ปฏิปทา ๔ ประการ (๑)
ภิกษุทั้งหลาย ปฏิปทา ๔ ประการ เหล่านี้มีอยู่ ๔ ประการอะไรบ้าง คือ
๑) ปฏิบัติเป็นทุกข์ รู้ได้ช้า (ทุกขาปฏิปทาทันธาภิญญา)
๒) ปฏิบัติเป็นทุกข์ รู้ได้เร็ว (ทุกขาปฏิปทาขิปปาภิญญา)
๓) ปฏิบัติเป็นสุข รู้ได้ช้า (สุขาปฏิปทาทันธาภิญญา)
๔) ปฏิบัติเป็นสุข รู้ได้เร็ว (สุขาปฏิปทาขิปปาภิญญา).
ภิกษุทั้งหลาย ก็การปฏิบัติเป็นทุกข์ รู้ได้ช้า เป็นอย่างไร คือ ภิกษุทั้งหลาย ภิกษุในกรณีนี้ เป็นผู้มีปกติเห็นความไม่งามในกาย เป็นผู้มีความสำคัญว่าปฏิกูลในอาหาร เป็นผู้มีความสำคัญว่าในโลกทั้งปวงว่าไม่มีอะไรเป็นที่น่ายินดี เป็นผู้มีปกติตามเห็นความไม่เที่ยงในสังขารทั้งปวง มรณสัญญาก็เป็นสิ่งที่เธอตั้งไว้ดีแล้วในภายใน เธอนั้นเข้าไปอาศัยธรรมอันกำลังของพระเสขะ ๕ ประการเหล่านี้ คือ สัทธาพละ หิริพละ โอตตัปปพละ วิริยพละ ปัญญาพละ แต่อินทรีย์ ๕ ประการเหล่านี้ของเธอนั้น คือ สัทธินทรีย์ วิริยินทรีย์ สตินทรีย์ สมาธินทรีย์ ปัญญินทรีย์ ปรากฏว่าอ่อน เพราะเหตุที่อินทรีย์ทั้ง ๕ เหล่านี้ยังอ่อน ภิกษุนั้น จึงบรรลุอนันตริยกิจ เพื่อความสิ้นอาสวะได้ช้า ภิกษุทั้งหลาย นี้เรียกว่า ปฏิบัติเป็นทุกข์ รู้ได้ช้า.
ภิกษุทั้งหลาย ก็การปฏิบัติเป็นทุกข์ รู้ได้เร็ว เป็นอย่างไร คือ ภิกษุทั้งหลาย ภิกษุในกรณีนี้ เป็นผู้มีปกติเห็นความไม่งามในกาย เป็นผู้มีความสำคัญว่าปฏิกูลในอาหาร เป็นผู้มีความสำคัญว่าในโลกทั้งปวงว่าไม่มีอะไรเป็นที่น่ายินดี เป็นผู้มีปกติตามเห็นความไม่เที่ยงในสังขารทั้งปวง มรณสัญญาก็เป็นสิ่งที่เธอตั้งไว้ดีแล้วในภายใน ภิกษุนั้นเข้าไปอาศัยธรรมอันเป็นกำลังของพระเสขะ ๕ ประการเหล่านี้ คือ สัทธาพละ หิริพละ โอตตัปปพละ วิริยพละ ปัญญาพละ แต่อินทรีย์ ๕ ประการเหล่านี้ของเธอนั้น คือ สัทธินทรีย์ วิริยินทรีย์ สตินทรีย์ สมาธินทรีย์ ปัญญินทรีย์ ปรากฏว่ามีประมาณยิ่ง (แก่กล้า) เพราะเหตุที่อินทรีย์ทั้ง ๕ เหล่านี้มีประมาณยิ่ง ภิกษุนั้น จึงบรรลุอนันตริยกิจ เพื่อความสิ้นอาสวะได้เร็ว ภิกษุทั้งหลาย นี้เรียกว่า ปฏิบัติเป็นทุกข์ รู้ได้เร็ว.
