วิธีแก้ง่วง

สมัยหนึ่ง พระผู้มีพระภาคประทับอยู่ ณ ป่าเภสกลามิคทายวัน เขตสุงสุมารคีรนคร แคว้นภัคคะ ก็สมัยนั้น ท่านมหาโมคคัลลานะนั่งโงกง่วงอยู่ ณ บ้านกัลลวาลมุตตคาม แคว้นมคธ พระผู้มีพระภาคได้ทอดพระเนตรเห็นท่านพระมหาโมคคัลลานะนั่งโงกง่วงอยู่ ณ บ้านกัลลวาลมุตตคาม แคว้นมคธ ด้วยทิพยจักษุอันบริสุทธิ์ ล่วงจักษุมนุษย์ ครั้นแล้วทรงหายจาก
เภสกลามิคทายวัน เขตสุงสุมารคีรนคร แคว้นภัคคะ เสด็จไปปรากฏเฉพาะหน้าท่านพระมหาโมคคัลลานะ ณ บ้านกัลลวาลมุตตคาม แคว้นมคธ เปรียบเหมือนบุรุษผู้มีกำลังเหยียดแขนที่งอ หรืองอแขนที่เหยียด ฉันใดก็ฉันนั้นเหมือนกัน.

พระผู้มีพระภาคประทับนั่งบนอาสนะที่ปูลาดแล้ว ครั้นแล้วได้ตรัสถามท่านพระมหา
โมคคัลลานะว่า โมคคัลลานะ เธอง่วงหรือ โมคคัลลานะ เธอง่วงหรือ.

ท่านพระมหาโมคคัลลานะทูลว่า เป็นอย่างนั้น ภันเต.

โมคคัลลานะ เพราะเหตุนั้นแหละ เมื่อเธอมีสัญญาอย่างไรอยู่ ความง่วงนั้นย่อมครอบงำได้ เธออย่าทำไว้ในใจซึ่งสัญญานั้น อย่ากระทำให้มากซึ่งสัญญานั้น (แปลตามพตปฎ.ฉบับมอญ) ข้อนี้จะเป็นเหตุให้เธอละความง่วงนั้นได้.

โมคคัลลานะ เมื่อเธออยู่อย่างนั้น ก็ยังละความง่วงไม่ได้ จากนั้นเธอพึงตรึกตรอง พิจารณาถึงธรรม ตามที่ตนได้ฟังมาแล้ว ได้เรียนมาแล้วด้วยใจ ข้อนี้จะเป็นเหตุให้เธอละความง่วงนั้นได้.

โมคคัลลานะ เมื่อเธออยู่อย่างนั้น ก็ยังละความง่วงไม่ได้ จากนั้นเธอพึงสาธยายธรรม ตามที่ตนได้ฟังมาแล้ว ได้เรียนมาแล้วโดยพิสดาร ข้อนี้จะเป็นเหตุให้เธอละความง่วงนั้นได้

โมคคัลลานะ เมื่อเธออยู่อย่างนั้น ก็ยังละความง่วงไม่ได้ จากนั้นเธอพึงยอน (แยง) ช่องหูทั้งสองข้าง เอามือลูบตัว ข้อนี้จะเป็นเหตุให้เธอละความง่วงนั้นได้.

โมคคัลลานะ เมื่อเธออยู่อย่างนั้น ก็ยังละความง่วงไม่ได้ จากนั้นเธอพึงลุกขึ้นยืน เอาน้ำล้างตา เหลียวดูทิศทั้งหลาย แหงนดูดาวนักษัตรฤกษ์ ข้อนี้จะเป็นเหตุให้เธอละความง่วงนั้นได้.

โมคคัลลานะ เมื่อเธออยู่อย่างนั้น ก็ยังละความง่วงไม่ได้ จากนั้นเธอพึงทำในใจถึงอาโลกสัญญา (ความกำหนดหมายแสงสว่าง) อธิษฐานทิวาสัญญา (ตั้งความสำคัญว่าเป็นเวลากลางวัน) คือ กลางวันอย่างไร กลางคืนก็อย่างนั้น กลางคืนอย่างไร กลางวันก็อย่างนั้น เธอมีใจอันสงัด ปราศจากเครื่องรัดรึง อบรมจิตให้มีความสว่างอยู่ ข้อนี้จะเป็นเหตุให้เธอละความง่วงนั้นได้.

