ต้องฝึกหัด และปฏิบัติไปทีละขั้น
… ภิกษุทั้งหลาย เปรียบเหมือนโคหากินตามภูเขา เป็นโคโง่เขลา ไม่มีไหวพริบ ไม่รอบรู้ทิศทาง ไม่ฉลาดเพื่อจะเที่ยวไปตามภูเขาอันขรุขระ มันได้คิดว่า จะเที่ยวไปสู่ทิศทางที่ไม่เคยไป จะกินหญ้าที่ไม่เคยกิน จะดื่มน้ำที่ไม่เคยดื่ม ดังนี้ มันวางเท้าหน้าอย่างไม่ถูกต้อง เมื่อยกเท้าหลัง มันก็ไม่อาจไปถึงทิศทางที่ไม่เคยไป ไม่ได้กินหญ้าที่ไม่เคยกิน ไม่ได้ดื่มน้ำที่ไม่เคยดื่ม และทั้งไม่อาจกลับมาสู่ที่ที่มันเคยยืนคิดทีแรกโดยสวัสดีด้วย ข้อนั้นเพราะเหตุอะไร ภิกษุทั้งหลาย ข้อนั้นเพราะเหตุว่า โคตัวนั้นซึ่งหากินตามภูเขา เป็นโคโง่เขลา ไม่มีไหวพริบ ไม่รอบรู้ทิศทาง ไม่ฉลาดเพื่อจะเที่ยวไปตามภูเขาอันขรุขระ.
ภิกษุทั้งหลาย ฉันใดก็ฉันนั้นเหมือนกัน ภิกษุบางรูปในกรณีนี้ เป็นคนพาล ไม่มีไหวพริบ ไม่รอบรู้ทิศทาง ไม่ฉลาดเพื่อจะสงัดจากกาม สงัดจากอกุศลธรรม เข้าถึงปฐมฌาน อันมีวิตกวิจาร มีปีติและสุข อันเกิดจากวิเวกแล้วแลอยู่ เธอไม่เสพอย่างทั่วถึง ไม่ทำให้เจริญ ไม่กระทำให้มากซึ่งนิมิตนั้น ไม่ตั้งทับซึ่งนิมิตนั้นให้เป็นนิมิตอันตนตั้งไว้ด้วยดี เธอคิดว่า ถ้ากระไรเพราะความเข้าไปสงบรำงับวิตกและวิจาร เราพึงเข้าถึงทุติยฌาน อันเป็นเครื่องผ่องใสแห่งใจในภายใน ให้สมาธิเป็นธรรมอันเอกผุดมีขึ้น ไม่มีวิตก ไม่มีวิจาร มีแต่ปีติและสุขอันเกิดจากสมาธิแล้วแลอยู่เถิด ดังนี้ แต่เธอก็ไม่สามารถจะสงบระงับวิตกและวิจาร เข้าถึงทุติยฌาน … แล้วแลอยู่ได้ เธอคิดต่อไปว่า ถ้ากระไร เราจะ (ย้อนกลับ) สู่ปฐมฌาน เพราะสงัดจากกาม สงัดจากอกุศลธรรม เข้าถึงปฐมฌาน อันมีวิตกวิจาร มีปีติและสุข อันเกิดจากวิเวกแล้วแลอยู่เถิด ดังนี้ แต่เธอก็ไม่สามารถจะสงัดจากกาม สงัดจากอกุศลธรรม เข้าถึงปฐมฌาน … แล้วแลอยู่ได้ ภิกษุทั้งหลาย ภิกษุนี้เรากล่าวว่า พังแล้วทั้งสองด้าน เสื่อมแล้วทั้งสองฝ่าย เช่นเดียวกับโคภูเขา อันโง่เขลา ไม่มีไหวพริบ ไม่รอบรู้ทิศทาง ไม่ฉลาดเพื่อจะเที่ยวไปตามภูเขาอันขรุขระตัวนั้น.
