ลักษณะของมานะ อุทธัจจะ กุกกุจจะ ในแบบท่านพระอนุรทธะ
ครั้งนั้น ท่านพระอนุรุทธะได้เข้าไปหาท่านพระสารีบุตรยังที่อยู่ ได้ปราศรัยกับท่านพระสารีบุตร ครั้นผ่านการปราศรัยพอให้ระลึกถึงกันไปแล้ว จึงนั่งในที่สมควร แล้วถามท่านพระสารีบุตรว่า
อาวุโสสารีบุตร ผมตรวจดูตลอด ๑,๐๐๐ โลก ด้วยทิพยจักษุอันบริสุทธิ์ เหนือจักษุของมนุษย์ ผมเองก็ปรารภความเพียรไม่ย่อหย่อน มีสติตั้งมั่นไม่หลงลืม กายก็สงบระงับไม่กระสับกระส่าย จิตก็ตั้งมั่นมีอารมณ์เดียว เหตุใดเล่า จิตของผมจึงยังไม่หลุดพ้นจากอาสวะเพราะไม่ถือมั่น.
ท่านพระสารีบุตรตอบว่า อาวุโสอนุรุทธะ การที่ท่านคิดอย่างนี้ว่า เราตรวจดูตลอด ๑,๐๐๐ โลก ด้วยทิพยจักษุอันบริสุทธิ์ เหนือจักษุของมนุษย์ ดังนี้ นี้เป็นเพราะมานะ[๑]ของท่าน อาวุโสอนุรุทธะ การที่ท่านคิดอย่างนี้ว่า เราเองก็ปรารภความเพียรไม่ย่อหย่อน มีตั้งสติมั่นไม่หลงลืม กายก็สงบระงับไม่ระส่ำระสาย จิตก็ตั้งมั่นมีอารมณ์เดียว ดังนี้ นี้เป็นเพราะอุทธัจจะ[๒]ของท่าน อาวุโสอนุรุทธะ การที่ท่านคิดอย่างนี้ว่า เหตุใดเล่า จิตของเรายังไม่หลุดพ้นจากอาสวะเพราะไม่ถือมั่น ดังนี้ นี้เป็นเพราะกุกกุจจะ[๓]ของท่าน.
สาธุ อาวุโสอนุรุทธะ ท่านจงละธรรม ๓ อย่างเหล่านี้ ไม่ใส่ใจถึงธรรม ๓ อย่างเหล่านี้ แล้วน้อมจิตไปในอมตธาตุเถิด.
สมัยต่อมา ท่านพระอนุรุทธะได้ละธรรม ๓ อย่างเหล่านี้ ไม่ใส่ใจถึงธรรม ๓ อย่างเหล่านี้ และน้อมจิตไปในอมตธาตุ ครั้งนั้น ท่านพระอนุรุทธะ ได้หลีกออกจากหมู่อยู่ผู้เดียว เป็นผู้ไม่ประมาท มีตนส่งไปแล้วอยู่ ไม่นานนัก ก็ได้ทำให้แจ้งซึ่งที่สุดแห่งพรหมจรรย์อันยอดเยี่ยม อันเป็นประโยชน์ที่ต้องการของกุลบุตรทั้งหลาย ผู้ออกจากเรือนเป็นบรรพชิตโดยชอบ ด้วยปัญญาอันยิ่งเองในปัจจุบันเข้าถึงอยู่ ย่อมรู้ชัดว่า ชาติสิ้นแล้ว พรหมจรรย์อยู่จบแล้ว กิจที่ควรทำได้ทำเสร็จแล้ว กิจอื่นที่จะต้องทำเพื่อความเป็นอย่างนี้ไม่ได้มีอีก ดังนี้ ท่านพระอนุรุทธะได้เป็นอรหันต์องค์หนึ่งในบรรดาพระอรหันต์ทั้งหลาย
-บาลี ติก. อํ. 20/363/570.
https://84000.org/tipitaka/pali/?20//363,
https://etipitaka.com/read/pali/20/363
[๑] มานะ = ความถือตัว, ความหยิ่ง, ความยโส.
[๒] อุทธัจจะ = ความฟุ้งซ่าน, ความปั่นป่วน, ความไม่สงบ, สิ่งที่ทำให้วอกแวก.
[๓] กุกกุจจะ = ความรำคาญ, ความเดือดร้อน, ความกังวลใจ.
English translation by Bhikkhu Sujato
Then Venerable Anuruddha went up to Venerable Sāriputta, and exchanged greetings with him. When the greetings and polite conversation were over, he sat down to one side and said to him:
“Here’s the thing, Reverend Sāriputta. With clairvoyance that is purified and surpasses the human, I survey the thousandfold galaxy. My energy is roused up and unflagging, my mindfulness is established and lucid, my body is tranquil and undisturbed, and my mind is immersed in samādhi. But my mind is not freed from the defilements by not grasping.”
“Well, Reverend Anuruddha, when you say: ‘With clairvoyance that is purified and surpasses the human, I survey the entire galaxy,’ that’s your conceit. And when you say: ‘My energy is roused up and unflagging, my mindfulness is established and lucid, my body is tranquil and undisturbed, and my mind is immersed in samādhi,’ that’s your restlessness. And when you say: ‘But my mind is not freed from the defilements by not grasping,’ that’s your remorse. It would be good to give up these three things. Ignore them and apply your mind to freedom from death.”
After some time Anuruddha gave up these three things. Ignoring them, he applied his mind to freedom from death. Then Anuruddha, living alone, withdrawn, diligent, keen, and resolute, soon realized the supreme culmination of the spiritual path in this very life. He lived having achieved with his own insight the goal for which gentlemen rightly go forth from the lay life to homelessness.
He understood: “Rebirth is ended; the spiritual journey has been completed; what had to be done has been done; there is no return to any state of existence.” And Venerable Anuruddha became one of the perfected.
