ลักษณะของผู้ที่อยู่ด้วยธรรม (๑)

ครั้งนั้น ภิกษุรูปหนึ่ง เข้าไปเฝ้าพระผู้มีพระภาคถึงที่ประทับ ถวายอภิวาทแล้วนั่ง ณ ที่สมควร ครั้นแล้ว ได้ทูลถามพระผู้มีพระภาคว่า ภันเต ที่เรียกกันว่า ผู้อยู่ด้วยธรรม (ธรรมวิหารี) ผู้อยู่ด้วยธรรม ดังนี้ ภิกษุชื่อว่า เป็นผู้อยู่ด้วยธรรม ด้วยเหตุเพียงเท่าไรหนอ.

พระผู้มีพระภาคตรัสว่า ภิกษุ ภิกษุในกรณีนี้ ย่อมเล่าเรียนธรรม คือ สุตตะ เคยยะ เวยยากรณะ คาถา อุทาน อิติวุตตกะ ชาดก อัพภูตธรรม เวทัลละ เธอใช้เวลาทั้งวันไปกับการเรียนธรรมนั้น ละทิ้งการออกหลีกเร้น ไม่ประกอบความสงบแห่งใจในภายใน ภิกษุนี้เรียกว่า เป็นผู้มากด้วยการเล่าเรียน ไม่ชื่อว่าเป็นผู้อยู่ด้วยธรรม.

ภิกษุ อีกประการหนึ่ง ภิกษุย่อมแสดงธรรมตามที่ได้ฟังมา ตามที่ได้เล่าเรียนมา แก่ผู้อื่นโดยพิสดาร เธอใช้เวลาทั้งวันไปกับการแสดงธรรมนั้น ละทิ้งการออกหลีกเร้น ไม่ประกอบความสงบแห่งใจในภายใน ภิกษุนี้เรียกว่า เป็นผู้มากด้วยการแสดงธรรม ไม่ชื่อว่าเป็นผู้อยู่ด้วยธรรม.

ภิกษุ อีกประการหนึ่ง ภิกษุย่อมทำการสาธยายธรรมตามที่ได้ฟังมา ตามที่ได้เล่าเรียนมาโดยพิสดาร เธอใช้เวลาทั้งวันไปกับการสาธยายธรรมนั้น ละทิ้งการออกหลีกเร้น ไม่ประกอบความสงบแห่งใจในภายใน ภิกษุนี้เรียกว่า เป็นผู้มากด้วยการสาธยาย ไม่ชื่อว่าเป็นผู้อยู่ด้วยธรรม.

ภิกษุ อีกประการหนึ่ง ภิกษุย่อมตรึกตาม ตรองตาม เพ่งตามด้วยใจ ซึ่งธรรม ตามที่ได้ฟังมา ตามที่ได้เล่าเรียนมา เธอใช้เวลาทั้งวันไปกับการตรึกตามธรรมนั้น ละทิ้งการออกหลีกเร้น ไม่ประกอบความสงบแห่งใจในภายใน ภิกษุนี้เรียกว่า เป็นผู้มากด้วยการตรึก (คิด) ไม่ชื่อว่าเป็นผู้อยู่ด้วยธรรม.

ภิกษุ ภิกษุในกรณีนี้ ย่อมเล่าเรียนธรรม คือ สุตตะ เคยยะ เวยยากรณะ คาถา อุทาน
อิติวุตตกะ ชาดก อัพภูตธรรม เวทัลละ เธอไม่ใช้เวลาทั้งวันไปกับการเล่าเรียนธรรมนั้น ไม่ละทิ้งการออกหลีกเร้น เป็นผู้ประกอบความสงบแห่งใจในภายใน ภิกษุอย่างนี้แลชื่อว่า เป็นผู้อยู่ด้วยธรรม.

ภิกษุ ภิกษุผู้มากด้วยการเล่าเรียนเราได้แสดงแล้ว ภิกษุผู้มากด้วยการแสดงธรรมเราก็ได้แสดงแล้ว ภิกษุผู้มากด้วยการสาธยายเราก็ได้แสดงแล้ว ภิกษุผู้มากด้วยการตรึกเราก็ได้แสดงแล้ว ภิกษุผู้อยู่ด้วยธรรมเราก็ได้แสดงแล้ว ด้วยประการอย่างนี้.

ภิกษุ กิจใด ที่ศาสดาผู้หวังประโยชน์เกื้อกูล ผู้อนุเคราะห์ อาศัยความเอ็นดู จะพึงทำแก่สาวกทั้งหลาย กิจนั้นเราได้ทำแล้วแก่เธอทั้งหลาย ภิกษุ นั่นโคนไม้ นั่นเรือนว่าง เธอทั้งหลายจงเพียรเผากิเลส อย่าได้ประมาท อย่าได้เป็นผู้ที่ต้องมีความเดือดร้อนใจในภายหลัง นี้แลเป็นคำสอนของเราเพื่อเธอทั้งหลาย.

