แม้ในสมัยพระพุทธเจ้าครั้งอดีต ก็ทรงให้ทำความเพียรอย่างไม่หยุดหย่อน
สมัยหนึ่ง พระผู้มีพระภาคประทับอยู่ที่พระวิหารเชตวัน อารามของอนาถบิณฑิกเศรษฐี เขตนครสาวัตถี ในที่นั้น พระผู้มีพระภาคตรัสเรียกภิกษุทั้งหลายว่า ภิกษุทั้งหลาย ภิกษุเหล่านั้น ทูลรับพระดำรัสของพระผู้มีพระภาคแล้ว.
พระผู้มีพระภาคได้กล่าวว่า ภิกษุทั้งหลาย เรื่องเคยมีมาแล้ว มีพระราชาพระนามว่า อรุณวา ราชธานีของพระเจ้าอรุณวามีนามว่า อรุณวตี พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธะ พระนามว่าสิขี ทรงเข้าไปอาศัยราชธานีอรุณวตีประทับอยู่ ก็พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธะ พระนามว่าสิขี มีสาวกคู่หนึ่งเป็นคู่เลิศเป็นคู่เจริญ ชื่อว่าอภิภูและสัมภวะ.
ภิกษุทั้งหลาย ครั้งนั้น พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธะ พระนามว่าสิขี ตรัสเรียกภิกษุอภิภูมาว่า พราหมณ์ มาเถิด เราจักไปพรหมโลกชั้นใดชั้นหนึ่งชั่วระยะเวลาหนึ่ง จนกว่าจะถึงเวลาอาหาร ภิกษุอภิภูทูลรับพระดำรัสของพระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธะ พระนามว่าสิขีว่า อย่างนั้นภันเต ดังนี้.
ภิกษุทั้งหลาย ลำดับนั้น พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธะ พระนามว่าสิขี และภิกษุอภิภูได้หายไปจากอรุณวตีราชธานี ไปปรากฏในพรหมโลกนั้น เปรียบเหมือนบุรุษผู้แข็งแรง เหยียดแขนที่งอ หรืองอแขนที่เหยียดออก ฉันใดก็ฉันนั้น.
ภิกษุทั้งหลาย ลำดับนั้น พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธะ พระนามว่าสิขี กล่าวกับภิกษุอภิภูว่า พราหมณ์ ธรรมีกถาจงปรากฏชัดแก่พรหม พรหมบริษัท[๑] และพรหมปาริสัชชะ[๒]ทั้งหลายเถิด ภิกษุทั้งหลาย ภิกษุอภิภูรับพระดำรัสของพระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธะ พระนามว่าสิขีว่า อย่างนั้นภันเต ดังนี้ แล้วได้ชี้แจงพรหม พรหมบริษัท และพรหมปาริสัชชะทั้งหลาย ให้เห็นแจ้ง ให้สมาทาน ให้อาจหาญ ให้รื่นเริง ด้วยธรรมมีกถาแล้ว.
ภิกษุทั้งหลาย ได้ยินว่าในกาลนั้น พรหม พรหมบริษัท และพรหมปาริสัชชะทั้งหลาย ยกโทษติเตียนโพนทะนาว่า ท่านผู้เจริญ ข้อนี้น่าอัศจรรย์ ข้อนี้ไม่เคยมีมาก่อน ก็เมื่อพระศาสดาประทับอยู่ตรงหน้า เหตุใดพระสาวกจึงแสดงธรรมเล่า.
