapture and joy that are born of aloofness. While he is thus diligent, ardent, self-resolute … Thus too, monks, does a monk develop mindfulness of body.
And again, monks, a monk, by allaying initial thought and discursive thought, with the mind subjectively tranquillised and fixed on one point, enters on and abides in the second meditation which is devoid of initial thought and discursive thought, is born of concentration and is rapturous and joyful. He drenches, saturates, permeates, suffuses this very body with the rapture and joy that are born of concentration; there is no part of his whole body that is not suffused with the rapture and joy that are born of concentration. Monks, it is like a pool of water with water welling up within it, but which has no inlet for water from the eastern … western … northern … or southern side, and even if the god does not send down showers upon it from time to time, yet the current of cool water having welled up from that pool will drench, saturate, permeate, suffuse that pool with cool water. Even so, monks, does a monk drench saturate, permeate, suffuse this very body with the rapture and joy that are born of concentration; there is no part of his whole body that is not suffused with the rapture and joy that are born of concentration. While he is thus diligent, ardent, self-resolute … Thus too, monks, does a monk develop mindfulness of body.
And again, monks, a monk, by the fading out of rapture, dwells with equanimity, attentive and clearly conscious and experiences in his person that joy of which the ariyans say: ‘Joyful lives he who has equanimity and is mindful,’ and he enters on and abides in the third meditation. He drenches, saturates, permeates, suffuses this very body with the joy that has no rapture; there is no part of his whole body that is not suffused with the joy that has no rapture. As in a pond of white … or red … or blue lotuses, some white … or red … or blue lotuses are born in the water, grow up in the water, never rising above the surface but flourishing beneath it and from their roots to the tips are drenched, saturated, permeated, suffused by cool water; even so, monks, does a monk drench, saturate, permeate, suffuse this very body with the joy that has no rapture; there is no part of his whole body that is not suffused with the joy that has no rapture. While he is thus diligent, ardent, self-resolute … Thus too does a monk develop mindfulness of body.
And again, monks, a monk, by getting rid of joy and by getting rid of anguish, by the going down of his former pleasures and sorrows, enters on and abides in the fourth meditation which has neither anguish nor joy, and which is entirely purified by equanimity and mindfulness. He, having suffused this very body with a mind that is utterly pure, utterly clean, comes to be sitting down; there is no part of his whole body that is not suffused by a mind that is utterly pure, utterly clean. Monks, it is as if a man might be sitting down who had clothed himself including his head with a white cloth; there would be no part of his whole body not covered by the white cloth. Even so, monks, a monk, having suffused this very body with a mind that is utterly pure, utterly clean, comes to be sitting down; there is no part of this whole body that is not suffused by a mind that is utterly pure, utterly clean. While he is thus diligent, ardent, self-resolute, those memories and aspirations that are worldly are got rid of; by getting rid of them the mind itself is inwardly settled, calmed, focussed, concentrated. Thus too, monks, does a monk develop mindfulness of body.
