ธรรมปริยายที่เป็นไปในส่วนแห่งการเจาะแทงกิเลส (เรื่องทุกข์)
ภิกษุทั้งหลาย เราจักแสดงธรรมปริยายชื่อนิพเพธิกปริยาย (ที่เป็นปริยายเป็นไปในส่วนแห่งการเจาะแทงกิเลส) แก่เธอทั้งหลาย เธอทั้งหลายจงฟัง จงใส่ใจให้ดี เราจักกล่าว.
ภิกษุเหล่านั้นทูลรับพระผู้มีพระภาคแล้ว พระผู้มีพระภาคตรัสว่า
ภิกษุทั้งหลาย ก็ธรรมปริยายที่ชื่อนิพเพธิกปริยาย เป็นอย่างไร คือ ภิกษุทั้งหลาย เธอทั้งหลายพึงทราบกาม เหตุเกิดของกาม ความต่างกันของกาม วิบาก (ผล) ของกาม ความดับของกาม ปฏิปทาที่ให้ถึงความดับของกาม.
เธอทั้งหลายพึงทราบเวทนา เหตุเกิดของเวทนา ความต่างกันของเวทนา วิบากของเวทนา ความดับของเวทนา ปฏิปทาที่ให้ถึงความดับของเวทนา.
เธอทั้งหลายพึงทราบสัญญา เหตุเกิดของสัญญา ความต่างกันของสัญญา วิบากของสัญญา ความดับของสัญญา ปฏิปทาที่ให้ถึงความดับของสัญญา.
เธอทั้งหลายพึงทราบอาสวะ เหตุเกิดของอาสวะ ความต่างกันของอาสวะ วิบากของอาสวะ ความดับของอาสวะ ปฏิปทาที่ให้ถึงความดับของอาสวะ.
เธอทั้งหลายพึงทราบกรรม เหตุเกิดของกรรม ความต่างกันของกรรม วิบากของกรรม ความดับของกรรม ปฏิปทาที่ให้ถึงความดับของกรรม.
เธอทั้งหลายพึงทราบทุกข์ เหตุเกิดของทุกข์ ความต่างกันของทุกข์ วิบากของทุกข์ ความดับของทุกข์ ปฏิปทาที่ให้ถึงความดับของทุกข์. …
ภิกษุทั้งหลาย ข้อที่เรากล่าวแล้วว่า ภิกษุทั้งหลาย เธอทั้งหลายพึงทราบทุกข์ เหตุเกิดของทุกข์ ความต่างกันของทุกข์ วิบากของทุกข์ ความดับของทุกข์ ปฏิปทาที่ให้ถึงความดับของทุกข์ ดังนี้นั้น เราอาศัยอะไรกล่าว.
ภิกษุทั้งหลาย ความเกิดเป็นทุกข์ ความแก่เป็นทุกข์ ความเจ็บป่วยเป็นทุกข์ ความตายเป็นทุกข์ ความเศร้าโศก ความร่ำไรร่ำพัน ความทุกข์กาย ความทุกข์ใจ ความคับแค้นใจ (โสกปริเทวะ ทุกขโทมนัส อุปายาส) เป็นทุกข์ ความปรารถนาสิ่งใดแล้ว ไม่ได้สิ่งนั้นเป็นทุกข์ กล่าวโดยสรุปแล้ว อุปาทานขันธ์ทั้ง ๕ เป็นทุกข์.
ภิกษุทั้งหลาย ก็เหตุเกิดของทุกข์เป็นอย่างไร ภิกษุทั้งหลาย ตัณหาเป็นเหตุเกิดของทุกข์.
ภิกษุทั้งหลาย ก็ความต่างกันของทุกข์เป็นอย่างไร ภิกษุทั้งหลาย ทุกข์ที่มีประมาณยิ่งมีอยู่ ที่มีประมาณเล็กน้อยมีอยู่ ที่คลายช้ามีอยู่ และที่คลายเร็วมีอยู่ ภิกษุทั้งหลาย นี้เรียกว่าความต่างกันของทุกข์.