ภิกษุทั้งหลาย ลำดับนั้น พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธะ พระนามว่าสิขี ได้กล่าวกับภิกษุอภิภูว่า พราหมณ์ พรหม พรหมบริษัท และพรหมปาริสัชชะเหล่านั้นพากันติเตียนว่า ท่านผู้เจริญ ข้อนี้น่าอัศจรรย์ ข้อนี้ไม่เคยมีมาก่อน ก็เมื่อพระศาสดาประทับอยู่ตรงหน้า เหตุใดพระสาวกจึงแสดงธรรมเล่า พราหมณ์ ถ้าอย่างนั้น เธอจงทำให้พรหม พรหมบริษัท และพรหมปาริสัชชะทั้งหลายให้สังเวชใจยิ่งขึ้น ภิกษุทั้งหลาย ภิกษุภิอภูรับพระดำรัสของพระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธะ พระนามว่าสิขีว่า อย่างนั้นภันเต ดังนี้ แล้วจึงได้ปรากฏกายแสดงธรรมบ้าง ไม่ปรากฏกายแสดงธรรมบ้าง มีกายปรากฏครึ่งตอนล่าง ไม่ปรากฏครึ่งท่อนบนแสดงธรรมบ้าง มีกายปรากฏครึ่งท่อนบน ไม่ปรากฏครึ่งท่อนล่างแสดงธรรมบ้าง.
ภิกษุทั้งหลาย ได้ยินว่า ในกาลนั้น พรหม พรหมบริษัท และพรหมปาริสัชชะทั้งหลาย ได้มีจิตอัศจรรย์เกิดขึ้นว่า ข้อนี้น่าอัศจรรย์ ข้อนี้ไม่เคยมีมาก่อน ท่านผู้เจริญทั้งหลาย ความที่สมณะผู้เป็นมีฤทธิ์มาก มีอานุภาพมาก (ถึงเพียงนี้).
ภิกษุทั้งหลาย ครั้งนั้น ภิกษุอภิภูได้ทูลพระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธะ พระนามว่าสิขีว่า ภันเต กระผมย่อมทราบว่า กระผมเป็นผู้กล่าววาจาเห็นปานนี้ ในท่ามกลางภิกษุสงฆ์ว่า ท่านผู้มีอายุทั้งหลาย ผมอยู่ที่พรหมโลก สามารถทำ ๑,๐๐๐ โลกธาตุ[๓]ให้รู้แจ้งด้วยเสียงได้.
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธะ พระนามว่าสิขีกล่าวว่า พราหมณ์ นี้เป็นกาลของเธอ พราหมณ์ นี้เป็นกาลของเธอ ที่เธอยืนอยู่ที่พรหมโลก พึงทำ ๑,๐๐๐ โลกธาตุให้รู้แจ้งด้วยเสียงได้ ภิกษุทั้งหลาย ภิกษุอภิภูทูลรับพระดำรัสของพระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธะ พระนามว่าสิขีว่า อย่างนั้นภันเต ดังนี้ แล้วยืนอยู่ที่พรหมโลก และกล่าวคาถาเหล่านี้ว่า
ท่านทั้งหลายจงปรารภความเพียร จงทำความเพียรอย่างไม่หยุดหย่อน
จงประกอบ (ความเพียร) ในคำสอนของพระพุทธเจ้าเถิด
จงกำจัดกองทัพแห่งมัจจุ[๔] ดุจช้างทำลายเรือนที่ทำด้วยไม้อ้อ ฉันนั้น.
ในธรรมวินัยนี้ ผู้ใดเป็นผู้ไม่ประมาทแล้ว
จักละชาติสงสาร กระทำที่สุดแห่งทุกข์ได้.
ภิกษุทั้งหลาย ครั้งนั้น พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธะ พระนามว่าสิขี และภิกษุอภิภูได้ทำพรหม พรหมบริษัท และพรหมปาริสัชชะทั้งหลายให้สังเวชใจแล้ว ได้หายไปจากพรหมโลกนั้น มาปรากฏในอรุณวตีราชธานี เปรียบเหมือนบุรุษที่แข็งแรง เหยียดแขนที่งอ หรืองอแขนที่เหยียด ฉันใดก็ฉันนั้น.
ภิกษุทั้งหลาย ครั้งนั้น พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธะ พระนามว่าสิขี ตรัสเรียกภิกษุทั้งหลายมาว่า ภิกษุทั้งหลาย เมื่อภิกษุอภิภูยืนอยู่ที่พรหมโลก และกล่าวคาถาทั้งหลายอยู่ เธอทั้งหลายได้ยินหรือไม่.
