ไม่มีผู้อยาก ไม่มีผู้ยึด มีแต่ปฏิจจสมุปบาท
พระผู้มีพระภาคประทับอยู่ที่พระเชตวัน อารามของอนาถบิณฑิกเศรษฐี เขตพระนครสาวัตถี … พระผู้มีพระภาคได้ตรัสว่า
ภิกษุทั้งหลาย อาหาร ๔ เหล่านี้ ย่อมเป็นไปเพื่อความดำรงอยู่ของหมู่สัตว์ผู้เกิดแล้ว หรือเพื่ออนุเคราะห์หมู่สัตว์ผู้แสวงหาที่เกิด อาหาร ๔ อะไรบ้าง คือ กวฬีการาหาร ที่หยาบหรือละเอียด ผัสสาหาร มโนสัญเจตนาหาร และวิญญาณาหาร
ภิกษุทั้งหลาย อาหาร ๔ เหล่านี้แล ย่อมเป็นไปเพื่อความดำรงอยู่ของหมู่สัตว์ผู้เกิดแล้ว หรือเพื่ออนุเคราะห์หมู่สัตว์ผู้แสวงหาที่เกิด.
เมื่อพระผู้มีพระภาคตรัสอย่างนี้แล้ว ท่านโมลิยผัคคุนะได้ทูลพระผู้มีพระภาคว่า
ภันเต ใครหนอย่อมกลืนกินวิญญาณาหาร.
พระผู้มีพระภาคตรัสว่า นั่นไม่ใช่คำถามที่ควรถาม เราไม่ได้กล่าวว่าบุคคลย่อมกลืนกิน ถ้าเรากล่าวว่าบุคคลย่อมกลืนกิน ก็ควรตั้งคำถามในข้อนั้นได้ว่า ภันเต ใครหนอย่อมกลืนกิน แต่เราไม่ได้กล่าวอย่างนั้น เมื่อเราไม่ได้กล่าวอย่างนั้น ผู้ที่ถามอย่างนี้ว่า ภันเต วิญญาณาหารย่อมมีเพื่ออะไรหนอ อันนี้เป็นสิ่งที่ควรถาม ในคำถามนั้น ควรชี้แจงให้กระจ่างว่า วิญญาณาหารย่อมมี เพื่อปัจจัยแห่งความบังเกิดในภพใหม่ต่อไป เมื่อความบังเกิดในภพใหม่ต่อไปมีอยู่1 สฬายตนะย่อมมี เพราะสฬายตนะเป็นปัจจัย จึงมีผัสสะ (สัมผัส).
ภันเต ใครหนอย่อมสัมผัส.
นั่นไม่ใช่คำถามที่ควรถาม เราไม่ได้กล่าวว่าบุคคลย่อมสัมผัส ถ้าเรากล่าวว่าบุคคลย่อมสัมผัส ก็ควรตั้งคำถามในข้อนั้นได้ว่า ภันเต ใครหนอย่อมสัมผัส แต่เราไม่ได้กล่าวอย่างนั้น เมื่อเราไม่ได้กล่าวอย่างนั้น ผู้ที่ถามอย่างนี้ว่า ภันเต เพราะอะไรเป็นปัจจัย จึงมีผัสสะ อันนี้เป็นสิ่งที่ควรถาม ในคำถามนั้น ควรชี้แจงให้กระจ่างว่า เพราะสฬายตนะเป็นปัจจัย จึงมีผัสสะ เพราะผัสสะเป็นปัจจัย จึงมีเวทนา (ความรู้สึก).
ภันเต ใครหนอย่อมรู้สึก.
นั่นไม่ใช่คำถามที่ควรถาม เราไม่ได้กล่าวว่าบุคคลย่อมรู้สึก ถ้าเรากล่าวว่าบุคคลย่อมรู้สึก ก็ควรตั้งคำถามในข้อนั้นได้ว่า ภันเต ใครหนอย่อมรู้สึก แต่เราไม่ได้กล่าวอย่างนั้น เมื่อเราไม่ได้กล่าวอย่างนั้น ผู้ที่ถามอย่างนี้ว่า ภันเต เพราะอะไรเป็นปัจจัย จึงมีเวทนา อันนี้เป็นสิ่งที่ควรถาม ในคำถามนั้น ควรชี้แจงให้กระจ่างว่า เพราะผัสสะเป็นปัจจัย จึงมีเวทนา เพราะเวทนาเป็นปัจจัย จึงมีตัณหา (ความอยาก).