ภิกษุทั้งหลาย ก็วิบากของทุกข์เป็นอย่างไร ภิกษุทั้งหลาย บุคคลบางคนในกรณีนี้ ถูกความทุกข์ใดครอบงำแล้ว มีจิตถูกความทุกข์กลุ้มรุมแล้ว ย่อมโศกเศร้า ย่อมระทมใจ คร่ำครวญ ทุบอกร่ำไห้ ย่อมถึงความหลงใหล หรือว่า ถูกความทุกข์ใดครอบงำแล้ว มีจิตถูกความทุกข์กลุ้มรุมแล้ว ย่อมถึงการแสวงหาที่พึ่งภายนอกว่า ใครหนอย่อมรู้วิธีเพื่อดับความทุกข์นี้ได้ สักหนึ่ง หรือสองวิธี ดังนี้ ภิกษุทั้งหลาย เรากล่าวว่า ความทุกข์มีความหลงใหลเป็นผล หรือมีการแสวงหาที่พึ่งภายนอกเป็นผล ภิกษุทั้งหลาย นี้เรียกว่าวิบากของทุกข์.
ภิกษุทั้งหลาย ก็ความดับของทุกข์เป็นอย่างไร ภิกษุทั้งหลาย ความดับของทุกข์ย่อมมี เพราะความดับของตัณหา.
ภิกษุทั้งหลาย ก็ปฏิปทาที่ให้ถึงความดับของทุกข์เป็นอย่างไร คือ อริยมรรคอันประกอบด้วยองค์ ๘ ประการเหล่านี้ เป็นปฏิปทาที่ให้ถึงความดับของทุกข์ ได้แก่ สัมมาทิฏฐิ สัมมาสังกัปปะ สัมมาวาจา สัมมากัมมันตะ สัมมาอาชีวะ สัมมาวายามะ สัมมาสติ สัมมาสมาธิ.
ภิกษุทั้งหลาย ก็เมื่อใดอริยสาวกย่อมรู้ชัดทุกข์อย่างนี้ รู้ชัดเหตุเกิดของทุกข์อย่างนี้ รู้ชัดความต่างกันของทุกข์อย่างนี้ รู้ชัดวิบากของทุกข์อย่างนี้ รู้ชัดความดับของทุกข์อย่างนี้ รู้ชัดปฏิปทาที่ให้ถึงความดับของทุกข์อย่างนี้ เมื่อนั้น อริยสาวกนั้นย่อมรู้ชัดพรหมจรรย์อันเป็นไปในส่วนแห่งการเจาะแทงกิเลส อันเป็นที่ดับของทุกข์นี้ ข้อที่เรากล่าวว่า ภิกษุทั้งหลาย เธอทั้งหลายพึงทราบทุกข์ เหตุเกิดของทุกข์ ความต่างกันของทุกข์ วิบากของทุกข์ ความดับของทุกข์ ปฏิปทาที่ให้ถึงความดับของทุกข์ดังนี้นั้น เราอาศัยข้อนี้กล่าวแล้ว.
ภิกษุทั้งหลาย ธรรมปริยายที่ชื่อนิพเพธิกปริยาย เป็นอย่างนี้แล.
บาลี ฉกฺก. อํ. 22/458/334.
https://84000.org/tipitaka/pali/?22//458,
https://etipitaka.com/read/pali/22/458
English translation by Bhikkhu Sujato
“Mendicants, I will teach you a penetrative exposition of the teaching. Listen and apply your mind well, I will speak.”
“Yes, sir,” they replied. The Buddha said this:
“Mendicants, what is the penetrative exposition of the teaching? Sensual pleasures should be known. And their source, diversity, result, cessation, and the practice that leads to their cessation should be known.
Feelings should be known. And their source, diversity, result, cessation, and the practice that leads to their cessation should be known.
Perceptions should be known. And their source, diversity, result, cessation, and the practice that leads to their cessation should be known.
Defilements should be known. And their source, diversity, result, cessation, and the practice that leads to their cessation should be known.
Deeds should be known. And their source, diversity, result, cessation, and the practice that leads to their cessation should be known.
Suffering should be known. And its source, diversity, result, cessation, and the practice that leads to its cessation should be known. …
‘Suffering should be known. And its source, diversity, result, cessation, and the practice that leads to its cessation should be known.’ That’s what I said, but why did I say it? Rebirth is suffering; old age is suffering; illness is suffering; death is suffering; sorrow, lamentation, pain, sadness, and distress are suffering; not getting what you wish for is suffering. In brief, the five grasping aggregates are suffering.
And what is the source of suffering? Craving is the source of suffering.
