สัตว์จะต้องพลัดพรากจากของรัก ของชอบใจทั้งสิ้น (๑)
สมัยหนึ่ง พระผู้มีพระภาคประทับอยู่ที่พระวิหารเชตวัน อารามของอนาถบิณฑิกเศรษฐี เขตพระนครสาวัตถี ก็ในสมัยนั้น ท่านพระสารีบุตรอาพาธ ได้รับทุกข์ เป็นไข้หนัก อยู่ที่บ้านนาฬกคาม ในแคว้นมคธ สามเณรจุนทะเป็นอุปัฏฐากของท่าน ครั้งนั้น ท่านพระสารีบุตรปรินิพพานด้วยอาพาธนั่นเอง.
ครั้งนั้น สามเณรจุนทะถือเอาบาตรและจีวรของท่านพระสารีบุตร เข้าไปหาท่านพระอานนท์ยังพระวิหารเชตวัน อารามของอนาถบิณฑิกเศรษฐี เขตพระนครสาวัตถี อภิวาทท่านพระอานนท์แล้ว จึงนั่งในที่สมควร ครั้นแล้วได้กล่าวกะท่านพระอานนท์ว่า
ภันเต ท่านพระสารีบุตรปรินิพพานแล้ว นี้บาตรและจีวรของท่าน.
ท่านพระอานนท์กล่าวว่า อาวุโสจุนทะ นี้เป็นเหตุอันสมควรที่จะเฝ้าพระผู้มีพระภาค มาเถิด เราจักเข้าไปเฝ้าพระผู้มีพระภาค แล้วทูลเนื้อความนั้นแด่พระองค์ สามเณรจุนทะรับคำของท่านพระอานนท์แล้ว.
ครั้งนั้น ท่านพระอานนท์กับสามเณรจุนทะ เข้าไปเฝ้าพระผู้มีพระภาคถึงที่ประทับ ถวายอภิวาทพระผู้มีพระภาคแล้วนั่งในที่สมควร ครั้นแล้ว ท่านพระอานนท์ได้ทูลว่า
ภันเต สามเณรจุนทะรูปนี้ ได้บอกอย่างนี้ว่า ท่านพระสารีบุตรปรินิพพานแล้ว นี้บาตรและจีวรของท่าน ภันเต กายของข้าพระองค์อ่อนเปลี้ยประดุจคนเมา แม้ทิศทั้งหลายก็ไม่ปรากฏแก่ข้าพระองค์ แม้ธรรมก็ไม่แจ่มแจ้งแก่ข้าพระองค์ เพราะได้ฟังว่า ท่านพระสารีบุตรปรินิพพานแล้ว.
พระผู้มีพระภาคตรัสถามว่า อานนท์ ก็สารีบุตรพาเอาศีลขันธ์ สมาธิขันธ์ ปัญญาขันธ์ วิมุตติขันธ์ หรือวิมุตติญาณทัสสนขันธ์ ติดตัวปรินิพพานไปด้วยหรือ.
ท่านพระอานนท์ทูลว่า ไม่ใช่อย่างนั้น ภันเต ท่านพระสารีบุตรมิได้พาศีลขันธ์ปรินิพพานไปด้วย … มิได้พาวิมุตติญาณทัสสนขันธ์ปรินิพพานไปด้วย ก็แต่ว่าท่านพระสารีบุตรเป็นผู้กล่าวสอน ให้เห็นแจ้ง ให้สมาทาน ให้อาจหาญ ให้รื่นเริง เป็นผู้ไม่เหน็ดเหนื่อยในการแสดงธรรม เป็นผู้อนุเคราะห์เพื่อนผู้ร่วมประพฤติพรหมจรรย์ทั้งหลาย ข้าพระองค์ทั้งหลายมาตามระลึกถึงโอชะแห่งธรรม โภคทรัพย์อันเป็นธรรม และการอนุเคราะห์ด้วยธรรม ของท่านพระสารีบุตร.
อานนท์ เราได้กล่าวเตือนไว้ก่อนแล้วมิใช่หรือว่า ความเป็นต่างๆ ความพลัดพราก ความเป็นอย่างอื่น จากของรักของชอบใจทั้งสิ้น ย่อมมี อานนท์ ข้อนั้นจักได้มาแต่ไหนเล่า สิ่งใดเกิดขึ้นแล้ว เป็นแล้ว อันปัจจัยปรุงแต่งแล้ว มีความชำรุดไปเป็นธรรมดา สิ่งนั้นอย่าชำรุดไปเลย ดังนี้ นั่นไม่ใช่ฐานะที่มีได้.