-บาลี ปญฺจก. อํ. 22/98/73.
https://84000.org/tipitaka/pali/?22/98
https://etipitaka.com/read/pali/22/98/

English translation by Bhikkhu Sujato

Then a mendicant went up to the Buddha, bowed, sat down to one side, and said to him:

“Sir, they speak of ‘one who lives by the teaching’. How is one who lives by the teaching defined?”

“Mendicant, take a mendicant who memorizes the teaching—statements, songs, discussions, verses, inspired exclamations, legends, stories of past lives, amazing stories, and classifications. They spend their days studying that teaching. But they neglect retreat, and are not committed to internal serenity of heart. That mendicant is called one who studies a lot, not one who lives by the teaching.

Furthermore, a mendicant teaches Dhamma in detail to others as they learned and memorized it. They spend their days advocating that teaching. But they neglect retreat, and are not committed to internal serenity of heart. That mendicant is called one who advocates a lot, not one who lives by the teaching.

Furthermore, a mendicant recites the teaching in detail as they learned and memorized it. They spend their days reciting that teaching. But they neglect retreat, and are not committed to internal serenity of heart. That mendicant is called one who recites a lot, not one who lives by the teaching.

Furthermore, a mendicant thinks about and considers the teaching in their heart, examining it with the mind as they learned and memorized it. They spend their days thinking about that teaching. But they neglect retreat, and are not committed to internal serenity of heart. That mendicant is called one who thinks a lot, not one who lives by the teaching.

Take a mendicant who memorizes the teaching—statements, songs, discussions, verses, inspired exclamations, legends, stories of past lives, amazing stories, and classifications. They don’t spend their days studying that teaching. They don’t neglect retreat, and they’re committed to internal serenity of heart. That’s how a mendicant is one who lives by the teaching.

So, mendicant, I’ve taught you the one who studies a lot, the one who advocates a lot, the one who recites a lot, the one who thinks a lot, and the one who lives by the teaching. Out of compassion, I’ve done what a teacher should do who wants what’s best for their disciples. Here are these roots of trees, and here are these empty huts. Practice absorption, mendicant! Don’t be negligent! Don’t regret it later! This is my instruction to you.”

https://suttacentral.net/an5.73/en/sujato

English translation by Ṭhānissaro Bhikkhu

Then a certain monk went to the Blessed One and, on arrival, having bowed down to him, sat to one side. As he was sitting there he said to the Blessed One, “‘One dwelling in the Dhamma, one dwelling in the Dhamma’: Thus it is said, lord. To what extent is a monk one dwelling in the Dhamma?”

“Monk, there is the case where a monk studies the Dhamma: dialogues, narratives of mixed prose & verse, explanations, verses, spontaneous exclamations [udāna], quotations [itivuttaka], birth stories [jātaka], amazing events, question & answer sessions [vedalla].1 He spends the day in Dhamma-study. He neglects seclusion. He doesn’t devote himself to internal tranquility of awareness. This is called a monk keen on study, not one dwelling in the Dhamma.

“Then there is the case where a monk takes the Dhamma—as he has heard & studied it—and teaches it in detail to others. He spends the day in Dhamma-description. He neglects seclusion. He doesn’t devote himself to internal tranquility of awareness. This is called a monk keen on description, not one dwelling in the Dhamma.

“Then there is the case where a monk takes the Dhamma—as he has heard & studied it—and recites it in full detail. He spends the day in Dhamma-recitation. He neglects seclusion. He doesn’t devote himself to internal tranquility of awareness. This is called a monk keen on recitation, not one dwelling in the Dhamma.

“Then there is the case where a monk takes the Dhamma—as he has heard & studied it—and thinks about it, evaluates it, and examines it with his intellect. He spends the day in Dhamma-thinking. He neglects seclusion. He doesn’t devote himself to internal tranquility of awareness. This is called a monk keen on thinking, not one dwelling in the Dhamma.

“Then there is the case where a monk studies the Dhamma: dialogues, narratives of mixed prose & verse, explanations, verses, spontaneous exclamations, quotations, birth stories, amazing events, question & answer sessions. He doesn’t spend the day in Dhamma-study. He doesn’t neglect seclusion. He devotes himself to internal tranquility of awareness. This is called a monk dwelling in the Dhamma.

“Now, monk, I have taught you the one keen on study, the one keen on description, the one keen on recitation, the one keen on thinking, and the one dwelling in the Dhamma. Whatever a teacher should do—seeking the welfare of his disciples, out of sympathy for them—that have I done for you. Over there are the roots of trees; over there, empty dwellings. Practice jhāna, monk. Don’t be heedless. Don’t later fall into regret. This is our message to you.”

https://www.dhammatalks.org/suttas/AN/AN5_73.html