And what is the diversity of suffering? There is suffering that is severe, mild, slow to fade, and quick to fade. This is called the diversity of suffering.
And what is the result of suffering? It’s when someone who is overcome and overwhelmed by suffering sorrows and wails and laments, beating their breast and falling into confusion. Or else, overcome by that suffering, they begin an external search, wondering: ‘Who knows one or two phrases to stop this suffering?’ The result of suffering is either confusion or a search, I say. This is called the result of suffering.
And what is the cessation of suffering? When craving ceases, suffering ceases. The practice that leads to the cessation of suffering is simply this noble eightfold path, that is: right view, right thought, right speech, right action, right livelihood, right effort, right mindfulness, and right immersion.
When a noble disciple understands suffering in this way … they understand that this penetrative spiritual life is the cessation of suffering. ‘Suffering should be known. And its source, diversity, result, cessation, and the practice that leads to its cessation should be known.’ That’s what I said, and this is why I said it.
This is the penetrative exposition of the teaching.”
English translation by Ṭhānissaro Bhikkhu
“Monks, I will teach you the penetrative explanation that is a Dhamma explanation. Listen & pay close attention. I will speak.”
“As you say, lord,” the monks responded to the Blessed One.
The Blessed One said: “And which penetrative explanation is a Dhamma explanation?
“Sensuality should be known. The cause by which sensuality comes into play should be known. The diversity in sensuality should be known. The result of sensuality should be known. The cessation of sensuality should be known. The path of practice for the cessation of sensuality should be known.
“Feeling should be known. The cause by which feeling comes into play should be known. The diversity in feeling should be known. The result of feeling should be known. The cessation of feeling should be known. The path of practice for the cessation of feeling should be known.
“Perception should be known. The cause by which perception comes into play should be known. The diversity in perception should be known. The result of perception should be known. The cessation of perception should be known. The path of practice for the cessation of perception should be known.
“Effluents [āsava] should be known. The cause by which effluents come into play should be known. The diversity in effluents should be known. The result of effluents should be known. The cessation of effluents should be known. The path of practice for the cessation of effluents should be known
“Kamma should be known. The cause by which kamma comes into play should be known. The diversity in kamma should be known. The result of kamma should be known. The cessation of kamma should be known. The path of practice for the cessation of kamma should be known.
“Stress should be known. The cause by which stress comes into play should be known. The diversity in stress should be known. The result of stress should be known. The cessation of stress should be known. The path of practice for the cessation of stress should be known. …
[6] “‘Stress should be known. The cause by which stress comes into play should be known. The diversity in stress should be known. The result of stress should be known. The cessation of stress should be known. The path of practice for the cessation of stress should be known.’ Thus it has been said. In reference to what was it said?
“Birth is stress, aging is stress, death is stress; sorrow, lamentation, pain, distress, & despair are stress; association with what is not loved is stress, separation from what is loved is stress, not getting what is wanted is stress. In short, the five clinging-aggregates are stress.
“And what is the cause by which stress comes into play? Craving is the cause by which stress comes into play.
“And what is the diversity in stress? There is major stress & minor, slowly fading & quickly fading. This is called the diversity in stress.
“And what is the result of stress? There are some cases in which a person overcome with pain, his mind exhausted, grieves, mourns, laments, beats his breast, & becomes bewildered. Or one overcome with pain, his mind exhausted, comes to search outside, ‘Who knows a way or two to the cessation of this pain?’ I tell you, monks, that stress results either in bewilderment or in search. This is called the result of stress.
“And what is the cessation of stress? From the cessation of craving is the cessation of stress; and just this noble eightfold path—right view, right resolve, right speech, right action, right livelihood, right effort, right mindfulness, right concentration—is the path of practice leading to the cessation of stress.
“Now when a disciple of the noble ones discerns stress in this way, the cause by which stress comes into play in this way, the diversity in stress in this way, the result of stress in this way, the cessation of stress in this way, & the path of practice leading to the cessation of stress in this way, then he discerns this penetrative holy life as the cessation of stress.
“‘Stress should be known. The cause by which stress comes into play… The diversity in stress… The result of stress… The cessation of stress… The path of practice for the cessation of stress should be known.’ Thus it has been said, and in reference to this was it said.
“And this is the penetrative explanation that is a Dhamma explanation.”
