Hatred only ends through love.
English translation by Bhikkhu Brahmali
…The Buddha then went to those monks, sat down on the prepared seat, and said, “Enough, monks, don’t quarrel and dispute.”
A certain monk who spoke contrary to the Teaching replied, “Wait, Sir. You are the Lord of the Teaching and there is no need for you to be concerned. Just enjoy the happiness of the present life. We’ll face the consequences of this quarrelling and disputing.” The Buddha repeated his appeal to those monks, but got the same reply.
The Buddha then said,
“At one time in Benares, monks, there was a king of Kāsī called Brahmadatta. He was rich and powerful, had many vehicles and transport animals, and possessed a large kingdom and much wealth. Then there was Dīghīti, the King of Kosala, who was poor and had little power, who had few vehicles and transport animals, and who possessed only a small kingdom and little wealth.
At one time King Brahmadatta, armed with his fourfold army, marched out to attack King Dīghīti. When King Dīghīti heard about this, he reflected on King Brahmadatta’s superior wealth and power and concluded, ‘I’m incapable of repelling even a single strike from Brahmadatta. Let me flee the town before he arrives.’
And he fled the town together with his queen. King Brahmadatta then conquered and seized the army, the vehicles and transport animals, and the country and wealth of King Dīghīti.
King Dīghīti and his wife set out for Benares. When they eventually arrived, they stayed in the house of a potter on the edge of the town, disguised as wanderers.
Soon the queen became pregnant. She craved to see the fully armed fourfold army standing on even ground at sunrise and to drink water from the washing of swords. She told the King, and he replied, ‘How are we going to achieve that when we’re in such a difficult situation?’
‘If I don’t get it, I’ll die.’
At that time King Brahmadatta had a brahmin counselor who was a friend of King Dīghīti. King Dīghīti went to his friend and told him about his wife’s pregnancy and craving. The brahmin replied, ‘Well then, let me see the queen.’
The queen then went to that brahmin. When he saw her coming, he got up from his seat, put his upper robe over one shoulder, raise his joined palms, and exclaimed an inspired utterance three times:
‘You have the King of Kosala in your womb!’ And he added, ‘Be pleased, lady. You’ll get to see the fully armed fourfold army standing on even ground at sunrise and to drink water from the washing of swords.’
The brahmin counselor then went to King Brahmadatta and said, ‘The omens are such, Sir, that tomorrow you should have the fully armed fourfold army stand on even ground at sunrise and have the swords washed.’ The king told his people to act accordingly. And as a consequence, the queen was able to satisfy her craving.
When the pregnancy matured, the queen gave birth to a son. They called him Dīghāvu. Soon enough Prince Dīghāvu became self-reliant. King Dīghīti thought, ‘This King Brahmadatta has caused us much misfortune; he’s taken our army, our vehicles and transport animals, and our country and wealth. If he finds out about us, he will kill all three of us. Let me take Prince Dīghāvu to live out-of-town.’ And he did just that. As he was living outside of town, Prince Dīghāvu was soon training in all branches of knowledge.
At this time King Dīghīti’s old barber was living under King Brahmadatta. On one occasion he saw King Dīghīti and his wife staying in that potter’s house, disguised as wanderers. He then went to King Brahmadatta and told him. The King ordered his people to get King Dīghīti and his wife. When they had done so, he said, ‘Bind their arms behind their backs with a strong rope. Shave their heads and parade them from street to street, from intersection to intersection, to the beat of a harsh drum. Then take them out of town through the southern gate, cut them into four pieces, and place the pieces at the four directions.’ Saying, ‘Yes, Sir,’ they bound and shaved King Dīghīti and his wife as instructed, and paraded them from street to street, from intersection to intersection, to the beat of a harsh drum.
Just then Prince Dīghāvu thought, ‘I haven’t seen my parents for a long time. Let me pay them a visit.’ When he entered Benares, he saw what was happening to his parents. As he went up to them, King Dīghīti said to him, ‘My dear Dīghāvu, see neither long nor short. For hatred never ends through hatred; hatred only ends through love.’
The people there said to King Dīghīti, ‘You’re insane, King Dīghīti, you’re babbling. Who is Dīghāvu? And who is he saying this to?’
‘I’m not insane; I’m not babbling. Those who are wise will understand.’
King Dīghīti repeated what he had said to the Prince a second and a third time, and events unfolded as before.
Then, when the parading was finished, the people took King Dīghīti and his wife through the southern gate and cut them into four pieces. They placed the pieces at the four directions, set up guard, and departed.
Prince Dīghāvu entered Benares, brought back some alcohol, and gave it to the guards. When they were lying drunken on the ground, he collected sticks, made a funeral pile, and placed his parents’ bodies on top. He then lit the pile, and with joined palms raised, he circumambulated it with his right side toward it.