ภิกษุทั้งหลาย ก็การปฏิบัติเป็นสุข รู้ได้ช้า เป็นอย่างไร คือ ภิกษุทั้งหลาย ภิกษุในกรณีนี้ เพราะสงัดจากกามและอกุศลธรรมทั้งหลาย จึงบรรลุปฐมฌาน อันมีวิตกวิจาร มีปีติและสุข อันเกิดจากวิเวกแล้วแลอยู่ เพราะวิตกวิจารระงับไป จึงบรรลุทุติยฌาน อันเป็นเครื่องผ่องใสแห่งจิตในภายใน เป็นธรรมเอกผุดขึ้น ไม่มีวิตก ไม่มีวิจาร มีแต่ปีติและสุข อันเกิดจากสมาธิแล้วแลอยู่ เพราะความจางคลายไปแห่งปีติ จึงอยู่อุเบกขา มีสติสัมปชัญญะ และเสวยสุขด้วยกาย จึงบรรลุตติยฌาน อันพระอริยะกล่าวว่า ผู้นั้นเป็นผู้อยู่อุเบกขา มีสติ อยู่เป็นสุขแล้วแลอยู่ เพราะละสุขและทุกข์เสียได้ เพราะความดับไปแห่งโสมนัสและโทมนัสในกาลก่อน จึงบรรลุจตุตถฌาน อันไม่มีทุกข์ไม่มีสุข มีแต่ความบริสุทธิ์แห่งสติเพราะอุเบกขาแล้วแลอยู่ ภิกษุนั้นเข้าไปอาศัยธรรมอันเป็นกำลังของพระเสขะ ๕ ประการเหล่านี้ คือ สัทธาพละ หิริพละ โอตตัปปพละ วิริยพละ ปัญญาพละ แต่อินทรีย์ ๕ ประการเหล่านี้ของเธอนั้น คือ สัทธินทรีย์ วิริยินทรีย์ สตินทรีย์
สมาธินทรีย์ ปัญญินทรีย์ ปรากฏว่าอ่อน เพราะเหตุที่อินทรีย์ทั้ง ๕ เหล่านี้ยังอ่อน ภิกษุนั้น จึงบรรลุอนันตริยกิจ เพื่อความสิ้นอาสวะได้ช้า ภิกษุทั้งหลาย นี้เรียกว่า ปฏิบัติเป็นสุข รู้ได้ช้า.
ภิกษุทั้งหลาย ก็การปฏิบัติเป็นสุข รู้ได้เร็ว เป็นอย่างไร คือ ภิกษุทั้งหลาย ภิกษุในกรณีนี้ เพราะสงัดจากกามและอกุศลธรรมทั้งหลาย จึงบรรลุปฐมฌาน อันมีวิตกวิจาร มีปีติและสุข อันเกิดจากวิเวกแล้วแลอยู่ เพราะวิตกวิจารระงับไป จึงบรรลุทุติยฌาน อันเป็นเครื่องผ่องใสแห่งจิตในภายใน เป็นธรรมเอกผุดขึ้น ไม่มีวิตก ไม่มีวิจาร มีแต่ปีติและสุข อันเกิดจากสมาธิแล้วแลอยู่ เพราะความจางคลายไปแห่งปีติ จึงอยู่อุเบกขา มีสติสัมปชัญญะ และเสวยสุขด้วยกาย จึงบรรลุตติยฌาน อันพระอริยะกล่าวว่า ผู้นั้นเป็นผู้อยู่อุเบกขา มีสติ อยู่เป็นสุขแล้วแลอยู่ เพราะละสุขและทุกข์เสียได้ เพราะความดับไปแห่งโสมนัสและโทมนัสในกาลก่อน จึงบรรลุจตุตถฌาน อันไม่มีทุกข์ไม่มีสุข มีแต่ความบริสุทธิ์แห่งสติเพราะอุเบกขาแล้วแลอยู่ ภิกษุนั้นเข้าไปอาศัยธรรมอันเป็นกำลังของพระเสขะ ๕ ประการเหล่านี้ คือ สัทธาพละ หิริพละ โอตตัปปพละ วิริยพละ ปัญญาพละ แต่อินทรีย์ ๕ ประการเหล่านี้ของเธอนั้น คือ สัทธินทรีย์ วิริยินทรีย์ สตินทรีย์
สมาธินทรีย์ ปัญญินทรีย์ ปรากฏว่ามีประมาณยิ่ง เพราะเหตุที่อินทรีย์ทั้ง ๕ เหล่านี้มีประมาณยิ่ง ภิกษุนั้น จึงบรรลุอนันตริยกิจ เพื่อความสิ้นอาสวะได้เร็ว ภิกษุทั้งหลาย นี้เรียกว่า ปฏิบัติเป็นสุข รู้ได้เร็ว.