อานนท์ เพราะเหตุนั้นในเรื่องนี้ พวกเธอทั้งหลาย จงมีตนเป็นประทีป มีตนเป็นสรณะ ไม่เอาสิ่งอื่นเป็นสรณะ จงมีธรรมเป็นประทีป มีธรรมเป็นสรณะ ไม่เอาสิ่งอื่นเป็นสรณะ.
อานนท์ ภิกษุมีตนเป็นประทีป มีตนเป็นสรณะ ไม่เอาสิ่งอื่นเป็นสรณะ มีธรรมเป็นประทีป มีธรรมเป็นสรณะ ไม่เอาสิ่งอื่นเป็นสรณะนั้น เป็นอย่างไร.
อานนท์ ภิกษุในกรณีนี้ ย่อมพิจารณาเห็นกายในกายอยู่ มีความเพียรเผากิเลส มีสัมปชัญญะ มีสติ กำจัดอภิชฌาและโทมนัสในโลกเสีย ย่อมพิจารณาเห็นเวทนาในเวทนาทั้งหลายอยู่ มีความเพียรเผากิเลส มีสัมปชัญญะ มีสติ กำจัดอภิชฌาและโทมนัสในโลกเสีย ย่อมพิจารณาเห็นจิตในจิตอยู่ มีความเพียรเผากิเลส มีสัมปชัญญะ มีสติ กำจัดอภิชฌาและโทมนัสในโลกเสีย ย่อมพิจารณาเห็นธรรมในธรรมทั้งหลายอยู่ มีความเพียรเผากิเลส มีสัมปชัญญะ มีสติ กำจัดอภิชฌาและโทมนัสในโลกเสีย.
อานนท์ ภิกษุอย่างนี้แล ชื่อว่ามีตนเป็นประทีป มีตนเป็นสรณะ ไม่เอาสิ่งอื่นเป็นสรณะ มีธรรมเป็นประทีป มีธรรมเป็นสรณะ ไม่เอาสิ่งอื่นเป็นสรณะ เป็นอยู่.
อานนท์ ในกาลบัดนี้ก็ดี ในกาลล่วงไปแห่งเราก็ดี ใครก็ตาม จักต้องมีตนเป็นประทีป มีตนเป็นสรณะ ไม่เอาสิ่งอื่นเป็นสรณะ มีธรรมเป็นประทีป มีธรรมเป็นสรณะ ไม่เอาสิ่งอื่นเป็นสรณะ.
อานนท์ ภิกษุพวกใด เป็นผู้ใคร่ในสิกขา ภิกษุพวกนั้นจักเป็นผู้อยู่ในสถานะอันเลิศที่สุด.
-บาลี มหาวาร. สํ. 19/215/733.
https://84000.org/tipitaka/pali/?19//215
https://etipitaka.com/read/pali/19/215
English translation by Bhikkhu Sujato
At one time the Buddha was staying near Sāvatthī in Jeta’s Grove, Anāthapiṇḍika’s monastery. At that time Venerable Sāriputta was staying in the Magadhan lands near the little village of Nālaka, and he was sick, suffering, gravely ill. And the novice Cunda was his carer.
Then Venerable Sāriputta became fully extinguished because of that sickness. Then Cunda took Sāriputta’s bowl and robes and set out for Sāvatthī. He went to see Venerable Ānanda at Jeta’s grove, Anāthapiṇḍika’s monastery, bowed, sat down to one side, and said to him:
“Sir, Venerable Sāriputta has become fully extinguished. This is his bowl and robe.”
“Reverend Cunda, we should see the Buddha about this matter. Come, let’s go to the Buddha and inform him about this.”
“Yes, sir,” replied Cunda.
Then Ānanda and Cunda went to the Buddha, bowed, sat down to one side, and said to him:
“Sir, this novice Cunda says that Venerable Sāriputta has become fully extinguished. This is his bowl and robe. Since I heard this, my body feels like it’s drugged. I’m disorientated, and the teachings don’t spring to mind.”
“Well, Ānanda, when Sāriputta became fully extinguished, did he take away your entire spectrum of ethical conduct, of immersion, of wisdom, of freedom, or of the knowledge and vision of freedom?”
“No, sir, he did not. But Venerable Sāriputta was my adviser and counselor. He educated, encouraged, fired up, and inspired me. He never tired of teaching the Dhamma, and he supported his spiritual companions. I remember the nectar of the teaching, the riches of the teaching, the support of the teaching given by Venerable Sāriputta.”