Just then King Brahmadatta was up in his best stilt house and he saw Prince Dīghāvu circumambulating the funeral pile with joined palms raised. He thought, ‘No doubt this is a relative of King Dīghīti. This is surely a sign of trouble for me, in as much as nobody has told me.’
The Prince then went into the wilderness and cried his heart out. Wiping away his tears, he entered Benares and went to the elephant stables next to the royal compound. He said to the elephant trainer, ‘Teacher, I wish to learn the profession.’
‘Well then, young brahmin, learn it.’
Soon the Prince got up early in the morning. He sang sweetly and played the lute in the elephant stables. King Brahmadatta, too, got up early in the morning, and he heard Prince Dīghāvu singing. He asked his people who it was, and they replied, ‘Sir, it’s a young brahmin who is an apprentice of such-and-such an elephant trainer.’
‘Well then, bring him here.’
They brought the Prince, and the King asked him whether he was the one who had been singing and playing the lute. When the Prince confirmed that it was he, the King said, ‘Well then, sing and play right here.’ Dīghāvu consented and did his best to please the King. The King said, ‘Young brahmin, please attend on me,’ and the Prince agreed.
The Prince then got up before King and went to bed after him. He willingly performed any services and was pleasant in his conduct and speech. Soon the King put the Prince in an intimate position of trust.
On one occasion the King said to the Prince, ‘Please harness a chariot and let’s go hunting.’ He did as asked and said to the King, ‘Sir, the chariot is harnessed. Please go at your convenience.’ The King then mounted the chariot and the Prince drove it. But he drove it away from the army.
When they had gone a long way, the King said to the Prince, ‘Unharness the chariot. I’m tired and I want to lie down.’ He did as asked and then sat down cross-legged on the ground. The King lay down, resting his head on the Prince’s lap. And because he was tired, he quickly fell asleep. The Prince thought, ‘This King has caused us much misfortune. He took our army, our vehicles and transport animals, and our country and wealth. He killed my mother and father. This is a good opportunity for me to take revenge.’ And he drew his sword from its sheath.
He then thought, ‘At the time of his death, my father said to me, “My dear Dīghāvu, see neither long nor short. For hatred never ends through hatred; hatred only ends through love.” It would not be proper of me not to follow my father’s advice.’ And he returned the sword to its sheath.
A second
and a third time he had the same thoughts, ‘This King has caused us much misfortune. He took our army, our vehicles and transport animals, and our country and wealth. He killed my mother and father. This is a good opportunity for me to take revenge.’ And he drew his sword from its sheath.
and a third time he had the same thoughts, ‘At the time of his death, my father said to me, “My dear Dīghāvu, see neither long nor short. For hatred never ends through hatred; hatred only ends through love.” and each time he ended up returning the sword to its sheath.
Then King Brahmadatta suddenly got up, frightened and alarmed. The Prince asked what was the matter, and the King said, ‘Just now, I dreamed that Prince Dīghāvu, the son of Dīghīti the King of Kosala, attacked me with a sword.’ Seizing the King’s head with his left hand and drawing his sword with his right hand, the Prince said to the King, ‘Sir, I’m that Prince Dīghāvu, the son of Dīghīti the King of Kosala. You have caused us much misfortune. You took our army, our vehicles and transport animals, and our country and wealth. You killed my mother and father. This is a good opportunity for me to take revenge.’
The King bowed down with his head at the Prince’s feet and said, ‘Dear Dīghāvu, please spare my life.’
‘Who am I to spare your life? Sir, it’s you who should spare mine.’
‘Well then, Dīghāvu, if you spare my life, I’ll spare yours.’
And the King and Dīghāvu spared each other’s lives. They shook hands and made a vow not to harm each other.
The King said to the Prince, ‘Well then, Dīghāvu, harness the chariot and let’s go.’ He did as asked and said to the King, ‘The chariot is harnessed. Please go at your own convenience.’ The King mounted the chariot and the Prince drove it. And he drove it so that it soon rejoined the army.
When he was back in Benares, the King gathered his court and said, ‘If you saw Prince Dīghāvu, the son of Dīghīti the King of Kosala, what would you do to him?’
They variously replied, ‘Sir, we would cut off his hands;’ ‘we would cut off his feet;’ ‘we would cut off his hands and feet;’ ‘we would cut off his ears;’ ‘we would cut off his nose;’ ‘we would cut off his ears and nose;’ ‘we would cut off his head.’
‘This is Prince Dīghāvu, the son of Dīghīti the King of Kosala. You shouldn’t do anything to harm him. I’ve spared his life and he’s spared mine.’