ภิกษุทั้งหลาย เหล่านี้แล ปฏิปทา ๔ ประการ.
-บาลี จตุกฺก. อํ. 21/202/163.
https://84000.org/tipitaka/pali/?21/202
https://etipitaka.com/read/pali/21/202/
English translation by Bhikkhu Sujato
“Mendicants, there are four ways of practice. What four?
Painful practice with slow insight,
painful practice with swift insight,
pleasant practice with slow insight, and
pleasant practice with swift insight.
And what’s the painful practice with slow insight? It’s when a mendicant meditates observing the ugliness of the body, perceives the repulsiveness of food, perceives dissatisfaction with the whole world, observes the impermanence of all conditions, and has well established the perception of their own death. They rely on these five powers of a trainee: faith, conscience, prudence, energy, and wisdom. But these five faculties manifest in them weakly: faith, energy, mindfulness, immersion, and wisdom. Because of this, they only slowly attain the conditions for ending the defilements in the present life. This is called the painful practice with slow insight.
And what’s the painful practice with swift insight? It’s when a mendicant meditates observing the ugliness of the body, perceives the repulsiveness of food, perceives dissatisfaction with the whole world, observes the impermanence of all conditions, and has well established the perception of their own death. They rely on these five powers of a trainee: faith, conscience, prudence, energy, and wisdom. And these five faculties manifest in them strongly: faith, energy, mindfulness, immersion, and wisdom. Because of this, they swiftly attain the conditions for ending the defilements in the present life. This is called the painful practice with swift insight.
And what’s the pleasant practice with slow insight? It’s when a mendicant, quite secluded from sensual pleasures, secluded from unskillful qualities, enters and remains in the first absorption, which has the rapture and bliss born of seclusion, while placing the mind and keeping it connected. As the placing of the mind and keeping it connected are stilled, they enter and remain in the second absorption, which has the rapture and bliss born of immersion, with internal clarity and confidence, and unified mind, without placing the mind and keeping it connected. And with the fading away of rapture, they enter and remain in the third absorption, where they meditate with equanimity, mindful and aware, personally experiencing the bliss of which the noble ones declare, ‘Equanimous and mindful, one meditates in bliss.’ Giving up pleasure and pain, and ending former happiness and sadness, they enter and remain in the fourth absorption, without pleasure or pain, with pure equanimity and mindfulness. They rely on these five powers of a trainee: faith, conscience, prudence, energy, and wisdom. But these five faculties manifest in them weakly: faith, energy, mindfulness, immersion, and wisdom. Because of this, they only slowly attain the conditions for ending the defilements in the present life. This is called the pleasant practice with slow insight.
And what’s the pleasant practice with swift insight? It’s when a mendicant … enters and remains in the first absorption … second absorption … third absorption … fourth absorption … They rely on these five powers of a trainee: faith, conscience, prudence, energy, and wisdom. And these five faculties manifest in them strongly: faith, energy, mindfulness, immersion, and wisdom. Because of this, they swiftly attain the conditions for ending the defilements in the present life. This is called the pleasant practice with swift insight.
These are the four ways of practice.”
English translation by Ṭhānissaro Bhikkhu
“Monks, there are these four modes of practice. Which four? Painful practice with slow intuition, painful practice with quick intuition, pleasant practice with slow intuition, & pleasant practice with quick intuition.
“And which is painful practice with slow intuition? There is the case where a monk remains focused on unattractiveness with regard to the body, percipient of loathsomeness in food, percipient of distaste for every world, (and) focused on inconstancy with regard to all fabrications. The perception of death is well established within him. He dwells in dependence on the five strengths of one in training—strength of conviction, strength of a sense of shame, strength of a sense of compunction, strength of persistence, & strength of discernment—but these five faculties of his—the faculty of conviction, the faculty of persistence, the faculty of mindfulness, the faculty of concentration, the faculty of discernment—appear weakly. Because of their weakness, he attains only slowly the immediacy1 that leads to the ending of the effluents. This is called painful practice with slow intuition.