ภันเต ใครหนอย่อมอยาก.
นั่นไม่ใช่คำถามที่ควรถาม เราไม่ได้กล่าวว่าบุคคลย่อมอยาก ถ้าเรากล่าวว่าบุคคลย่อมอยาก ก็ควรตั้งคำถามในข้อนั้นได้ว่า ภันเต ใครหนอย่อมอยาก แต่เราไม่ได้กล่าวอย่างนั้น เมื่อเราไม่ได้กล่าวอย่างนั้น ผู้ที่ถามอย่างนี้ว่า ภันเต เพราะอะไรเป็นปัจจัย จึงมีตัณหา อันนี้เป็นสิ่งที่ควรถาม ในคำถามนั้น ควรชี้แจงให้กระจ่างว่า เพราะเวทนาเป็นปัจจัย จึงมีตัณหา เพราะตัณหาเป็นปัจจัย จึงมีอุปาทาน (ความยึดมั่น).
ภันเต ใครหนอย่อมยึดมั่น.
นั่นไม่ใช่คำถามที่ควรถาม เราไม่ได้กล่าวว่าบุคคลย่อมยึดมั่น ถ้าเรากล่าวว่าบุคคลย่อมยึดมั่น ก็ควรตั้งคำถามในข้อนั้นได้ว่า ภันเต ใครหนอย่อมยึดมั่น แต่เราไม่ได้กล่าวอย่างนั้น เมื่อเราไม่ได้กล่าวอย่างนั้น ผู้ที่ถามอย่างนี้ว่า ภันเต เพราะอะไรเป็นปัจจัย จึงมีอุปาทาน อันนี้เป็นสิ่งที่ควรถาม ในคำถามนั้น ควรชี้แจงให้กระจ่างว่า เพราะตัณหาเป็นปัจจัย จึงมีอุปาทาน เพราะอุปาทานเป็นปัจจัย จึงมีภพ เพราะภพเป็นปัจจัย จึงมีชาติ เพราะชาติเป็นปัจจัย ชรามรณะ โสกปริเทวะ ทุกขโทมนัส และอุปายาสทั้งหลาย จึงเกิดขึ้นครบถ้วน ความเกิดขึ้นพร้อมแห่งกองทุกข์ทั้งสิ้นนี้ ย่อมมีด้วยอาการอย่างนี้.
ผัคคุนะ เพราะความจางคลายดับไปโดยไม่เหลือแห่งผัสสายตนะทั้ง ๖ นั้นนั่นเทียว จึงมีความดับแห่งผัสสะ เพราะความดับแห่งผัสสะ จึงมีความดับแห่งเวทนา เพราะความดับแห่งเวทนา จึงมีความดับแห่งตัณหา เพราะความดับแห่งตัณหา จึงมีความดับแห่งอุปาทาน เพราะความดับแห่งอุปาทาน จึงมีความดับแห่งภพ เพราะความดับแห่งภพ จึงมีความดับแห่งชาติ เพราะความดับแห่งชาตินั่นแล ชรามรณะ โสกปริเทวะ ทุกขโทมนัส และอุปายาสทั้งหลาย จึงดับสิ้น ความดับลงแห่งกองทุกข์ทั้งสิ้นนี้ ย่อมมีด้วยอาการอย่างนี้.
-บาลี นิทาน. สํ. 16/15/31.
https://84000.org/tipitaka/pali/?16//15,
https://etipitaka.com/read/pali/16/15
1 แปลตามพระไตรปิฎกฉบับมอญ.
English translation by Bhikkhu Sujato
At Sāvatthī.
“Mendicants, there are these four fuels. They maintain sentient beings that have been born and help those that are about to be born. What four? Solid food, whether coarse or fine; contact is the second, mental intention the third, and consciousness the fourth. These are the four fuels that maintain sentient beings that have been born and help those that are about to be born.”
When he said this, Venerable Phagguna of the Top-Knot said to the Buddha, “But sir, who consumes the fuel for consciousness?”
“That’s not a fitting question,” said the Buddha.