Soon afterwards the King said to Dīghāvu, ‘Dīghāvu, what’s the meaning of that which your father told you at the time of his death?’
‘When he said, “Not long,” he meant, “Don’t harbor hate for a long time.” When he said, “Not short,” he meant, “Don’t hastily break with your friends.” And when he said, “For hatred never ends through hatred; hatred only ends through love,” he was referring to your killing of my mother and father. For if I had killed you, those who wish you well would have killed me, and those who wish me well would in turn have killed them. In this way the hatred would never end through hatred. But now you have spared my life and I’ve spared yours. In this way hatred ends through love.’
The King thought, ‘It’s amazing how wise Dīghāvu is, in that he’s able to fully understand the meaning of his father’s brief statement.’ And he gave him back his father’s army, his vehicles and transport animals, and his country and wealth, and he also gave him his own daughter.
In this way, monks, those kings who had the authority to punish were actually patient and gentle. But you who have gone forth on this well-proclaimed spiritual path, you shine when you are patient and gentle.”
A third time the Buddha said to those monks “Enough, monks, don’t quarrel and dispute.” And for third time that monk who spoke contrary to the Teaching replied, “Wait, Sir. You are the Lord of the Teaching and there is no need for you to be concerned. Just enjoy the happiness of the present life. We’ll face the consequences of this quarreling and disputing.”
The Buddha thought, “These foolish men are overpowered by emotions. It’s not easy to persuade them,” and he got up from his seat and left.
After robing up in the morning, the Buddha took his bowl and robe and entered Kosambī for alms. He walked for alms and had his meal, and after returning from almsround, he put his dwelling in order. He then took his bowl and robe, and while standing in the midst of the Sangha, he spoke these verses:
“When many voices shout at once,No-one thinks they are a fool.Even as the Sangha splits,They do not think it through.
Forgetting to speak wisely,They are obsessed by speech;Saying whatever they like,They don’t know what leads them on.
‘They abused me, they hit me,They defeated me, they robbed me.’For those who carry on like this,Hatred cannot end.
‘They abused me, they hit me,They defeated me, they robbed me.’For those who do not carry on like this,Hatred has an end.
For never is hatredStopped by hatred;Only by love does it stop—This is an ancient law.
Others do not knowThat here we need restraint.But for those who know,The quarrels have an end.
Those breaking bones and killing,Those taking cows, horses, and wealth,Those plundering the country, Even they can stay together—Why then cannot you?
If you get a discerning friend, A steadfast companion, good to live with,Then overcome all problems, And go with them, glad and mindful.
If you do not get a discerning friend, A steadfast companion, good to live with,Then like a king giving up his kingdom, Wander alone like a bull elephant in the forest.
It’s better to wander alone,For there is no friendship with fools.Wander alone and do no bad, Unconcerned, like a bull elephant in the forest.”
After speaking these verses while standing in the midst of the Sangha, the Buddha went to the village of Bālakaloṇaka.
… ภิกษุทั้งหลาย เรื่องเคยมีมาแล้ว ในพระนครพาราณสี ได้มีพระเจ้ากาสีพระนามว่า พรหมทัต ทรงเป็นกษัตริย์มั่งคั่ง มีพระราชทรัพย์มาก มีพระราชสมบัติมาก มีรี้พลมาก มีพระราชพาหนะมาก มีพระราชอาณาจักรใหญ่ มีคลังศัสตราวุธยุทธภัณฑ์ และคลังธัญญาหารบริบูรณ์ ส่วนพระเจ้าโกศลพระนามทีฆีติ ทรงเป็นกษัตริย์ขัดสน มีพระราชทรัพย์น้อย มีพระราชสมบัติน้อย มีรี้พลน้อย มีพระราชพาหนะน้อย มีพระราชอาณาจักรเล็ก มีคลังศัสตราวุธยุทธภัณฑ์ และคลังธัญญาหารไม่สู้จะบริบูรณ์.