“And which is painful practice with quick intuition? There is the case where a monk remains focused on unattractiveness with regard to the body, percipient of loathsomeness in food, percipient of distaste for every world, (and) focused on inconstancy with regard to all fabrications. The perception of death is well established within him. He dwells in dependence on these five strengths of one in training—strength of conviction, strength of a sense of shame, strength of a sense of compunction, strength of persistence, & strength of discernment—and these five faculties of his—the faculty of conviction, the faculty of persistence, the faculty of mindfulness, the faculty of concentration, the faculty of discernment—appear intensely. Because of their intensity, he attains quickly the immediacy that leads to the ending of the effluents. This is called painful practice with quick intuition.
“And which is pleasant practice with slow intuition? There is the case where a monk—quite secluded from sensuality, secluded from unskillful qualities—enters & remains in the first jhāna: rapture & pleasure born of seclusion, accompanied by directed thought & evaluation. With the stilling of directed thoughts & evaluations, he enters & remains in the second jhāna: rapture & pleasure born of concentration, unification of awareness free from directed thought & evaluation—internal assurance. With the fading of rapture, he remains equanimous, mindful, & alert, and senses pleasure with the body. He enters & remains in the third jhāna, of which the noble ones declare, ‘Equanimous & mindful, he has a pleasant abiding.’ With the abandoning of pleasure & pain—as with the earlier disappearance of elation & distress—he enters & remains in the fourth jhāna: purity of equanimity & mindfulness, neither pleasure nor pain.2 He dwells in dependence on these five strengths of one in training—strength of conviction, strength of a sense of shame, strength of a sense of compunction, strength of persistence, & strength of discernment—but these five faculties of his—the faculty of conviction, the faculty of persistence, the faculty of mindfulness, the faculty of concentration, the faculty of discernment—appear weakly. Because of their weakness, he attains only slowly the immediacy that leads to the ending of the effluents. This is called pleasant practice with slow intuition.
“And which is pleasant practice with quick intuition? There is the case where a monk—quite secluded from sensuality, secluded from unskillful qualities—enters & remains in the first jhāna: rapture & pleasure born of seclusion, accompanied by directed thought & evaluation. With the stilling of directed thoughts & evaluations, he enters & remains in the second jhāna: rapture & pleasure born of concentration, unification of awareness free from directed thought & evaluation—internal assurance. With the fading of rapture, he remains equanimous, mindful, & alert, and senses pleasure with the body. He enters & remains in the third jhāna, of which the noble ones declare, ‘Equanimous & mindful, he has a pleasant abiding.’ With the abandoning of pleasure & pain—as with the earlier disappearance of elation & distress—he enters & remains in the fourth jhāna: purity of equanimity & mindfulness, neither pleasure nor pain. He dwells in dependence on these five strengths of one in training—strength of conviction, strength of a sense of shame, strength of a sense of compunction, strength of persistence, & strength of discernment—and these five faculties of his—the faculty of conviction, the faculty of persistence, the faculty of mindfulness, the faculty of concentration, the faculty of discernment—appear intensely. Because of their intensity, he attains quickly the immediacy that leads to the ending of the effluents. This is called pleasant practice with quick intuition.
“These are the four modes of practice.”
Notes
1. See AN 4:162, Note 1.
2. Because the description of pleasant practice here contains the standard jhāna formula, while the description of painful practice contains no mention of jhāna, some writers have taken this as proof that there is an alternative path to awakening that does not involve the jhānas.
However, this reading ignores the description of how painful practice and pleasant practice can yield either slow or quick intuition. Intuition comes slowly when the five faculties are present in a weak form, and quickly when they are present in an intense form. Now, in both cases, the faculty of concentration—which is defined with the standard formula for the jhānas (SN 48:10)—has to be present for the ending of the effluents. Because this is true both for painful practice and for pleasant practice, both sorts of practice need jhāna in order to succeed.