ภิกษุทั้งหลาย เปรียบเหมือนโคภูเขาที่ฉลาดเฉลียว มีไหวพริบ รอบรู้ทิศทาง ฉลาดเพื่อจะเที่ยวไปตามภูเขาอันขรุขระ มันได้คิดว่า จะเที่ยวไปสู่ทิศทางที่ไม่เคยไป จะกินหญ้าที่ไม่เคยกิน จะดื่มน้ำที่ไม่เคยดื่ม ดังนี้ มันวางเท้าหน้าอย่างถูกต้อง แล้วจึงค่อยยกเท้าหลัง มันก็สามารถไปสู่ทิศทางที่ไม่เคยไป ได้กินหญ้าที่ไม่เคยกิน ได้ดื่มน้ำที่ไม่เคยดื่ม และทั้งสามารถกลับมาสู่ที่ที่มันเคยยืนคิดทีแรกโดยสวัสดีได้ด้วย ข้อนั้นเพราะเหตุอะไรเล่า ภิกษุทั้งหลาย ข้อนั้นเพราะเหตุว่า โคภูเขานั้นเป็นโคฉลาดเฉลียว มีไหวพริบ รอบรู้ทิศทาง ฉลาดเพื่อจะเที่ยวไปตามภูเขาอันขรุขระ.
ภิกษุทั้งหลาย ฉันใดก็ฉันนั้นเหมือนกัน ภิกษุบางรูปในกรณีนี้ เธอเป็นบัณฑิตมี ไหวพริบ รอบรู้ทิศทาง ฉลาดเพื่อจะสงัดจากกาม สงัดจากอกุศลธรรม เข้าถึงปฐมฌาน อันมีวิตกวิจาร มีปีติและสุขอันเกิดจากวิเวกแล้วแลอยู่ เธอเสพอย่างทั่วถึง ทำให้เจริญ ทำให้มากซึ่งนิมิตนั้น ตั้งทับซึ่งนิมิตนั้นให้เป็นนิมิตอันตั้งไว้ด้วยดี เธอคิดต่อไปว่า ถ้ากระไร เพราะความเข้าไปสงบรำงับวิตกและวิจารเสียได้ เราพึงเข้าทุติยฌาน อันเป็นเครื่องผ่องใสแห่งใจในภายใน ให้สมาธิเป็นธรรมอันเอกผุดมีขึ้น ไม่มีวิตก ไม่มีวิจาร มีแต่ปีติและสุขอันเกิดจากสมาธิแล้วแลอยู่เถิด ดังนี้ เธอนั้น เมื่อไม่ข้องขัดอยู่กะทุติยฌาน ก็เข้าถึงทุติยฌาน อันเป็นเครื่องผ่องใสแห่งใจในภายใน ให้สมาธิเป็นธรรมอันเอกผุดมีขึ้น ไม่มีวิตก ไม่มีวิจาร มีปีติและสุขอันเกิดจากสมาธิแล้วแลอยู่ เธอเสพอย่างทั่วถึง ทำให้เจริญ ทำให้มากซึ่งนิมิตนั้น ตั้งทับซึ่งนิมิตนั้นให้เป็นนิมิตอันตั้งไว้ด้วยดี. …
-บาลี นวก. อํ. 23/433/239.
https://84000.org/tipitaka/pali/?23/433
https://etipitaka.com/read/pali/19/433/
English translation by Bhikkhu Sujato
“Mendicants, suppose there was a mountain cow who was foolish, incompetent, unskillful, and lacked common sense when roaming on rugged mountains. She might think, ‘Why don’t I go somewhere I’ve never been before? I could eat grass and drink water that I’ve never tried before.’ She’d take a step with a fore-hoof; but before it was properly set down, she’d lift up a hind-hoof. She wouldn’t go somewhere she’d never been before, or eat grass and drink water that she’d never tried before. And she’d never return safely to the place she had started from. Why is that? Because that mountain cow was foolish, incompetent, unskillful, and lacked common sense when roaming on rugged mountains.
In the same way, some foolish, incompetent, unskillful mendicant, lacking common sense, quite secluded from sensual pleasures, secluded from unskillful qualities, enters and remains in the first absorption, which has the rapture and bliss born of seclusion, while placing the mind and keeping it connected. But they don’t cultivate, develop, and make much of that foundation; they don’t ensure it is properly stabilized.
They think, ‘Why don’t I, as the placing of the mind and keeping it connected are stilled, enter and remain in the second absorption, which has the rapture and bliss born of immersion, with internal clarity and confidence, and unified mind, without placing the mind and keeping it connected.’ But they’re not able to enter and remain in the second absorption. They think, ‘Why don’t I, quite secluded from sensual pleasures, secluded from unskillful qualities, enter and remain in the first absorption, which has the rapture and bliss born of seclusion, while placing the mind and keeping it connected.’ But they’re not able to enter and remain in the first absorption. This is called a mendicant who has slipped and fallen from both sides. They’re like the mountain cow who was foolish, incompetent, unskillful, and lacking in common sense when roaming on rugged mountains.