ครั้งนั้น พระเจ้าพรหมทัตกาสิกราช เสด็จกรีธาจาตุรงคเสนาไปโจมตีพระเจ้าทีฆีติโกศลราช พระเจ้าทีฆีติโกศลราชได้ทรงสดับข่าวว่า พระเจ้าพรหมทัตกาสิกราชเสด็จกรีธาจาตุรงคเสนามาโจมตีพระองค์ จึงทราบพระราชดำริว่า พระเจ้าพรหมทัตกาสิกราชทรงเป็นกษัตริย์มั่งคั่ง มีพระราชทรัพย์มาก มีพระราชสมบัติมาก มีรี้พลมาก มีพระราชพาหนะมาก มีพระราชอาณาจักรใหญ่ มีคลังศัสตราวุธยุทธภัณฑ์ และคลังธัญญาหารบริบูรณ์ ส่วนเราเป็นกษัตริย์ขัดสน มีพระราชทรัพย์น้อย มีพระราชสมบัติน้อย มีรี้พลน้อย มีพระราชพาหนะน้อย มีพระราชอาณาจักรเล็ก มีคลังศัสตราวุธยุทธภัณฑ์และคลังธัญญาหารไม่สู้จะบริบูรณ์ เราไม่สามารถจะต่อยุทธกับพระเจ้าพรหมทัตกาสิกราช แม้แต่เพียงศึกเดียว ถ้ากระไร เราพึงรีบหนีออกจากพระนครไปเสียก่อนดีกว่า ครั้นแล้วทรงพาพระมเหสีเสด็จหนีออกจากพระนครไปเสียก่อน ฝ่ายพระเจ้าพรหมทัตกาสิกราชทรงยึดรี้พล พาหนะ ชนบท คลังศัตราวุธยุทธภัณฑ์ และคลังธัญญาหาร ของพระเจ้าทีฆีติโกศลราชไว้ได้แล้วเสด็จเข้าครอบครองแทน.
ครั้งนั้น พระเจ้าทีฆีติโกศลราช พร้อมกับพระมเหสีได้เสด็จหนีไปทางพระนครพาราณสี เสด็จบทจรโดยลำดับมรรคถึงพระนครพาราณสีแล้ว ข่าวว่าท้าวเธอพร้อมกับมเหสี ทรงปลอมแปลงพระองค์มิให้ใครรู้จัก ทรงนุ่งห่มเยี่ยงปริพาชก เสด็จอาศัยอยู่ในบ้านของช่างหม้อ ซึ่งตั้งอยู่ชายแดนแห่งหนึ่งเขตพระนครพาราณสีนั้น ครั้นต่อมาไม่นานเท่าไรนัก พระมเหสีของพระเจ้าทีฆีติโกศลทรงตั้งพระครรภ์ พระนางเธอนั้นทรงแพ้พระครรภ์เห็นปานนี้คือ เมื่อยามรุ่งอรุณทรงปรารถนาจะทอดพระเนตรจตุรงคเสนา ผู้ผูกสอดสรวมเกราะยืนอยู่ในสนามรบ และจะทรงเสวยน้ำล้างพระแสงขรรค์ จึงทูลคำนี้แด่พระราชสามีในทันทีว่า เทวะ หม่อมฉันมีครรภ์ได้แพ้ครรภ์เห็นปานนี้คือ เมื่อยามรุ่งอรุณ หม่อมฉันปรารถนาจะดูจตุรงคเสนา ผู้ผูกสอดสรวมเกราะยืนอยู่ในสนามรบ และจะดื่มน้ำล้างพระแสงขรรค์.
พระราชารับสั่งว่า เทวี เราทั้งสองกำลังตกยาก จะได้จตุรงคเสนาผู้ผูกสอดสรวมเกราะยืนอยู่ในสนามรบ และน้ำล้างพระแสงขรรค์มาจากไหน.
พระราชเทวีทูลว่า เทวะ ถ้าหม่อมฉันไม่ได้ คงตายแน่.
ก็สมัยนั้น พราหมณ์ปุโรหิตของพระเจ้าพรหมทัตกาสิกราชเป็นสหายของพระเจ้าทีฆีติโกศลราช จึงพระเจ้าทีฆีติโกศลราช เสด็จเข้าไปหาพราหมณ์ปุโรหิตของพระเจ้าพรหมทัตกาสิกราช ครั้นถึงแล้วได้ตรัสคำนี้แก่ท่านพราหมณ์ว่า เพื่อนเอ๋ย เพื่อนหญิงของเพื่อนมีครรภ์ นางแพ้ท้องมีอาการเห็นปานนี้คือ เมื่อยามรุ่งอรุณ นางปรารถนาจะดูจตุรงคเสนา ผู้ผูกสอดสรวมเกราะยืนอยู่ในสนามรบ และจะดื่มน้ำล้างพระแสงขรรค์.
พราหมณ์ปุโรหิตทูลว่า เทวะ ถ้ากระนั้น หม่อมฉันจะขอเฝ้าพระเทวีก่อน.
