ลักษณะจิตของบุคคล ๓ แบบ
ภิกษุทั้งหลาย บุคคล ๓ จำพวกเหล่านี้ มีปรากฏอยู่ในโลก ๓ จำพวกอะไรบ้าง คือ
๑) บุคคลผู้มีจิตเหมือนแผลเก่า
๒) บุคคลผู้มีจิตเหมือนฟ้าแลบ
๓) บุคคลผู้มีจิตเหมือนเพชร
ภิกษุทั้งหลาย ก็บุคคลผู้มีจิตเหมือนแผลเก่าเป็นอย่างไร คือ ภิกษุทั้งหลาย บุคคลบางคนในกรณีนี้ เป็นผู้มักโกรธ มากไปด้วยความคับแค้นใจ ถูกว่าแม้เล็กน้อยก็ขัดเคือง ฉุนเฉียว กระฟัดกระเฟียด กระด้างกระเดื่อง แสดงความโกรธ ความขัดเคือง และความไม่พอใจให้ปรากฏ ภิกษุทั้งหลาย เปรียบเหมือนแผลเก่า เมื่อถูกไม้ หรือกระเบื้องกระทบเข้า ย่อมหลั่งหนองหรือเลือดที่หมักหมมออกมายิ่งกว่าประมาณ แม้ฉันใด ภิกษุทั้งหลาย บุคคลบางคนในกรณีนี้ ก็ฉันนั้นเหมือนกัน เป็นผู้มักโกรธ มากไปด้วยความคับแค้นใจ ถูกว่าแม้เล็กน้อยก็ขัดเคือง ฉุนเฉียว กระฟัดกระเฟียด กระด้างกระเดื่อง แสดงความโกรธ ความขัดเคือง และความไม่พอใจให้ปรากฏ ภิกษุทั้งหลาย นี้เรียกว่า บุคคลผู้มีจิตเหมือนแผลเก่า.
ภิกษุทั้งหลาย ก็บุคคลผู้มีจิตเหมือนฟ้าแลบเป็นอย่างไร คือ ภิกษุทั้งหลาย บุคคลบางคนในกรณีนี้ ย่อมรู้ชัดตามความเป็นจริงว่า นี้ทุกข์ นี้ทุกขสมุทัย นี้ทุกขนิโรธ นี้ทุกขนิโรธคามินีปฏิปทา ภิกษุทั้งหลาย เปรียบเหมือนบุรุษผู้มีตาดีมองเห็นรูปในขณะที่ฟ้าแลบ ในเวลากลางคืนซึ่งมืดมิด แม้ฉันใด ภิกษุทั้งหลาย บุคคลบางคนในกรณีนี้ ก็ฉันนั้นเหมือนกัน ย่อมรู้ชัดตามความเป็นจริงว่า นี้ทุกข์ นี้ทุกขสมุทัย นี้ทุกขนิโรธ นี้ทุกขนิโรธคามินีปฏิปทา ภิกษุทั้งหลาย นี้เรียกว่า บุคคลผู้มีจิตเหมือนฟ้าแลบ.
ภิกษุทั้งหลาย ก็บุคคลผู้มีจิตเหมือนเพชรเป็นอย่างไร คือ ภิกษุทั้งหลาย บุคคลบางคนในกรณีนี้ กระทำให้แจ้งซึ่งเจโตวิมุตติปัญญาวิมุตติ อันหาอาสวะมิได้ เพราะความสิ้นไปแห่งอาสวะทั้งหลาย ด้วยปัญญาอันยิ่งเองในปัจจุบันเข้าถึงอยู่ ภิกษุทั้งหลาย เปรียบเหมือนแก้วมณีหรือหิน ไม่มีชนิดใดที่เพชรจะทำลายไม่ได้ แม้ฉันใด ภิกษุทั้งหลาย บุคคลบางคนในกรณีนี้ ก็ฉันนั้นเหมือนกัน ย่อมกระทำให้แจ้งซึ่งเจโตวิมุตติปัญญาวิมุตติ อันหาอาสวะมิได้ เพราะความสิ้นไปแห่งอาสวะทั้งหลาย ด้วยปัญญาอันยิ่งเองในปัจจุบันเข้าถึงอยู่ ภิกษุทั้งหลาย นี้เรียกว่า บุคคลผู้มีจิตเหมือนเพชร.