โมคคัลลานะ เมื่อเธออยู่อย่างนั้น ก็ยังละความง่วงไม่ได้ จากนั้นเธอพึงอธิษฐานจงกรม กำหนดหมายเดินกลับไปกลับมา สำรวมอินทรีย์ มีใจไม่คิดไปในภายนอก ข้อนี้จะเป็นเหตุให้เธอละความง่วงนั้นได้.

โมคคัลลานะ เมื่อเธออยู่อย่างนั้น ก็ยังละความง่วงไม่ได้ จากนั้นเธอพึงสำเร็จสีหไสยา คือนอนตะแคงเบื้องขวา ซ้อนเท้าเหลื่อมเท้า มีสติสัมปชัญญะ หมายใจไว้ว่าจะลุกขึ้น พอตื่นแล้วพึงรีบลุกขึ้นด้วยตั้งใจว่า เราจักไม่ประกอบความสุขในการนอน จักไม่ประกอบความสุขในการเอนกาย จักไม่ประกอบความสุขในการเคลิ้มหลับ.

โมคคัลลานะ เธอพึงศึกษาอย่างนี้แล.

โมคคัลลานะ เพราะเหตุนั้นแหละ เธอพึงศึกษาอย่างนี้อีกว่า เราจักไม่ชูงวง (ถือตัว, สำคัญตัว) เข้าไปสู่ตระกูล โมคคัลลานะ เธอพึงศึกษาอย่างนี้แล.

โมคคัลลานะ ถ้าภิกษุชูงวงเข้าไปสู่ตระกูล และในตระกูลมีกรณียกิจหลายอย่าง ซึ่งจะเป็นเหตุให้มนุษย์ไม่ใส่ใจถึงภิกษุผู้มาแล้ว เพราะเหตุนั้น ภิกษุย่อมมีความคิดอย่างนี้ว่า เดี๋ยวนี้ใครหนอยุยงให้เราแตกในสกุลนี้ คนเหล่านี้จึงได้เบื่อหน่ายเรา ด้วยเหตุนี้ เธอจึงมีความเก้อเขิน เมื่อเก้อเขิน ย่อมคิดฟุ้งซ่าน เมื่อคิดฟุ้งซ่าน ย่อมไม่สำรวม เมื่อไม่สำรวม จิตย่อมห่างจากสมาธิ.

โมคคัลลานะ เพราะเหตุนั้นแหละ เธอพึงศึกษาอย่างนี้ว่า เราจักไม่พูดถ้อยคำซึ่งจะเป็นเหตุให้ทุ่มเถียงกัน โมคคัลลานะ เธอพึงศึกษาอย่างนี้แล.

โมคคัลลานะ เมื่อมีถ้อยคำซึ่งจะเป็นเหตุให้ทุ่มเถียงกัน ก็จำเป็นจะต้องพูดมาก เมื่อมีการพูดมาก ย่อมคิดฟุ้งซ่าน เมื่อคิดฟุ้งซ่าน ย่อมไม่สำรวม เมื่อไม่สำรวม จิตย่อมห่างจากสมาธิ.

โมคคัลลานะ อนึ่ง เราจะสรรเสริญความคลุกคลีกันด้วยประการทั้งปวงก็ไม่ใช่ แต่ว่าจะไม่สรรเสริญความคลุกคลีกันด้วยประการทั้งปวงก็ไม่ใช่ คือ เราไม่สรรเสริญความคลุกคลีกันด้วยหมู่ชนทั้งคฤหัสถ์และบรรพชิต แต่ว่า เสนาสนะอันใดที่เงียบสงัด ไม่อื้ออึง ปราศจากการสัญจรของหมู่ชน ควรเป็นที่ประกอบกิจของผู้ต้องการความสงัด ควรเป็นที่หลีกออกเร้น เราสรรเสริญความคลุกคลีด้วยเสนาสนะเห็นปานนั้น.