ลำดับนั้น พระมเหสีของพระเจ้าทีฆีติโกศลราช ได้เสด็จเข้าไปหาพราหมณ์ปุโรหิตของเจ้าพรหมทัตกาสิกราช พราหมณ์ปุโรหิตของพระเจ้าพรหมทัตกาสิกราช ได้แลเห็นพระมเหสีของพระเจ้าทีฆีติโกศลราช กำลังเสด็จมาแต่ไกลเทียว ครั้นแล้วลุกจากที่นั่งห่มผ้าเฉวียงบ่าประนมมือไปทางพระมเหสีของพระเจ้าทีฆีติโกศลราช แล้วเปล่งอุทานขึ้น ๓ ครั้งว่า ท่านผู้เจริญ พระเจ้าโกศลประทับอยู่ในพระอุทรแน่แล้ว พระเจ้าโกศลประทับอยู่ในพระอุทรแน่แล้ว พระเจ้าโกศลประทับอยู่ในพระอุทรแน่แล้ว เพราะฉะนั้น พระเทวีอย่าได้เสียพระทัย เมื่อยามรุ่งอรุณจักได้ทอดพระเนตรจตุรงคเสนา ผู้ผูกสอดสรวมเกราะยืนอยู่ในสนามรบ และจักได้ทรงเสวยน้ำล้างพระแสงขรรค์เป็นแน่.
จึงพราหมณ์ปุโรหิตของพระเจ้าพรหมทัตกาสิกราช เข้าไปในพระราชสำนัก ครั้งถึงแล้วได้ทูลพระเจ้าพรหมทัตกาสิกราชว่า เทวะ นิมิตทั้งหลายปรากฏตามกำหนดวิธีการ คือ ในเวลารุ่งอรุณพรุ่งนี้ จตุรงคเสนาจะผูกสอดสรวมเกราะยืนอยู่ในสนามรบ และเจ้าพนักงานจะเอาน้ำล้างพระแสงขรรค์ด้วย.
ลำดับนั้น พระเจ้าพรหมทัตกาสิกราชจึงมีพระบรมราชโองการสั่งเจ้าพนักงานทั้งหลายว่าพนาย พราหมณ์ปุโรหิตสั่งการอย่างใด พวกเจ้าจงทำอย่างนั้น.
พระมเหสีของพระเจ้าทีฆีติโกศลราชได้ทอดพระเนตรจตุรงคเสนา ผู้ผูกสอดสรวมเกราะยืนอยู่ในสนามรบ และได้เสวยน้ำล้างพระแสงขรรค์ในเวลารุ่งอรุณ สมความปรารถนา ครั้นต่อมาทรงอาศัยความแก่แห่งพระครรภ์นั้น ได้ประสูติพระราชโอรส พระชนกชนนีได้ขนานพระนามพระราชโอรสนั้นว่า ทีฆาวุ และต่อมาไม่ช้านานเท่าไร ทีฆาวุราชกุมารก็ถึงความเป็นผู้รู้เดียงสาครั้งนั้น พระเจ้าทีฆีติโกศลราชดำริว่า พระเจ้าพรหมทัตกาสิกราชนี้ ก่อความพินาศให้แก่พวกเรามากมาย ได้ช่วงชิงเอารี้พล พาหนะ ชนบท คลังศัสตราวุธยุทธภัณฑ์ และคลังธัญญาหารของพวกเราไป ถ้าท้าวเธอจักสืบทราบถึงพวกเรา คงสั่งให้ประหารชีวิตหมดทั้งสามคน ถ้ากระไรเราพึงให้พ่อทีฆาวุกุมารหลบอยู่นอกพระนคร ครั้นแล้วได้ให้ทีฆาวุราชกุมารหลบอยู่นอกพระนครครั้นทีฆาวุราชกุมารหลบอยู่นอกพระนคร ไม่นานเท่าไรนัก ก็ได้ศึกษาศิลปะสำเร็จทุกสาขา.
ภิกษุทั้งหลาย ก็สมัยนั้น นายช่างกัลบกของพระเจ้าทีฆีติโกศลราชได้สวามิภักดิ์อยู่ในพระเจ้าพรหมทัตกาสิกราช เขาได้เห็นพระเจ้าทีฆีติโกศลราช พร้อมกับมเหสีทรงปลอมแปลงพระกายมิให้ใครรู้จัก ทรงนุ่งห่มเยี่ยงปริพาชก เสด็จอาศัยอยู่ในบ้านของช่างหม้อซึ่งตั้งอยู่ ณ ชายแดนแห่งหนึ่ง เขตพระนครพาราณสี ครั้นแล้วจึงเข้าไปเฝ้าพระเจ้าพรหมทัตกาสิกราชได้ทูลว่า เทวะ พระเจ้าทีฆีติโกศลราชพร้อมกับมเหสีทรงปลอมแปลงพระกายมิให้ใครรู้จัก ทรงนุ่งห่มเยี่ยงปริพาชก เสด็จอาศัยอยู่ในบ้านของช่างหม้อ ซึ่งตั้งอยู่ ณ ชายแดนแห่งหนึ่ง เขตพระนครพาราณสี.
