เหตุแห่งวิมุตติ ๕ ประการ
ภิกษุทั้งหลาย เหตุแห่งวิมุตติ ๕ ประการเหล่านี้ ซึ่งเป็นเหตุให้ภิกษุผู้ไม่ประมาท มีความเพียร มีตนส่งไปแล้วในธรรมนั้นอยู่ จิตที่ยังไม่หลุดพ้น ย่อมหลุดพ้น อาสวะที่ยังไม่สิ้น ย่อมถึงความสิ้นไป หรือเธอย่อมบรรลุธรรมอันเกษมจากโยคะอันยอดเยี่ยม ที่ยังไม่ได้บรรลุ เหตุแห่งวิมุตติ ๕ ประการอะไรบ้าง คือ
๑) ภิกษุทั้งหลาย ในกรณีนี้ พระศาสดาหรือเพื่อนสพรหมจารีผู้อยู่ในฐานะครูบางรูป แสดงธรรมแก่ภิกษุ เธอย่อมเข้าใจอรรถ เข้าใจธรรมในธรรมนั้น ตามที่พระศาสดาหรือเพื่อนสพรหมจารี ผู้อยู่ในฐานะครูแสดงแก่เธอ เมื่อเธอเข้าใจอรรถ เข้าใจธรรม ย่อมเกิดปราโมทย์ เมื่อเกิดปราโมทย์แล้ว ย่อมเกิดปีติ เมื่อใจเกิดปีติ กายย่อมสงบ ผู้มีกายสงบแล้ว ย่อมได้เสวยสุข เมื่อมีสุข จิตย่อมตั้งมั่น ภิกษุทั้งหลาย นี้เป็นเหตุแห่งวิมุตติข้อที่ ๑ ซึ่งเป็นเหตุให้ภิกษุผู้ไม่ประมาท มีความเพียร มีตนส่งไปแล้วในธรรมนั้นอยู่ จิตที่ยังไม่หลุดพ้น ย่อมหลุดพ้น อาสวะที่ยังไม่สิ้นไป ย่อมถึงความสิ้นไป หรือเธอย่อมได้บรรลุธรรมอันเกษมจากโยคะอันยอดเยี่ยม ที่ยังไม่ได้บรรลุ.
๒) ภิกษุทั้งหลาย อีกประการหนึ่ง พระศาสดาหรือเพื่อนสพรหมจารีผู้อยู่ในฐานะครูบางรูป ไม่ได้แสดงธรรมแก่ภิกษุ แต่ว่าภิกษุนั้นย่อมแสดงธรรม ตามที่ได้ฟังมา ตามที่ได้เล่าเรียนมา แก่ชนเหล่าอื่นโดยพิสดาร เธอย่อมเข้าใจอรรถ เข้าใจธรรมในธรรมนั้น ตามที่เธอได้แสดงธรรมตามที่ได้ฟังมา ตามที่ได้เล่าเรียนมา แก่ชนเหล่าอื่นโดยพิสดาร เมื่อเธอเข้าใจอรรถ เข้าใจธรรม ย่อมเกิดปราโมทย์ เมื่อเกิดปราโมทย์แล้ว ย่อมเกิดปีติ เมื่อใจเกิดปีติ กายย่อมสงบ ผู้มีกายสงบแล้ว ย่อมได้เสวยสุข เมื่อมีสุข จิตย่อมตั้งมั่น ภิกษุทั้งหลาย นี้เป็นเหตุแห่งวิมุตติข้อที่ ๒ ซึ่งเป็นเหตุให้ภิกษุผู้ไม่ประมาท มีความเพียร มีตนส่งไปแล้วในธรรมนั้นอยู่ จิตที่ยังไม่หลุดพ้น ย่อมหลุดพ้น อาสวะที่ยังไม่สิ้นไป ย่อมถึงความสิ้นไป หรือเธอย่อมได้บรรลุธรรมอันเกษมจากโยคะอันยอดเยี่ยม ที่ยังไม่ได้บรรลุ.