“I don’t speak of one who consumes. If I were to speak of one who consumes, then it would be fitting to ask who consumes. But I don’t speak like that. Hence it would be fitting to ask: ‘Consciousness is a fuel for what?’ And a fitting answer to this would be: ‘Consciousness is a fuel that conditions rebirth into a new state of existence in the future. When that which has been reborn is present, there are the six sense fields. The six sense fields are a condition for contact.’”
“But sir, who contacts?”
“That’s not a fitting question,” said the Buddha.
“I don’t speak of one who contacts. If I were to speak of one who contacts, then it would be fitting to ask who contacts. But I don’t speak like that. Hence it would be fitting to ask: ‘What is a condition for contact?’ And a fitting answer to this would be: ‘The six sense fields are a condition for contact. Contact is a condition for feeling.’”
“But sir, who feels?”
“That’s not a fitting question,” said the Buddha.
“I don’t speak of one who feels. If I were to speak of one who feels, then it would be fitting to ask who feels. But I don’t speak like that. Hence it would be fitting to ask: ‘What is a condition for feeling?’ And a fitting answer to this would be: ‘Contact is a condition for feeling. Feeling is a condition for craving.’”
“But sir, who craves?”
“That’s not a fitting question,” said the Buddha.
“I don’t speak of one who craves. If I were to speak of one who craves, then it would be fitting to ask who craves. But I don’t speak like that. Hence it would be fitting to ask: ‘What is a condition for craving?’ And a fitting answer to this would be: ‘Feeling is a condition for craving. Craving is a condition for grasping.’”
“But sir, who grasps?”
“That’s not a fitting question,” said the Buddha.
“I don’t speak of one who grasps. If I were to speak of one who grasps, then it would be fitting to ask who grasps. But I don’t speak like that. Hence it would be fitting to ask: ‘What is a condition for grasping?’ And a fitting answer to this would be: ‘Craving is a condition for grasping. Grasping is a condition for continued existence.’ … That is how this entire mass of suffering originates.
When the six fields of contact fade away and cease with nothing left over, contact ceases. When contact ceases, feeling ceases. When feeling ceases, craving ceases. When craving ceases, grasping ceases. When grasping ceases, continued existence ceases. When continued existence ceases, rebirth ceases. When rebirth ceases, old age and death, sorrow, lamentation, pain, sadness, and distress cease. That is how this entire mass of suffering ceases.”
https://suttacentral.net/sn12.12/en/sujato
English translation by Bhikkhu Bodhi
At Savatthī. “Bhikkhus, there are these four kinds of nutriment for the maintenance of beings that have already come to be and for the assistance of those about to come to be. What four? The nutriment edible food, gross or subtle; second, contact; third, mental volition; fourth, consciousness. These are the four kinds of nutriment for the maintenance of beings that have already come to be and for the assistance of those about to come to be.”
When this was said, the Venerable Moḷiyaphagguna said to the Blessed One: “Venerable sir, who consumes the nutriment consciousness?”
“Not a valid question,” the Blessed One replied. “I do not say, ‘One consumes.’ If I should say, ‘One consumes,’ in that case this would be a valid question: ‘Venerable sir, who consumes?’ But I do not speak thus. Since I do not speak thus, if one should ask me, ‘Venerable sir, for what is the nutriment consciousness a condition?’ this would be a valid question. To this the valid answer is: ‘The nutriment consciousness is a condition for the production of future renewed existence. When that which has come into being exists, the six sense bases come to be; with the six sense bases as condition, contact.’”
“Venerable sir, who makes contact?”
“Not a valid question,” the Blessed One replied. “I do not say, ‘One makes contact.’ If I should say, ‘One makes contact,’ in that case this would be a valid question: ‘Venerable sir, who makes contact?’ But I do not speak thus. Since I do not speak thus, if one should ask me, ‘Venerable sir, with what as condition does contact come to be?’ this would be a valid question. To this the valid answer is: ‘With the six sense bases as condition, contact comes to be; with contact as condition, feeling.’”
“Venerable sir, who feels?”
“Not a valid question,” the Blessed One replied. “I do not say, ‘One feels.’ If I should say, ‘One feels,’ in that case this would be a valid question: ‘Venerable sir, who feels?’ But I do not speak thus. Since I do not speak thus, if one should ask me, ‘Venerable sir, with what as condition does feeling come to be?’ this would be a valid question. To this the valid answer is: ‘With contact as condition, feeling comes to be; with feeling as condition, craving.’”