“Ānanda, did I not prepare for this when I explained that we must be parted and separated from all we hold dear and beloved? How could it possibly be so that what is born, created, conditioned, and liable to wear out should not wear out? That is not possible.
Suppose there was a large tree standing with heartwood, and the largest branch fell off. In the same way, in the great Saṅgha that stands with heartwood, Sāriputta has become fully extinguished.
How could it possibly be so that what is born, created, conditioned, and liable to wear out should not wear out? That is not possible.
So Ānanda, live as your own island, your own refuge, with no other refuge. Let the teaching be your island and your refuge, with no other refuge.
And how does a mendicant do this? It’s when a mendicant meditates by observing an aspect of the body—keen, aware, and mindful, rid of desire and aversion for the world. They meditate observing an aspect of feelings … mind … principles—keen, aware, and mindful, rid of desire and aversion for the world.
That’s how a mendicant lives as their own island, their own refuge, with no other refuge. That’s how the teaching is their island and their refuge, with no other refuge.
Whether now or after I have passed, any who shall live as their own island, their own refuge, with no other refuge; with the teaching as their island and their refuge, with no other refuge—those mendicants of mine who want to train shall be among the best of the best.”
English translation by Bhikkhu Bodhi
On one occasion the Blessed One was dwelling at Savatthi in Jeta’s Grove, Anathapiṇḍika’s Park. Now on that occasion the Venerable Sāriputta was dwelling among the Magadhans at Nalakagama—sick, afflicted, gravely ill—and the novice Cunda was his attendant. Then, because of that illness, the Venerable Sāriputta attained final Nibbāna.
The novice Cunda, taking the Venerable Sāriputta’s bowl and robe, went to Savatthi, to Jeta’s Grove, Anathapiṇḍika’s Park. There he approached the Venerable Ānanda, paid homage to him, sat down to one side, and said to him: “Venerable sir, the Venerable Sāriputta has attained final Nibbāna. This is his bowl and robe.”
“Friend Cunda, we should see the Blessed One about this piece of news. Come, friend Cunda, let us go to the Blessed One and report this matter to him.”
“Yes, venerable sir,” the novice Cunda replied.
Then the Venerable Ānanda and the novice Cunda approached the Blessed One, paid homage to him, and sat down to one side. The Venerable Ānanda then said to the Blessed One: “This novice Cunda, venerable sir, says that the Venerable Sāriputta has attained final Nibbāna, and this is his bowl and robe. Venerable sir, since I heard that the Venerable Sāriputta has attained final Nibbāna, my body seems as if it has been drugged, I have become disoriented, the teachings are no longer clear to me.”
“Why, Ānanda, when Sāriputta attained final Nibbāna, did he take away your aggregate of virtue, or your aggregate of concentration, or your aggregate of wisdom, or your aggregate of liberation, or your aggregate of the knowledge and vision of liberation?”
“No, he did not, venerable sir. But for me the Venerable Sāriputta was an advisor and counsellor, one who instructed, exhorted, inspired, and gladdened me. He was unwearying in teaching the Dhamma; he was helpful to his brothers in the holy life. We recollect the nourishment of Dhamma, the wealth of Dhamma, the help of Dhamma given by the Venerable Sāriputta.”
“But have I not already declared, Ānanda, that we must be parted, separated, and severed from all who are dear and agreeable to us? How, Ānanda, is it to be obtained here: ‘May what is born, come to be, conditioned, and subject to disintegration not disintegrate!’? That is impossible. It is just as if the largest branch would break off a great tree standing possessed of heartwood: so too, Ānanda, in the great Bhikkhu Saṅgha standing possessed of heartwood, Sāriputta has attained final Nibbāna. How, Ānanda, is it to be obtained here: ‘May what is born, come to be, conditioned, and subject to disintegration not disintegrate!’? That is impossible.
“Therefore, Ānanda, dwell with yourselves as your own island, with yourselves as your own refuge, with no other refuge; dwell with the Dhamma as your island, with the Dhamma as your refuge, with no other refuge … as in §9 … Those bhikkhus, Ānanda, either now or after I am gone, who dwell with themselves as their own island, with themselves as their own refuge, with no other refuge; who dwell with the Dhamma as their island, with the Dhamma as their refuge, with no other refuge—it is these bhikkhus, Ānanda, who will be for me topmost of those keen on the training.”