ครั้งนั้น พระเจ้าพรหมทัตกาสิกราช จึงมีพระบรมราชโองการสั่งเจ้าพนักงานทั้งหลายว่าพนาย ถ้ากระนั้น พวกเจ้าจงไปจับพระเจ้าทีฆีติโกศลราชพร้อมกับพระมเหสี.
พวกเขาทูลรับสนองพระบรมราชโองการว่า เป็นดังนั้นเทวะ แล้วไปจับพระเจ้าทีฆีติโกศลราชพร้อมพระมเหสีมาถวาย.
พระเจ้าพรหมทัตกาสิกราช จึงพระบรมราชโองการสั่งเจ้าพนักงานทั้งหลายว่า พนาย ถ้ากระนั้น พวกเจ้าจงเอาเชือกที่เหนียวๆ มัดพระเจ้าทีฆีติโกศลราชพร้อมกับพระมเหสี มัดให้แน่น ให้มีพระพาหาไพล่หลัง กล้อนพระเศียร แล้วนำตระเวนไปตามถนนทุกถนน ตามตรอกทุกตรอก ด้วยวัชฌเภรีอันมีสำเนียงอันคมคาย แล้วให้ออกไปทางประตูด้านทิศใต้ บั่นตัวออกเป็น ๔ ท่อนวางเรียงไว้ในหลุม ๔ ทิศ ทางด้านทิศใต้แห่งพระนคร.
พวกเขาทูลรับสนองพระบรมราชโองการว่า เป็นดังนั้นเทวะ แล้วได้เอาเชือกอย่างเหนียวมัดพระเจ้าทีฆีติโกศลราชพร้อมกับมเหสี มัดให้แน่น ให้มีพระพาหาไพล่หลัง กล้อนพระเศียรแล้วนำตระเวนไปตามถนนทุกถนน ตามตรอกทุกตรอก ด้วยวัชฌเภรีอันมีสำเนียงคมคาย.
ครั้งนั้น ทีฆาวุราชกุมารได้ทรงดำริดังนี้ว่า นานมาแล้วที่เราได้เยี่ยมพระชนกชนนีถ้ากระไร เราพึงไปเฝ้าเยี่ยมพระชนกชนนีเถิด ครั้นแล้ว เข้าไปสู่พระนครพาราณสี ได้ทอดพระเนตรเห็นเจ้าพนักงานทั้งหลาย เอาเชือกอย่างเหนียวๆ มัดพระชนกชนนีจนแน่น ให้มีพระพาหาไพล่หลัง กล้อนพระเศียรแล้ว นำตระเวนไปตามถนนทุกถนน ตามตรอกทุกตรอก ด้วยวัชฌเภรีอันมีสำเนียงอันคมคาย ครั้นแล้ว เสด็จพระดำเนินเข้าไปใกล้พระชนกชนนี.
พระเจ้าทีฆีติโกศลราช ได้ทอดพระเนตรเห็นทีฆาวุกุมารเสด็จพระดำเนินมาแต่ไกลเทียว ครั้นแล้ว ได้ตรัสพระโอวาทนี้แก่ทีฆาวุกุมารว่า พ่อทีฆาวุ เจ้าอย่าเห็นแก่ยาว เจ้าอย่าเห็นแก่สั้น เวรทั้งหลายย่อมระงับไม่ได้เพราะการจองเวรเลย แต่ย่อมระงับได้เพราะการไม่จองเวร.
เมื่อท้าวเธอตรัสอย่างนี้แล้ว เจ้าพนักงานเหล่านั้นได้ทูลคำนี้แด่ท้าวเธอว่า พระเจ้าทีฆีติโกศลราชนี้เป็นผู้วิกลจริตจึงบ่นเพ้ออยู่ ทีฆาวุของพระองค์คือใคร พระองค์ตรัสอย่างนี้กะใครว่า พ่อทีฆาวุ เจ้าอย่าเห็นแก่ยาว เจ้าอย่าเห็นแก่สั้น เวรทั้งหลายย่อมระงับไม่ได้เพราะการจองเวรเลย แต่ย่อมระงับได้เพราะการไม่จองเวร.
พระเจ้าทีฆีติโกศลราชตรัสว่า พนาย เราไม่ได้เสียจริตบ่นเพ้ออยู่ แต่ผู้ใดรู้เรื่อง ผู้นั้นจักเข้าใจ.