“Venerable sir, who craves?”
“Not a valid question,” the Blessed One replied. “I do not say, ‘One craves.’ If I should say, ‘One craves,’ in that case this would be a valid question: ‘Venerable sir, who craves?’ But I do not speak thus. Since I do not speak thus, if one should ask me, ‘Venerable sir, with what as condition does craving come to be?’ this would be a valid question. To this the valid answer is: ‘With feeling as condition, craving comes to be; with craving as condition, clinging; with clinging as condition, existence…. Such is the origin of this whole mass of suffering.’
“But, Phagguna, with the remainderless fading away and cessation of the six bases for contact comes cessation of contact; with the cessation of contact, cessation of feeling; with the cessation of feeling, cessation of craving; with the cessation of craving, cessation of clinging; with the cessation of clinging, cessation of existence; with the cessation of existence, cessation of birth; with the cessation of birth, aging-and-death, sorrow, lamentation, pain, displeasure, and despair cease. Such is the cessation of this whole mass of suffering.”
English translation by Suddhāso Bhikkhu
At Sāvatthi. “Monks, these are the four kinds of food1, which maintain beings that have come into existence and support those who are seeking existence. What four? Edible food, whether coarse or subtle; sense-contact is the second; mental volition is the third; consciousness is the fourth. Monks, these are the four kinds of food which maintain beings that have come into existence and support those who are seeking existence.”
When this was said, Venerable Moḷiyaphagguna said to the Blessed One, “Bhante, who feeds on consciousness-food?”
“That is not a valid question,” the Blessed One said. “I do not say ‘One feeds.’ If I said, ‘One feeds,’ then this would be a valid question: ‘Bhante, who feeds on consciousness-food?’ But I do not say that. Since I do not say that, if someone asked, ‘Bhante, what is consciousness food for?’ then that would be a valid question. And the proper explanation would be, ‘Consciousness is the food based on which there is the production of further existence in the future; and when that has come to be, then there are the six senses; and based on the six senses there is sense-contact.’”
“Bhante, who contacts?”
“That is not a valid question,” the Blessed One said. “I do not say ‘One contacts.’ If I said, ‘One contacts,’ then this would be a valid question: ‘Bhante, who contacts?’ But I do not say that. Since I do not say that, if someone asked, ‘Bhante, what is the condition for sense-contact?’ then that would be a valid question. And the proper explanation would be, ‘Based on the six senses there is sense-contact, and based on sense-contact there are feelings.’”
“Bhante, who feels?”
“That is not a valid question,” the Blessed One said. “I do not say ‘One feels.’ If I said, ‘One feels,’ then this would be a valid question: ‘Bhante, who feels?’ But I do not say that. Since I do not say that, if someone asked, ‘Bhante, what is the condition for feeling?’ then that would be a valid question. And the proper explanation would be, ‘Based on sense-contact there are feelings, and based on feelings there is craving.’”
“Bhante, who craves?”
“That is not a valid question,” the Blessed One said. “I do not say ‘One craves.’ If I said, ‘One craves,’ then this would be a valid question: ‘Bhante, who craves?’ But I do not say that. Since I do not say that, if someone asked, ‘Bhante, what is the condition for craving?’ then that would be a valid question. And the proper explanation would be, ‘Based on feeling there is craving, and based on craving there is grasping.”
“Bhante, who grasps?”
“That is not a valid question,” the Blessed One said. “I do not say ‘One grasps.’ If I said, ‘One grasps,’ then this would be a valid question: ‘Bhante, who grasps?’ But I do not say that. Since I do not say that, if someone asked, ‘Bhante, what is the condition for grasping?’ then that would be a valid question. And the proper explanation would be, ‘Based on craving there is grasping, and based on grasping there is existence.’2 …this is how the entire mass of suffering arises.
“However, Phagguna, when through dispassion the six senses completely cease, then sense-contact ceases; when sense-contact ceases, feeling ceases; when feeling ceases, craving ceases; when craving ceases, grasping ceases; when grasping ceases, existence ceases; when existence ceases, birth ceases; when birth ceases, decay, dying, sorrow, lamentation, pain, depression, and anguish cease. This is how the entire mass of suffering ceases.”