เมื่อพระผู้มีพระภาคตรัสอย่างนี้แล้ว ท่านพระมหาโมคคัลลานะทูลถามพระผู้มีพระภาคว่า ภันเต ข้อปฏิบัติโดยย่อเพียงเท่าไรหนอ ภิกษุจึงชื่อว่า เป็นผู้หลุดพ้นแล้วเพราะสิ้นตัณหา มีความสำเร็จถึงที่สุด มีความเกษมจากโยคะถึงที่สุด มีพรหมจรรย์ถึงที่สุด มีปริโยสานถึงที่สุด ประเสริฐกว่าเทวดาและมนุษย์ทั้งหลาย.

โมคคัลลานะ ภิกษุในกรณีนี้ ได้ฟังมาว่า ธรรมทั้งหลายทั้งปวง ไม่ควรยึดมั่นถือมั่น ครั้นได้ฟังอย่างนั้นแล้ว เธอย่อมรู้ชัดซึ่งธรรมทั้งปวงด้วยปัญญาอันยิ่ง ครั้นรู้ชัดซึ่งธรรมทั้งปวงด้วยปัญญาอันยิ่งแล้ว ย่อมกำหนดรู้ซึ่งธรรมทั้งปวง ครั้นกำหนดรู้ซึ่งธรรมทั้งปวงแล้ว ได้เสวยเวทนาอย่างใดอย่างหนึ่ง อันเป็นสุขก็ตาม ทุกข์ก็ตาม ไม่ใช่ทุกข์ไม่ใช่สุขก็ตาม ย่อมพิจารณาเห็นความไม่เที่ยงในเวทนาเหล่านั้นอยู่ พิจารณาเห็นความคลายกำหนัดในเวทนาเหล่านั้นอยู่ พิจารณาเห็นความดับในเวทนาเหล่านั้นอยู่ พิจารณาเห็นความสละคืนในเวทนาเหล่านั้นอยู่ เมื่อเธอพิจารณาเห็นอย่างนั้นๆ อยู่ ย่อมไม่ยึดมั่นอะไรๆ ในโลก เมื่อไม่ยึดมั่น ย่อมไม่สะดุ้ง เมื่อไม่สะดุ้ง ย่อมปรินิพพานเฉพาะตนนั่นเทียว เธอย่อมรู้ชัดว่า ชาติสิ้นแล้ว พรหมจรรย์อยู่จบแล้ว กิจที่ควรทำ ได้ทำเสร็จแล้ว กิจอื่นที่จะต้องทำเพื่อความเป็นอย่างนี้มิได้มีอีก ดังนี้.

โมคคัลลานะ ข้อปฏิบัติโดยย่อเพียงเท่านี้แล ภิกษุจึงเป็นผู้หลุดพ้นแล้วเพราะสิ้นตัณหา มีความสำเร็จถึงที่สุด มีความเกษมจากโยคะถึงที่สุด มีพรหมจรรย์ถึงที่สุด มีปริโยสานถึงที่สุด ประเสริฐกว่าเทวดาและมนุษย์ทั้งหลาย.

-บาลี สตฺตก. อํ. 23/87/58.
https://84000.org/tipitaka/pali/?23//87
https://etipitaka.com/read/pali/23/87/

English translation by Bhikkhu Sujato

So I have heard. At one time the Buddha was staying in the land of the Bhaggas on Crocodile Hill, in the deer park at Bhesakaḷā’s Wood.

Now at that time, in the land of the Magadhans near Kallavāḷamutta Village, Venerable Mahāmoggallāna was nodding off while meditating. The Buddha saw him with his clairvoyance that is purified and superhuman. Then, as easily as a strong person would extend or contract their arm, he vanished from the deer park at Bhesakaḷā’s Wood in the land of the Bhaggas and reappeared in front of Mahāmoggallāna near Kallavāḷamutta Village in the land of the Magadhans.

He sat on the seat spread out and said to Mahāmoggallāna, “Are you nodding off, Moggallāna? Are you nodding off?”

“Yes, sir.”

“So, Moggallāna, don’t focus on or cultivate the perception that you were meditating on when you fell drowsy. It’s possible that you’ll give up drowsiness in this way.

But what if that doesn’t work? Then think about and consider the teaching as you’ve learned and memorized it, examining it with your mind. It’s possible that you’ll give up drowsiness in this way.

But what if that doesn’t work? Then recite in detail the teaching as you’ve learned and memorized it. It’s possible that you’ll give up drowsiness in this way.