พระเจ้าทีฆีติโกศลราช ได้ตรัสพระบรมราโชวาทนี้แก่ทีฆาวุราชกุมารเป็นคำรบสองว่า …
พระเจ้าทีฆีติโกศลราช ได้ตรัสพระบรมราโชวาทนี้แก่ทีฆาวุราชกุมารเป็นคำรบที่สามว่าพ่อทีฆาวุ เจ้าอย่าเห็นแก่ยาว เจ้าอย่าเห็นแก่สั้น เวรทั้งหลายย่อมระงับไม่ได้เพราะการจองเวรเลย แต่ย่อมระงับได้เพราะการไม่จองเวร.
เจ้าพนักงานเหล่านั้น ได้ทูลคำนี้แด่พระเจ้าทีฆีติโกศลราชเป็นคำรบสามว่า เจ้าทีฆีติโกศลราชนี้เป็นผู้วิกลจริต จึงบ่นเพ้ออยู่ ทีฆาวุของพระองค์คือใคร พระองค์ตรัสกะใครอย่างนี้ว่า เจ้าอย่าเห็นแก่ยาว เจ้าอย่าเห็นแก่สั้น เวรทั้งหลายย่อมระงับไม่ได้เพราะการจองเวรเลย แต่ย่อมระงับได้เพราะการไม่จองเวร.
พระเจ้าทีฆีติโกศลราชตรัสว่า พนาย เราไม่ได้เสียจริตบ่นเพ้ออยู่ แต่ผู้ใดรู้เรื่องผู้นั้นจักเข้าใจ.
จึงพนักงานเหล่านั้น ได้นำพระเจ้าทีฆีติโกศลราชพร้อมกับพระมเหสีไปตามถนนทุกถนน ตามตรอกทุกตรอก แล้วให้ออกไปทางประตูด้านทิศใต้ บั่นพระกายเป็น ๔ ท่อน วางเรียงไว้ในหลุม ๔ ทิศ ด้านทิศใต้แห่งพระนคร วางยามคอยระวังเหตุการณ์ไว้แล้วกลับไป ครั้งนั้น ทีฆาวุราชกุมาร เข้าไปสู่พระนครพาราณสี นำสุรามาเลี้ยงพวกเจ้าหน้าที่อยู่ยาม เมื่อเวลาที่คนเหล่านั้นเมาฟุบลง ทีฆาวุราชกุมารจึงจัดหาฟืนมาวางเรียงกันไว้ ยกพระบรมศพของพระชนกชนนีขึ้นสู่พระจิตกาธาร ถวายพระเพลิง แล้วประนมพระหัตถ์ทำประทักษิณพระจิตกาธาร ๓ รอบ ขณะนั้น พระเจ้าพรหมทัตกาสิกราช ประทับอยู่ชั้นบนแห่งปราสาทอันประเสริฐได้ทอดพระเนตรเห็นทีฆาวุราชกุมาร กำลังทรงประนมพระหัตถ์ทำประทักษิณพระจิตกาธาร ๓ รอบ ครั้นแล้วได้ทรงพระดำริแน่ในพระทัยว่า เจ้าคนนั้นคงเป็นญาติหรือสายโลหิต ของพระเจ้าทีฆีติโกศลราชแน่นอน น่ากลัวจะก่อความฉิบหายแก่เรา ช่างไม่มีใครบอกเราเลย.
ครั้งนั้น ทีฆาวุราชกุมารเสด็จหลบเข้าป่าไป ทรงกันแสงร่ำไห้ จนพอแก่เหตุ ทรงซับน้ำพระเนตร แล้วเสด็จเข้าพระนครพาราณสี ไปถึงโรงช้างใกล้พระบรมมหาราชวัง แล้วได้ตรัสคำนี้แก่นายหัตถาจารย์ว่า ท่านอาจารย์ ข้าพเจ้าปรารถนาจะศึกษาศิลปะ.
นายหัตถาจารย์ตอบว่า ถ้ากระนั้น เชิญมาศึกษาเถิดพ่อหนุ่มน้อย.
อยู่มาวันหนึ่งทีฆาวุราชกุมาร ทรงตื่นบรรทมตอนปัจจุสสมัยแห่งราตรีแล้วทรงขับร้องและดีดพิณคลอเสียงเจื้อยแจ้วอยู่ที่โรงช้าง.
พระเจ้าพรหมทัตกาสิกราช ทรงตื่นบรรทมเวลาปัจจุสสมัยแห่งราตรี ได้ทรงสดับเสียงเพลงและเสียงพิณที่ดีดคลอเสียงอันเจื้อยแจ้วดังแว่วมาทางโรงมงคลหัตถี จึงมีพระดำรัสถามพวกมหาดเล็กว่า แน่พนาย ใครตื่นในเวลาเช้ามืดแห่งราตรีแล้ว ขับร้องและดีดพิณแว่วมาทางโรงช้าง.