Suppose there was a mountain cow who was astute, competent, skillful, and used common sense when roaming on rugged mountains. She might think, ‘Why don’t I go somewhere I’ve never been before? I could eat grass and drink water that I’ve never tried before.’ She’d take a step with a fore-hoof; and after it was properly set down, she’d lift up a hind-hoof. She’d go somewhere she’d never been before, and eat grass and drink water that she’d never tried before. And she’d return safely to the place she had started from. Why is that? Because that mountain cow was astute, competent, skillful, and used common sense when roaming on rugged mountains. In the same way, some astute, competent, skillful mendicant, using common sense, quite secluded from sensual pleasures, secluded from unskillful qualities, enters and remains in the first absorption, which has the rapture and bliss born of seclusion, while placing the mind and keeping it connected. They cultivate, develop, and make much of that foundation, ensuring that it’s properly stabilized. …
English translation by Ṭhānissaro Bhikkhu
“Suppose there was a mountain cow—foolish, incompetent, unfamiliar with her pasture, unskilled in roaming on rugged mountains—and she were to think, ‘What if I were to go in a direction I have never gone before, to eat grass I have never eaten before, to drink water I have never drunk before!’ She would lift her hind hoof without having placed her front hoof firmly and (as a result) would not get to go in a direction she had never gone before, to eat grass she had never eaten before, or to drink water she had never drunk before. And as for the place where she was standing when the thought occurred to her, ‘What if I were to go where I have never been before… to drink water I have never drunk before,’ she would not return there safely. Why is that? Because she is a foolish, incompetent mountain cow, unfamiliar with her pasture, unskilled in roaming on rugged mountains.
“In the same way, there are cases where a monk—foolish, incompetent, unfamiliar with his pasture, unskilled in being quite secluded from sensuality, secluded from unskillful qualities, and entering & remaining in the first jhāna: rapture & pleasure born of seclusion, accompanied by directed thought & evaluation—doesn’t stick with that theme, doesn’t develop it, pursue it, or establish himself firmly in it. The thought occurs to him, ‘What if I, with the stilling of directed thoughts & evaluations, were to enter & remain in the second jhāna: rapture & pleasure born of concentration, unification of awareness free from directed thought & evaluation—internal assurance.’ He is not able… to enter & remain in the second jhāna.… The thought occurs to him, ‘What if I… were to enter & remain in the first jhāna.… He is not able… to enter & remain in the first jhāna. This is called a monk who has slipped & fallen from both sides, like the mountain cow, foolish, incompetent, unfamiliar with her pasture, unskilled in roaming on rugged mountains.
“But suppose there was a mountain cow—wise, competent, familiar with her pasture, skilled in roaming on rugged mountains—and she were to think, ‘What if I were to go in a direction I have never gone before, to eat grass I have never eaten before, to drink water I have never drunk before!’ She would lift her hind hoof only after having placed her front hoof firmly and (as a result) would get to go in a direction she had never gone before… to drink water she had never drunk before. And as for the place where she was standing when the thought occurred to her, ‘What if I were to go in a direction I have never gone before… to drink water I have never drunk before,’ she would return there safely. Why is that? Because she is a wise, competent mountain cow, familiar with her pasture, skilled in roaming on rugged mountains.
“In the same way, there are some cases where a monk—wise, competent, familiar with his pasture, skilled in being quite secluded from sensuality, secluded from unskillful qualities, and entering & remaining in the first jhāna: rapture & pleasure born of seclusion, accompanied by directed thought & evaluation—sticks with that theme, develops it, pursues it, & establishes himself firmly in it.
“The thought occurs to him, ‘What if, with the stilling of directed thoughts & evaluations, I were to enter & remain in the second jhāna: rapture & pleasure born of concentration, unification of awareness free from directed thought & evaluation—internal assurance.’ Without jumping at the second jhāna, he—with the stilling of directed thoughts & evaluations—enters & remains in the second jhāna: rapture & pleasure born of concentration, unification of awareness free from directed thought & evaluation—internal assurance. He sticks with that theme, develops it, pursues it, & establishes himself firmly in it. …