๓) ภิกษุทั้งหลาย อีกประการหนึ่ง พระศาสดาหรือเพื่อนสพรหมจารีผู้อยู่ในฐานะครูบางรูป ไม่ได้แสดงธรรมแก่ภิกษุ และภิกษุนั้นก็ไม่ได้แสดงธรรม ตามที่ได้ฟังมา ตามที่ได้เล่าเรียนมา แก่ชนเหล่าอื่นโดยพิสดาร แต่ว่าภิกษุย่อมทำการสาธยายธรรม ตามที่ได้ฟังมา ตามที่ได้เล่าเรียนมาโดยพิสดาร เธอย่อมเข้าใจอรรถ เข้าใจธรรมในธรรมนั้น ตามที่เธอได้ทำการสาธยายธรรมตามที่ได้ฟังมา ตามที่ได้เล่าเรียนมาโดยพิสดาร เมื่อเธอเข้าใจอรรถ เข้าใจธรรม ย่อมเกิดปราโมทย์ เมื่อเกิดปราโมทย์แล้ว ย่อมเกิดปีติ เมื่อใจเกิดปีติ กายย่อมสงบ ผู้มีกายสงบแล้ว ย่อมได้เสวยสุข เมื่อมีสุข จิตย่อมตั้งมั่น ภิกษุทั้งหลาย นี้เป็นเหตุแห่งวิมุตติข้อที่ ๓ ซึ่งเป็นเหตุให้ภิกษุผู้ไม่ประมาท มีความเพียร มีตนส่งไปแล้วในธรรมนั้นอยู่ จิตที่ยังไม่หลุดพ้น ย่อมหลุดพ้น อาสวะที่ยังไม่สิ้นไป ย่อมถึงความสิ้นไป หรือเธอย่อมได้บรรลุธรรมอันเกษมจากโยคะอันยอดเยี่ยม ที่ยังไม่ได้บรรลุ.
๔) ภิกษุทั้งหลาย อีกประการหนึ่ง พระศาสดาหรือเพื่อนสพรหมจารีผู้อยู่ในฐานะครูบางรูป ไม่ได้แสดงธรรมแก่ภิกษุ ภิกษุนั้นก็ไม่ได้แสดงธรรม ตามที่ได้ฟังมา ตามที่ได้เล่าเรียนมา แก่ชนเหล่าอื่นโดยพิสดาร และภิกษุนั้นก็ไม่ได้ทำการสาธยายธรรม ตามที่ได้ฟังมา ตามที่ได้เล่าเรียนมาโดยพิสดาร ก็แต่ว่าภิกษุย่อมตรึกตรอง ใคร่ครวญธรรม ตามที่ได้ฟังมา ตามที่ได้เล่าเรียนมาด้วยใจ เธอย่อมเข้าใจอรรถ เข้าใจธรรมในธรรมนั้น ตามที่เธอได้ทำการตรึกตรอง ใคร่ครวญธรรม ตามที่ได้ฟังมา ตามที่ได้เล่าเรียนมาด้วยใจ เมื่อเธอเข้าใจอรรถ เข้าใจธรรม ย่อมเกิดปราโมทย์ เมื่อเกิดปราโมทย์แล้ว ย่อมเกิดปีติ เมื่อใจเกิดปีติ กายย่อมสงบ ผู้มีกายสงบแล้ว ย่อมได้เสวยสุข เมื่อมีสุข จิตย่อมตั้งมั่น ภิกษุทั้งหลาย นี้เป็นเหตุแห่งวิมุตติข้อที่ ๔ ซึ่งเป็นเหตุให้ภิกษุผู้ไม่ประมาท มีความเพียร มีตนส่งไปแล้วในธรรมนั้นอยู่ จิตที่ยังไม่หลุดพ้น ย่อมหลุดพ้น อาสวะที่ยังไม่สิ้นไป ย่อมถึงความสิ้นไป หรือเธอย่อมได้บรรลุธรรมอันเกษมจากโยคะอันยอดเยี่ยม ที่ยังไม่ได้บรรลุ.