But what if that doesn’t work? Then pinch your ears and rub your limbs. It’s possible that you’ll give up drowsiness in this way.

But what if that doesn’t work? Then get up from your seat, flush your eyes with water, look around in every direction, and look up at the stars and constellations. It’s possible that you’ll give up drowsiness in this way.

But what if that doesn’t work? Then focus on the perception of light, concentrating on the perception of day, regardless of whether it’s night or day. And so, with an open and unenveloped heart, develop a mind that’s full of radiance. It’s possible that you’ll give up drowsiness in this way.

But what if that doesn’t work? Then walk mindfully, concentrating on the perception of continuity, your faculties directed inwards and your mind not scattered outside. It’s possible that you’ll give up drowsiness in this way.

But what if that doesn’t work? Then lie down in the lion’s posture—on the right side, placing one foot on top of the other—mindful and aware, and focused on the time of getting up. When you wake, you should get up quickly, thinking: ‘I will not live indulging in the pleasures of sleeping, lying down, and drowsing.’ That’s how you should train.

So you should train like this: ‘I will not approach families with my head swollen with vanity.’ That’s how you should train. What happens if a mendicant approaches families with a head swollen with vanity? Well, families have business to attend to, so people might not notice when a mendicant arrives. In that case the mendicant thinks: ‘Who on earth has turned this family against me? It seems they don’t like me any more.’ And so, because they don’t get anything they feel dismayed. Being dismayed, they become restless. Being restless, they lose restraint. And without restraint the mind is far from immersion.

So you should train like this: ‘I won’t get into arguments.’ That’s how you should train. When there’s an argument, you can expect there’ll be lots of talking. When there’s lots of talking, people become restless. Being restless, they lose restraint. And without restraint the mind is far from immersion. Moggallāna, I don’t praise all kinds of closeness. Nor do I criticize all kinds of closeness. I don’t praise closeness with laypeople and renunciates. I do praise closeness with those lodgings that are quiet and still, far from the madding crowd, remote from human settlements, and fit for retreat.”

When he said this, Venerable Moggallāna asked the Buddha, “Sir, how do you briefly define a mendicant who is freed through the ending of craving, who has reached the ultimate end, the ultimate sanctuary, the ultimate spiritual life, the ultimate goal, and is best among gods and humans?”

“It’s when a mendicant has heard: ‘Nothing is worth insisting on.’ When a mendicant has heard that nothing is worth insisting on, they directly know all things. Directly knowing all things, they completely understand all things. Having completely understood all things, when they experience any kind of feeling—pleasant, unpleasant, or neutral—they meditate observing impermanence, dispassion, cessation, and letting go in those feelings. Meditating in this way, they don’t grasp at anything in the world. Not grasping, they’re not anxious. Not being anxious, they personally become extinguished.

They understand: ‘Rebirth is ended, the spiritual journey has been completed, what had to be done has been done, there is no return to any state of existence.’ That’s how I briefly define a mendicant who is freed through the ending of craving, who has reached the ultimate end, the ultimate sanctuary, the ultimate spiritual life, the ultimate goal, and is best among gods and humans.”

https://suttacentral.net/an7.61/en/sujato

English translation by Ṭhānissaro Bhikkhu

Once the Blessed One was living among the Bhaggas in the Deer Park at Bhesakaḷā Forest, near Crocodile Haunt. At that time Ven. Mahā Moggallāna [prior to his awakening] sat nodding near the village of Kallavālamutta, in Magadha. The Blessed One, with his purified divine eye, surpassing the human, saw Ven. Mahā Moggallāna as he sat nodding near the village of Kallavālamutta in Magadha. As soon as he saw this—just as a strong man might extend his flexed arm or flex his extended arm—he disappeared from among the Bhaggas in the Deer Park at Bhesakaḷā Forest near Crocodile Haunt and re-appeared near the village of Kallavālamutta in Magadha, right in front of Ven. Mahā Moggallāna. There he sat down on a prepared seat. As he was sitting there, the Blessed One said to Ven. Mahā Moggallāna, “Are you nodding, Moggallāna? Are you nodding?”

“Yes, lord.”

“Well then, Moggallāna, whatever perception you have in mind when drowsiness descends on you, don’t attend to that perception, don’t pursue it. It’s possible that by doing this you will shake off your drowsiness.

