ตถาคตเป็นเพียงผู้บอกทาง
… พราหมณ์คณกโมคคัลลานะได้ทูลถามพระผู้มีพระภาคว่า ก็สาวกของพระโคดมผู้เจริญ เมื่อพระโคดมกล่าวสอนอยู่อย่างนี้ พร่ำสอนอยู่อย่างนี้ ทุกๆ รูปได้บรรลุนิพพานอันเป็นผลสำเร็จถึงที่สุดอย่างยิ่งหรือ หรือว่าบางพวกไม่ได้บรรลุ.
พราหมณ์ สาวกของเรา แม้เรากล่าวสอนอยู่อย่างนี้ พร่ำสอนอยู่อย่างนี้ บางพวกได้บรรลุนิพพาน อันเป็นผลสำเร็จถึงที่สุดอย่างยิ่ง บางพวกไม่ได้บรรลุ.
พระโคดมผู้เจริญ อะไรหนอเป็นเหตุ อะไรหนอเป็นปัจจัย ที่นิพพานก็ยังตั้งอยู่ ทางให้ถึงนิพพานก็ยังตั้งอยู่ พระโคดมผู้ชักชวนก็ยังตั้งอยู่ แต่สาวกของพระโคดมผู้เจริญ ที่พระโคดมกล่าวสอนอยู่อย่างนี้ พร่ำสอนอยู่อย่างนี้ บางพวกได้บรรลุนิพพาน อันเป็นผลสำเร็จถึงที่สุดอย่างยิ่ง บางพวกไม่ได้บรรลุ.
พราหมณ์ เราจักย้อนถามท่านในเรื่องนี้ ท่านเห็นควรอย่างไร จงตอบอย่างนั้น พราหมณ์ ท่านจักสำคัญความข้อนั้นว่าอย่างไร ท่านเป็นผู้ช่ำชองในหนทางไปสู่เมืองราชคฤห์มิใช่หรือ.
ใช่แล้ว พระโคดมผู้เจริญ.
พราหมณ์ มีบุรุษผู้ปรารถนาจะไปเมืองราชคฤห์ เข้ามาหาท่านและกล่าวว่า ท่านผู้เจริญ ข้าพเจ้าปรารถนาจะไปเมืองราชคฤห์ ขอท่านจงชี้บอกทางไปเมืองราชคฤห์ แก่ข้าพเจ้าเถิด ดังนี้ ท่านก็จะกล่าวกะบุรุษผู้นั้นว่า มาเถิดท่าน ทางนี้ไปเมืองราชคฤห์ ไปได้ครู่หนึ่งจักพบหมู่บ้านชื่อโน้น ไปตามทางนั้นครู่หนึ่งจักเห็นนิคมชื่อโน้น ไปตามทางนั้นครู่หนึ่งจักเห็นสวนอันน่ารื่นรมย์ จักเห็นป่าอันน่ารื่นรมย์ จักเห็นภูมิภาคอันน่ารื่นรมย์ สระโบกขรณีอันน่ารื่นรมย์ ของเมืองราชคฤห์ ดังนี้ บุรุษนั้น อันท่านพร่ำบอก พร่ำชี้ให้อย่างนี้ ก็ยังถือเอาทางผิด กลับเดินไปทางตรงกันข้าม ต่อมา มีบุรุษคนที่สอง ผู้ปรารถนาจะไปเมืองราชคฤห์ เข้ามาหาท่านและกล่าวว่า ท่านผู้เจริญ ข้าพเจ้าปรารถนาจะไปเมืองราชคฤห์ ขอท่านจงชี้บอกทางไปเมืองราชคฤห์ แก่ข้าพเจ้าเถิด ดังนี้ ท่านก็จะกล่าวกะบุรุษผู้นั้นว่า มาเถิดท่าน ทางนี้ไปเมืองราชคฤห์ ไปได้ครู่หนึ่งจักพบหมู่บ้านชื่อโน้น ไปตามทางนั้นครู่หนึ่งจักเห็นนิคมชื่อโน้น ไปตามทางนั้นครู่หนึ่งจักเห็นสวนอันน่ารื่นรมย์ จักเห็นป่าอันน่ารื่นรมย์ จักเห็นภูมิภาคอันน่ารื่นรมย์ สระโบกขรณีอันน่ารื่นรมย์ ของเมืองราชคฤห์ ดังนี้ บุรุษนั้น อันท่านพร่ำบอก พร่ำชี้ให้อย่างนี้ ก็ไปถึงเมืองราชคฤห์ได้โดยสวัสดี พราหมณ์ อะไรหนอเป็นเหตุ อะไรหนอเป็นปัจจัย ที่เมืองราชคฤห์ก็ยังตั้งอยู่ ท่านผู้ชี้บอกก็ยังตั้งอยู่ แต่ทำไมบุรุษผู้หนึ่งกลับหลงผิดทาง ส่วนบุรุษอีกผู้หนึ่งไปถึงเมืองราชคฤห์ได้โดยสวัสดี.