๕) ภิกษุทั้งหลาย อีกประการหนึ่ง พระศาสดาหรือเพื่อนสพรหมจารีผู้อยู่ในฐานะครูบางรูป ไม่ได้แสดงธรรมแก่ภิกษุ ภิกษุนั้นก็ไม่ได้แสดงธรรม ตามที่ได้ฟังมา ตามที่ได้เล่าเรียนมา แก่ชนเหล่าอื่นโดยพิสดาร ภิกษุนั้นก็ไม่ได้สาธยายธรรม ตามที่ได้ฟังมา ตามที่ได้เล่าเรียนมาโดยพิสดาร และภิกษุนั้นก็ไม่ได้ตรึกตรอง ใคร่ครวญธรรม ตามที่ได้ฟังมา ตามที่ได้เล่าเรียนมาด้วยใจ ก็แต่ว่าสมาธินิมิตอย่างใดอย่างหนึ่ง เธอเล่าเรียนมาด้วยดี กระทำไว้ในใจด้วยดี ทรงไว้ด้วยดี แทงตลอดด้วยดีด้วยปัญญา เธอย่อมเข้าใจอรรถ เข้าใจธรรมในธรรมนั้น ตามที่เธอเล่าเรียนสมาธินิมิตอย่างใดอย่างหนึ่งมาด้วยดี ทำไว้ในใจด้วยดี ทรงไว้ด้วยดี แทงตลอดด้วยดีด้วยปัญญา เมื่อเธอเข้าใจอรรถ เข้าใจธรรม ย่อมเกิดปราโมทย์ เมื่อเกิดปราโมทย์แล้ว ย่อมเกิดปีติ เมื่อใจเกิดปีติ กายย่อมสงบ ผู้มีกายสงบแล้ว ย่อมได้เสวยสุข เมื่อมีสุขจิตย่อมตั้งมั่น ภิกษุทั้งหลาย นี้เป็นเหตุแห่งวิมุตติข้อที่ ๕ ซึ่งเป็นเหตุให้ภิกษุผู้ไม่ประมาท มีความเพียร มีตนส่งไปแล้วในธรรมนั้นอยู่ จิตที่ยังไม่หลุดพ้น ย่อมหลุดพ้น อาสวะที่ยังไม่สิ้น ย่อมถึงความสิ้นไป หรือเธอย่อมได้บรรลุธรรมอันเกษมจากโยคะอันยอดเยี่ยม ที่ยังไม่ได้บรรลุ.
ภิกษุทั้งหลาย นี้แลเหตุแห่งวิมุตติ ๕ ประการ ซึ่งเป็นเหตุให้ภิกษุผู้ไม่ประมาท มีความเพียร มีตนส่งไปแล้วในธรรมนั้นอยู่ จิตที่ยังไม่หลุดพ้น ย่อมหลุดพ้น อาสวะที่ยังไม่สิ้น ย่อมถึงความสิ้นไป หรือเธอย่อมได้บรรลุธรรมอันเกษมจากโยคะอันยอดเยี่ยม ที่ยังไม่ได้บรรลุ.
-บาลี ปญฺจก. อํ. 22/22/26.
https://84000.org/tipitaka/pali/?22//22
https://etipitaka.com/read/pali/22/22
English translation by Bhikkhu Sujato
“Mendicants, there are these five opportunities for freedom. If a mendicant stays diligent, keen, and resolute at these times, their mind is freed, their defilements are ended, and they arrive at the supreme sanctuary. What five?
Firstly, the Teacher or a respected spiritual companion teaches Dhamma to a mendicant. That mendicant feels inspired by the meaning and the teaching in that Dhamma, no matter how the Teacher or a respected spiritual companion teaches it. Feeling inspired, joy springs up. Being joyful, rapture springs up. When the mind is full of rapture, the body becomes tranquil. When the body is tranquil, one feels bliss. And when blissful, the mind becomes immersed in samādhi. This is the first opportunity for freedom. If a mendicant stays diligent, keen, and resolute at this time, their mind is freed, their defilements are ended, and they arrive at the supreme sanctuary.