“But if by doing this you don’t shake off your drowsiness, then recall to your awareness the Dhamma as you have heard & memorized it, re-examine it, & ponder it over in your mind. It’s possible that by doing this you will shake off your drowsiness.

“But if by doing this you don’t shake off your drowsiness, then repeat aloud in detail the Dhamma as you have heard & memorized it. It’s possible that by doing this you will shake off your drowsiness.

“But if by doing this you don’t shake off your drowsiness, then pull both your earlobes and rub your limbs with your hands. It’s possible that by doing this you will shake off your drowsiness.

“But if by doing this you don’t shake off your drowsiness, then get up from your seat and, after washing your eyes out with water, look around in all directions and upward to the major stars & constellations. It’s possible that by doing this you will shake off your drowsiness.

“But if by doing this you don’t shake off your drowsiness, then attend to the perception of light, resolve on the perception of daytime, (dwelling) by night as by day, and by day as by night. By means of an awareness thus open & unhampered, develop a brightened mind. It’s possible that by doing this you will shake off your drowsiness.

“But if by doing this you don’t shake off your drowsiness, then—percipient of what lies in front & behind—set a distance to meditate walking back & forth, your senses inwardly immersed, your mind not straying outwards. It’s possible that by doing this you will shake off your drowsiness.

“But if by doing this you don’t shake off your drowsiness, then—reclining on your right side—take up the lion’s posture, one foot placed on top of the other, mindful, alert, with your mind set on getting up. As soon as you wake up, get up quickly, with the thought, ‘I won’t stay indulging in the pleasure of lying down, the pleasure of reclining, the pleasure of drowsiness.’ That is how you should train yourself.

“And further, Moggallāna, should you train yourself: ‘I will not visit families with my pride [literally: my trunk (i.e., an elephant’s trunk)] lifted high.’ That is how you should train yourself. Among families there are many jobs that have to be done, so that people don’t pay attention to a visiting monk. If a monk visits them with his trunk lifted high, the thought will occur to him, ‘Now who, I wonder, has caused a split between me and this family? The people seem to have no liking for me.’ Getting nothing, he becomes abashed. Abashed, he becomes restless. Restless, he becomes unrestrained. Unrestrained, his mind is far from concentration.

“And further, Moggallāna, should you train yourself: ‘I will speak no confrontational speech.’ That is how you should train yourself. When there is confrontational speech, a lot of discussion can be expected. When there is a lot of discussion, there is restlessness. One who is restless becomes unrestrained. Unrestrained, his mind is far from concentration.

“It’s not the case, Moggallāna, that I praise association of every sort. But it’s not the case that I dispraise association of every sort. I don’t praise association with householders and renunciates. But as for dwelling places that are free from noise, free from sound, their atmosphere devoid of people, appropriately secluded for resting undisturbed by human beings: I praise association with dwelling places of this sort.”

When this was said, Ven. Moggallāna said to the Blessed One: “Briefly, lord, in what respect is a monk released through the ending of craving, utterly complete, utterly free from bonds, a follower of the utterly holy life, utterly consummate: foremost among devas & human beings?”

“There is the case, Moggallāna, where a monk has heard, ‘All dhammas are unworthy of attachment.’ Having heard that all dhammas are unworthy of attachment, he directly knows every dhamma. Directly knowing every dhamma, he comprehends every dhamma. Comprehending every dhamma, then whatever feeling he experiences—pleasure, pain, neither pleasure nor pain—he remains focused on inconstancy, focused on dispassion, focused on cessation, focused on relinquishing with regard to that feeling. As he remains focused on inconstancy, focused on dispassion, focused on cessation, focused on relinquishing with regard to that feeling, he is unsustained by [doesn’t cling to] anything in the world. Unsustained, he isn’t agitated. Unagitated, he totally unbinds right within. He discerns: ‘Birth is ended, the holy life fulfilled, the task done. There is nothing further for this world.’

“It’s in this respect, Moggallāna, that a monk, in brief, is released through the ending of craving, utterly complete, utterly free from bonds, a follower of the utterly holy life, utterly consummate: foremost among devas & human beings.”

https://www.dhammatalks.org/suttas/AN/AN7_58.html