ภิกษุเหล่านั้นทูลว่า ภันเต เมื่อภิกษุอภิภูยืนอยู่ที่พรหมโลก และกล่าวคาถาทั้งหลายอยู่ พวกกระผมทั้งหลายได้ยินแล้ว.
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธะ พระนามว่าสิขี กล่าวถามว่า ภิกษุทั้งหลาย ก็เมื่อภิกษุอภิภูยืนอยู่ที่พรหมโลก และกล่าวคาถาทั้งหลายอยู่ เธอทั้งหลายได้ยินว่าอย่างไร.
ภิกษุเหล่านั้นทูลว่า ภันเต เมื่อภิกษุอภิภูยืนอยู่ที่พรหมโลก และกล่าวคาถาทั้งหลายอยู่ พวกพระผมทั้งหลายได้ยินอย่างนี้ว่า
ท่านทั้งหลายจงปรารภความเพียร จงทำความเพียรอย่างไม่หยุดหย่อน
จงประกอบ (ความเพียร) ในคำสอนของพระพุทธเจ้าเถิด
จงกำจัดกองทัพแห่งมัจจุ ดุจช้างทำลายเรือนที่ทำด้วยไม้อ้อ ฉันนั้น.
ในธรรมวินัยนี้ ผู้ใดเป็นผู้ไม่ประมาทแล้ว
จักละชาติสงสาร กระทำที่สุดแห่งทุกข์ได้.
ภันเต เมื่อภิกษุอภิภูยืนอยู่ที่พรหมโลก และกล่าวคาถาทั้งหลายอยู่ พวกกระผมทั้งหลายได้ยินอย่างนี้.
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธะ พระนามว่าสิขีกล่าวว่า สาธุ สาธุ ภิกษุทั้งหลาย ภิกษุทั้งหลาย เมื่อภิกษุอภิภูยืนอยู่ที่พรหมโลก และกล่าวคาถาทั้งหลายอยู่ เธอทั้งหลายได้ยิน (อย่างนี้) ถูกต้องแล้ว.
พระผู้มีพระภาคได้กล่าวภาษิตนี้แล้ว ภิกษุเหล่านั้นมีใจยินดี ชื่นชมภาษิตของพระผู้มีพระภาค ดังนี้.
-บาลี สคาถ. สํ. 15/227/613.
https://84000.org/tipitaka/pali/?15//227,
https://etipitaka.com/read/pali/15/227
[๑] พรหมบริษัท มาจากศัพท์บาลีว่า พฺรหฺมปริสา = บริษัทแห่งพรหม, บริวารแห่งพรหม, การประชุมแห่งพวกพรหมในพรหมโลก.
[๒] พรหมปาริสัชชะ มาจากศัพท์บาลีว่า พฺรหฺมปาริสชฺช = พวกพรหมชั้นต่ำสุดในพรหมโลก, ปาริสชฺช = ผู้เป็นบริวาร, ผู้แวดล้อม, เป็นของที่ชุมนุม, เกี่ยวกับบริษัท, บรรดาสมาชิกของชุมนุม, โดยเฉพาะอย่างยิ่งผู้นั่งประชุม.
[๓] ศัพท์บาลีคือ สหสฺสีโลกธาตุ แปลว่า ๑,๐๐๐ โลกธาตุ เป็นที่น่าแปลกใจว่า พระไตรปิฎกแปลไทยทุกฉบับ แปลกันว่า หมื่นโลกธาตุ ผู้ศึกษาพึงพิจารณาตามสมควร.
[๔] มัจจุ = ความตาย.
English translation by Bhikkhu Sujato
So I have heard. At one time the Buddha was staying near Sāvatthī. There he addressed the mendicants, “Mendicants!”
“Venerable sir,” they replied. The Buddha said this:
“Once upon a time, mendicants, there was a king named Aruṇavā. He had a capital named Aruṇavatī. Sikhī the Blessed One, the perfected one, the fully awakened Buddha lived supported by Aruṇavatī. Sikhī had a fine pair of chief disciples named Abhibhū and Sambhava.
Then the Buddha Sikhī addressed the mendicant Abhibhū, ‘Come, brahmin, let’s go to one of the brahmā realms until it’s time for our meal.’