Furthermore, it may be that neither the Teacher nor a respected spiritual companion teaches Dhamma to a mendicant. But the mendicant teaches Dhamma in detail to others as they learned and memorized it. That mendicant feels inspired by the meaning and the teaching in that Dhamma, no matter how they teach it in detail to others as they learned and memorized it. Feeling inspired, joy springs up. Being joyful, rapture springs up. When the mind is full of rapture, the body becomes tranquil. When the body is tranquil, one feels bliss. And when blissful, the mind becomes immersed in samādhi. This is the second opportunity for freedom. …
Furthermore, it may be that neither the Teacher nor … the mendicant teaches Dhamma. But the mendicant recites the teaching in detail as they learned and memorized it. That mendicant feels inspired by the meaning and the teaching in that Dhamma, no matter how they recite it in detail as they learned and memorized it. Feeling inspired, joy springs up. Being joyful, rapture springs up. When the mind is full of rapture, the body becomes tranquil. When the body is tranquil, one feels bliss. And when blissful, the mind becomes immersed in samādhi. This is the third opportunity for freedom. …
Furthermore, it may be that neither the Teacher nor … the mendicant teaches Dhamma … nor does the mendicant recite the teaching. But the mendicant thinks about and considers the teaching in their heart, examining it with the mind as they learned and memorized it. That mendicant feels inspired by the meaning and the teaching in that Dhamma, no matter how they think about and consider it in their heart, examining it with the mind as they learned and memorized it. Feeling inspired, joy springs up. Being joyful, rapture springs up. When the mind is full of rapture, the body becomes tranquil. When the body is tranquil, one feels bliss. And when blissful, the mind becomes immersed in samādhi. This is the fourth opportunity for freedom. …
Furthermore, it may be that neither the Teacher nor … the mendicant teaches Dhamma … nor does the mendicant recite the teaching … or think about it. But a meditation subject as a foundation of immersion is properly grasped, attended, borne in mind, and comprehended with wisdom. That mendicant feels inspired by the meaning and the teaching in that Dhamma, no matter how a meditation subject as a foundation of immersion is properly grasped, attended, borne in mind, and comprehended with wisdom. Feeling inspired, joy springs up. Being joyful, rapture springs up. When the mind is full of rapture, the body becomes tranquil. When the body is tranquil, one feels bliss. And when blissful, the mind becomes immersed in samādhi. This is the fifth opportunity for freedom. …
These are the five opportunities for freedom. If a mendicant stays diligent, keen, and resolute at these times, their mind is freed, their defilements are ended, and they arrive at the supreme sanctuary.”
English translation by Bhikkhu Bodhi
“Bhikkhus, there are these five bases of liberation by means of which, if a bhikkhu dwells heedful, ardent, and resolute, his unliberated mind is liberated, his undestroyed taints are utterly destroyed, and he reaches the as-yet-unreached unsurpassed security from bondage. What five?
(1) “Here, bhikkhus, the Teacher or a fellow monk in the position of a teacher teaches the Dhamma to a bhikkhu. In whatever way the Teacher or that fellow monk in the position of a teacher teaches the Dhamma to the bhikkhu, in just that way he experiences inspiration in the meaning and inspiration in the Dhamma. As he does so, joy arises in him. When he is joyful, rapture arises. For one with a rapturous mind, the body becomes tranquil. One tranquil in body feels pleasure. For one feeling pleasure, the mind becomes concentrated. This is the first basis of liberation, by means of which, if a bhikkhu dwells heedful, ardent, and resolute, his unliberated mind is liberated, his undestroyed taints are utterly destroyed, and he reaches the as-yet-unreached unsurpassed security from bondage.