พระโคดมผู้เจริญ ในเรื่องนี้ ข้าพเจ้าจักทำอย่างไรได้เล่า เพราะข้าพเจ้าเป็นแต่เพียงผู้บอกทางเท่านั้น.
พราหมณ์ ฉันใดก็ฉันนั้น ที่นิพพานก็ยังตั้งอยู่ ทางให้ถึงนิพพานก็ยังตั้งอยู่ เราผู้ชักชวนก็ยังตั้งอยู่ แต่สาวกของเรา แม้เรากล่าวสอนอยู่อย่างนี้ พร่ำสอนอยู่อย่างนี้ บางพวกได้บรรลุนิพพาน อันเป็นผลสำเร็จถึงที่สุดอย่างยิ่ง บางพวกไม่ได้บรรลุ พราหมณ์ ในเรื่องนี้ เราจักทำอย่างไรได้เล่า เพราะเราเป็นแต่เพียงผู้บอกทางเท่านั้น. …
-บาลี อุปริ. ม. 14/85/101.
https://84000.org/tipitaka/pali/?14//85
https://etipitaka.com/read/pali/14/85
English translation by Bhikkhu Sujato
When he had spoken, Moggallāna the Accountant said to the Buddha, “When his disciples are instructed and advised like this by Master Gotama, do all of them achieve the ultimate goal, extinguishment, or do some of them fail?”
“Some succeed, while others fail.”
“What is the cause, Master Gotama, what is the reason why, though extinguishment is present, the path leading to extinguishment is present, and Master Gotama is present to encourage them, still some succeed while others fail?”
“Well then, brahmin, I’ll ask you about this in return, and you can answer as you like. What do you think, brahmin? Are you skilled in the road to Rājagaha?”
“Yes, I am.”
“What do you think, brahmin? Suppose a person was to come along who wanted to go to Rājagaha. He’d approach you and say: ‘Sir, I wish to go to Rājagaha. Please point out the road to Rājagaha.’ Then you’d say to them: ‘Here, mister, this road goes to Rājagaha. Go along it for a while, and you’ll see a certain village. Go along a while further, and you’ll see a certain town. Go along a while further and you’ll see Rājagaha with its delightful parks, woods, meadows, and lotus ponds.’ Instructed like this by you, they might still take the wrong road, heading west. But a second person might come with the same question and receive the same instructions. Instructed by you, they might safely arrive at Rājagaha. What is the cause, brahmin, what is the reason why, though Rājagaha is present, the path leading to Rājagaha is present, and you are there to encourage them, one person takes the wrong path and heads west, while another arrives safely at Rājagaha?”
“What can I do about that, Master Gotama? I am the one who shows the way.”
“In the same way, though extinguishment is present, the path leading to extinguishment is present, and I am present to encourage them, still some of my disciples, instructed and advised like this, achieve the ultimate goal, extinguishment, while some of them fail. What can I do about that, brahmin? The Realized One is the one who shows the way.”