‘Yes, sir,’ replied Abhibhū. Then, as easily as a strong person would extend or contract their arm, they vanished from Aruṇavatī and appeared in that Brahmā realm.
Then the Buddha Sikhī addressed the mendicant Abhibhū, ‘Brahmin, teach the Dhamma as you feel inspired for that Brahmā, his assembly, and the members of his retinue.’
‘Yes, sir,’ replied Abhibhū. Then he educated, encouraged, fired up, and inspired them with a Dhamma talk.
But the Brahmā, his assembly, and his retinue complained, grumbled, and objected, ‘Oh, how incredible, how amazing! How on earth can a disciple teach Dhamma in the presence of the Teacher?’
Then the Buddha Sikhī addressed the mendicant Abhibhū, ‘Brahmin, Brahmā, his assembly, and his retinue are complaining that a disciple teaches Dhamma in the presence of the Teacher. Well then, brahmin, stir them up even more!’
‘Yes, sir,’ replied Abhibhū. Then he taught Dhamma with his body visible; with his body invisible; with the lower half visible and the upper half invisible; and with the upper half visible and the lower half invisible.
And the Brahmā, his assembly, and his retinue, their minds full of wonder and amazement, thought, ‘Oh, how incredible, how amazing! The ascetic has such psychic power and might!’
Then Abhibhū said to the Buddha Sikhī, ‘Sir, I recall having said this in the middle of the Saṅgha: “Standing in the Brahmā realm, I can make my voice heard throughout the galaxy.”’
‘Now is the time, brahmin! Now is the time, brahmin! Standing in the Brahmā realm, make your voice heard throughout the galaxy.’
‘Yes, sir,’ replied Abhibhū. Standing in the Brahmā realm, he recited this verse:
‘Rouse yourselves! Try harder!
Devote yourselves to the teachings of the Buddha!
Crush the army of Death,
as an elephant a hut of reeds.
Whoever shall meditate diligently
in this teaching and training,
giving up transmigration through rebirths,
will make an end of suffering.’
Having inspired that Brahmā, his assembly, and his retinue with a sense of awe, as easily as a strong person would extend or contract their arm, Sikhī and Abhibhū vanished from that Brahmā realm and appeared in Aruṇavatī.
Then the Buddha Sikhī addressed the mendicants, ‘Mendicants, did you hear the mendicant Abhibhū speaking a verse while standing in a Brahmā realm?’
‘We did, sir.’
‘But what exactly did you hear?’
‘This is what we heard, sir:
“Rouse yourselves! Try harder!
Devote yourselves to the teachings of the Buddha!
Crush the army of Death,
as an elephant a hut of reeds.
Whoever shall meditate diligently
in this teaching and training,
giving up transmigration through rebirths,
will make an end of suffering.”
That’s what we heard, sir.’
‘Good, good, mendicants! It’s good that you heard the mendicant Abhibhū speaking this verse while standing in a Brahmā realm.’”
That is what the Buddha said. Satisfied, the mendicants approved what the Buddha said.
English translation by Ṭhānissaro Bhikkhu
On one occasion the Blessed One was dwelling in Sāvatthī. There he addressed the monks, “Monks!”
“Yes, lord,” the monks responded to the Blessed One.
The Blessed One said, “In the past, monks, was a king named Aruṇavant whose royal city was named Aruṇavatī. And in dependence on that royal city of Aruṇavatī there dwelled Sikhī the Blessed One, worthy & fully self-awakened. And Sikhī the Blessed One, worthy & fully self-awakened, had a pair of disciples named Abhibhū & Sambhava as his foremost pair, his excellent pair.
“Then Sikhī the Blessed One, worthy & fully self-awakened, addressed the monk Abhibhū: ‘Come, brahman, let’s go to a certain Brahmā world until the time for the meal.’
“‘As you say, lord,’ the monk Abhibhū responded to Sikhī the Blessed One, worthy & fully self-awakened.
“Then—just as a strong man might extend his flexed arm or flex his extended arm—Sikhī the Blessed One, worthy & fully self-awakened, & the monk Abhibhū disappeared from the royal city of Aruṇavatī and reappeared in that Brahmā world.