(2) “Again, neither the Teacher nor a fellow monk in the position of a teacher teaches the Dhamma to a bhikkhu, but he himself teaches the Dhamma to others in detail as he has heard it and learned it. In whatever way the bhikkhu teaches the Dhamma to others in detail as he has heard it and learned it, in just that way, in relation to that Dhamma, he experiences inspiration in the meaning and inspiration in the Dhamma. As he does so, joy arises in him. When he is joyful, rapture arises. For one with a rapturous mind, the body becomes tranquil. One tranquil in body feels pleasure. For one feeling pleasure, the mind becomes concentrated. This is the second basis of liberation, by means of which, if a bhikkhu dwells heedful, ardent, and resolute, his unliberated mind is liberated, his undestroyed taints are utterly destroyed, and he reaches the as-yet-unreached unsurpassed security from bondage.
(3) “Again, neither the Teacher nor a fellow monk in the position of a teacher teaches the Dhamma to a bhikkhu, nor does he himself teach the Dhamma to others in detail as he has heard it and learned it, but he recites the Dhamma in detail as he has heard it and learned it. In whatever way the bhikkhu recites the Dhamma in detail as he has heard it and learned it, in just that way, in relation to that Dhamma, he experiences inspiration in the meaning and inspiration in the Dhamma. As he does so, joy arises in him. When he is joyful, rapture arises. For one with a rapturous mind, the body becomes tranquil. One tranquil in body feels pleasure. For one feeling pleasure, the mind becomes concentrated. This is the third basis of liberation, by means of which, if a bhikkhu dwells heedful, ardent, and resolute, his unliberated mind is liberated, his undestroyed taints are utterly destroyed, and he reaches the as-yet-unreached unsurpassed security from bondage.
(4) “Again, neither the Teacher nor a fellow monk in the position of a teacher teaches the Dhamma to a bhikkhu, nor does he teach the Dhamma to others in detail as he has heard it and learned it, nor does he recite the Dhamma in detail as he has heard it and learned it, but he ponders, examines, and mentally inspects the Dhamma as he has heard it and learned it. In whatever way the bhikkhu ponders, examines, and mentally inspects the Dhamma as he has heard it and learned it, in just that way, in relation to that Dhamma, he experiences inspiration in the meaning and inspiration in the Dhamma. As he does so, joy arises in him. When he is joyful, rapture arises. For one with a rapturous mind, the body becomes tranquil. One tranquil in body feels pleasure. For one feeling pleasure, the mind becomes concentrated. This is the fourth basis of liberation, by means of which, if a bhikkhu dwells heedful, ardent, and resolute, his unliberated mind is liberated, his undestroyed taints are utterly destroyed, and he reaches the as-yet-unreached unsurpassed security from bondage.
(5) “Again, neither the Teacher nor a fellow monk in the position of a teacher teaches the Dhamma to a bhikkhu, nor does he teach the Dhamma to others in detail as he has heard it and learned it, nor does he recite the Dhamma in detail as he has heard it and learned it, nor does he ponder, examine, and mentally inspect the Dhamma as he has heard it and learned it, but he has grasped well a certain object of concentration, attended to it well, sustained it well, and penetrated it well with wisdom. In whatever way the bhikkhu has grasped well a certain object of concentration, attended to it well, sustained it well, and penetrated it well with wisdom, in just that way, in relation to that Dhamma, he experiences inspiration in the meaning and inspiration in the Dhamma. As he does so, joy arises in him. When he is joyful, rapture arises. For one with a rapturous mind, the body becomes tranquil. One tranquil in body feels pleasure. For one feeling pleasure, the mind becomes concentrated. This is the fifth basis of liberation, by means of which, if a bhikkhu dwells heedful, ardent, and resolute, his unliberated mind is liberated, his undestroyed taints are utterly destroyed, and he reaches the as-yet-unreached unsurpassed security from bondage.
“These, bhikkhus, are the five bases of liberation, by means of which, if a bhikkhu dwells heedful, ardent, and resolute, his unliberated mind is liberated, his undestroyed taints are utterly destroyed, and he reaches the as-yet-unreached unsurpassed security from bondage.”