ภิกษุทั้งหลาย บุคคล ๓ จำพวกเหล่านี้แล มีปรากฏอยู่ในโลก.
-บาลี ติก. อํ. 20/155/464.
https://84000.org/tipitaka/pali/?20//155,
https://etipitaka.com/read/pali/20/155
English translation by Bhikkhu Sujato
“These three people are found in the world. What three? A person with a mind like an open sore, a person with a mind like lightning, and a person with a mind like diamond.
And who has a mind like an open sore? It’s someone who is irritable and bad-tempered. Even when lightly criticized they lose their temper, becoming annoyed, hostile, and hard-hearted, and they display annoyance, hate, and bitterness. They’re like a festering sore, which, when you hit it with a stick or a stone, discharges even more. In the same way, someone is irritable and bad-tempered. Even when lightly criticized they lose their temper, becoming annoyed, hostile, and hard-hearted, and they display annoyance, hate, and bitterness. This is called a person with a mind like an open sore.
And who has a mind like lightning? It’s someone who truly understands: ‘This is suffering’ … ‘This is the origin of suffering’ … ‘This is the cessation of suffering’ … ‘This is the practice that leads to the cessation of suffering’. They’re like a person with keen eyes in the dark of the night, who sees by a flash of lightning. In the same way, someone truly understands: ‘This is suffering’ … ‘This is the origin of suffering’ … ‘This is the cessation of suffering’ … ‘This is the practice that leads to the cessation of suffering’. This is called a person with a mind like lightning.
And who has a mind like diamond? It’s someone who realizes the undefiled freedom of heart and freedom by wisdom in this very life. And they live having realized it with their own insight due to the ending of defilements. It’s like a diamond, which can’t be cut by anything at all, not even a gem or a stone. In the same way, someone realizes the undefiled freedom of heart and freedom by wisdom in this very life. … This is called a person with a mind like diamond.
These are the three people found in the world.”
https://suttacentral.net/an3.25/en/sujato
English translation by Bhikkhu Bodhi
“Bhikkhus, there are these three kinds of persons found existing in the world. What three? One whose mind is like an open sore, one whose mind is like lightning, and one whose mind is like a diamond.
(1) “And what, bhikkhus, is the person whose mind is like an open sore? Here, some person is prone to anger and easily exasperated. Even if he is criticized slightly he loses his temper and becomes irritated, hostile, and stubborn; he displays irritation, hatred, and bitterness. Just as a festering sore, if struck by a stick or a shard, will discharge even more matter, so too some person here is prone to anger … and displays irritation, hatred, and bitterness. This person is said to have a mind like an open sore.
(2) “And what is the person whose mind is like lightning? Here, some person understands as it really is: ‘This is suffering,’ and ‘This is the origin of suffering,’ and ‘This is the cessation of suffering,’ and ‘This is the way leading to the cessation of suffering.’ Just as, in the dense darkness of night, a man with good sight can see forms by a flash of lightning, so too some person here understands as it really is: ‘This is suffering’ … ‘This is the way leading to the cessation of suffering.’ This person is said to have a mind like lightning.
(3) “And what is the person whose mind is like a diamond? Here, with the destruction of the taints, some person realizes for himself with direct knowledge, in this very life, the taintless liberation of mind, liberation by wisdom, and having entered upon it, dwells in it. Just as there is nothing that a diamond cannot cut, whether gem or stone, so too, with the destruction of the taints, some person realizes for himself with direct knowledge … the taintless liberation of mind, liberation by wisdom, and … dwells in it. This person is said to have a mind like a diamond.
“These, bhikkhus, are the three kinds of persons found existing in the world.”