“Then Sikhī the Blessed One, worthy & fully self-awakened, addressed the monk Abhibhū: ‘Let a Dhamma talk come to you, brahman, for Brahmā, Brahmā’s retinue, & Brahmā’s assembly.’
“Responding, ‘As you say, lord,’ to Sikhī the Blessed One, worthy & fully self-awakened, the monk Abhibhū instructed, urged, roused, & encouraged Brahmā, Brahmā’s retinue, & Brahmā’s assembly with a Dhamma talk.
“With that, Brahmā, Brahmā’s retinue, & Brahmā’s assembly were indignant, annoyed, & complained: ‘Isn’t it amazing, good sirs! Isn’t it astounding! How can this disciple, in the presence of his teacher, teach the Dhamma?’
“Then Sikhī the Blessed One, worthy & fully self-awakened, addressed the monk Abhibhū: ‘Brahmā, Brahmā’s retinue, & Brahmā’s assembly are indignant & annoyed with you. They complain: “Isn’t it amazing, good sirs! Isn’t it astounding! How can this disciple, in the presence of his teacher, teach the Dhamma?” Very well then, strike terror in Brahmā, Brahmā’s retinue, & Brahmā’s assembly to an even greater degree.’
“Responding, ‘As you say, lord,’ to Sikhī the Blessed One, worthy & fully self-awakened, the monk Abhibhū taught the Dhamma with his body visible, taught the Dhamma with his body invisible, taught the Dhamma with the lower half of his body visible & the upper half invisible, taught the Dhamma with the upper half of his body visible & the lower half invisible.
“With that, the minds of Brahmā, Brahmā’s retinue, & Brahmā’s assembly were overcome with amazement & astonishment: ‘Isn’t it amazing, good sirs! Isn’t it astounding!—the contemplative’s great power & great might!’
“Then the monk Abhibhū said to Sikhī the Blessed One, worthy & fully self-awakened, ‘I recall, lord, having made this statement while standing in the midst of the Saṅgha of monks: “I can, friends, while standing in the Brahmā world, make my voice heard throughout the thousand-fold cosmos.”’
“‘This is the time, brahman! This is the time, brahman, for you, while standing in the Brahmā world, to make your voice heard throughout the thousand-fold cosmos!’
“Responding, ‘As you say, lord,’ to Sikhī the Blessed One, worthy & fully self-awakened, the monk Abhibhū, while standing in the Brahmā world, recited these verses:
‘Rouse yourselves.
Go forth.
Commit yourselves
to the Awakened One’s bidding.
Scatter the army of Death
as an elephant would
a shed made of reeds.
He who,
in this Dhamma & Vinaya,
stays heedful,
abandoning birth,
the wandering-on,
will put an end
to suffering & stress.’
“Then—having struck terror in Brahmā, Brahmā’s retinue, & Brahmā’s assembly—Sikhī the Blessed One, worthy & fully self-awakened, & the monk Abhibhū—just as a strong man might extend his flexed arm or flex his extended arm—disappeared from that Brahmā world and reappeared in the royal city of Aruṇavatī.
“Then, monks, Sikhī the Blessed One, worthy & fully self-awakened, addressed the monks, ‘Monks, did you hear the monk Abhibhū reciting verses while standing in the Brahmā world?’
“‘Lord, we heard the monk Abhibhū reciting verses while standing in the Brahmā world.’
“‘But what verses did you hear the monk Abhibhū reciting while standing in the Brahmā world?’
“‘Lord, we heard the monk Abhibhū reciting these verses while standing in the Brahmā world:
“Rouse yourselves.
Go forth.
Commit yourselves
to the Awakened One’s bidding.
Scatter the army of Death
as an elephant would
a shed made of reeds.
He who,
in this Dhamma & Vinaya,
stays heedful,
abandoning birth,
the wandering-on,
will put an end
to suffering & stress.”
“‘These, lord, are the verses we heard the monk Abhibhū reciting while standing in the Brahmā world.’
“‘Good, monks. It’s good that you heard the monk Abhibhū reciting verses while standing in the Brahmā world.’”
That is what the Blessed One said. Gratified, the monks delighted in the Blessed One’s words.