พวกมหาดเล็กทูลว่า เทวะ ชายหนุ่มศิษย์ของนายหัตถาจารย์ชื่อโน้น ตื่นในเวลาเช้ามืดแห่งราตรีแล้ว ขับร้องและดีดพิณคลอเสียงอันเจื้อยแจ้วดังที่โรงช้าง.
พระเจ้าพรหมทัตกาสิกราชตรัสว่า พนาย ถ้ากระนั้น จงพาชายหนุ่มมาเฝ้า พวกเขาทูลรับสนองพระบรมราชโองการแล้ว พาทีฆาวุราชกุมารมาเฝ้า จึงพระเจ้าพรหมทัตกาสิกราชได้ตรัสถามทีฆาวุราชกุมารว่า พ่อนายชายหนุ่ม เจ้าตื่นในเวลาเช้าแห่งราตรี แล้วขับร้องและดีดพิณคลอเสียงอันเจื้อยแจ้วดังทางโรงช้างหรือ.
ทีฆาวุราชกุมารทูลรับว่า เป็นดังนั้นเทวะ.
พระเจ้าพรหมทัตกาสิกราชตรัสว่า พ่อนายชายหนุ่ม ถ้าอย่างนั้น เจ้าจงขับร้องและดีดพิณไป.
ทีฆาวุราชกุมารทูลรับสนองพระบรมราชโองการว่า เป็นดังพระกระแสรับสั่ง พระพุทธเจ้าข้า ดังนั้น แล้วประสงค์จะให้ทรงโปรดปราน จึงขับร้องและดีดพิณด้วยเสียงอันไพเราะ.
ทีนั้น พระเจ้าพรหมทัตกาสิกราชตรัสว่า พ่อนายชายหนุ่ม เจ้าจงอยู่รับใช้เราเถิด.
ทีฆาวุราชกุมารทูลรับสนองพระบรมราชโองการว่า เป็นดังนั้นเทวะ แล้วจึงประพฤติทำนองตื่นก่อนนอนทีหลัง คอยเฝ้าฟังพระราชดำรัสใช้ ประพฤติให้ถูกพระอัธยาศัย เจรจาถ้อยคำไพเราะ ต่อพระเจ้าพรหมทัตกาสิกราช ครั้นต่อมาไม่นานนัก ท้าวเธอทรงแต่งตั้งทีฆาวุราชกุมาร ไว้ในตำแหน่งผู้ไว้วางพระราชหฤทัย ใกล้ชิดสนิทภายใน.
อยู่มาวันหนึ่ง ท้าวเธอได้ตรัสคำนี้แก่ทีฆาวุราชกุมารว่า พ่อนายชายหนุ่ม ถ้ากระนั้น เจ้าจงเทียมรถพวกเราจักไปล่าเนื้อ.
ทีฆาวุราชกุมารทูลรับสนองว่า เป็นดังนั้นเทวะ แล้วจัดเทียมรถไว้เสร็จ จากนั้นได้ทูลคำนี้แด่พระเจ้าพรหมทัตกาสิกราชว่า เทวะะ รถพระที่นั่งเทียมเสร็จแล้ว ขอจงทรงทราบกาลอันควรในบัดนี้เถิด.
ลำดับนั้น พระเจ้าพรหมทัตกาสิกราช เสด็จขึ้นราชรถ ทีฆาวุราชกุมารขับราชรถไป แต่ขับราชรถไปโดยวิธีที่หมู่เสนาได้แยกไปทางหนึ่ง ราชรถได้แยกไปทางหนึ่ง ครั้งนั้น พระเจ้าพรหมทัตกาสิกราชเสด็จไปไกล แล้วได้ตรัสคำนี้แก่ทีฆาวุราชกุมารว่า พ่อนายชายหนุ่ม ถ้ากระนั้นเจ้าจงจอดรถ เราเหนื่อยอ่อนจักนอนพัก.
ทีฆาวุราชกุมารทูลรับสนองว่า เป็นดังนั้นเทวะ แล้วจอดราชรถนั่งขัดสมาธิอยู่ที่พื้นดิน พระเจ้าพรหมทัตกาสิกราชได้ทรงพาดพระเศียรบรรทมอยู่บนตักของทีฆาวุราชกุมาร เมื่อท้าวเธอทรงเหน็ดเหนื่อยมา เพียงครู่เดียวก็บรรทมหลับ.
ขณะนั้น ทีฆาวุราชกุมารคิดถึงความหลังว่า พระเจ้าพรหมทัตกาสิกราชนี้แล ทรงก่อความฉิบหายแก่พวกเรามากมาย ท้าวเธอทรงช่วงชิงรี้พล ราชพาหนะชนบท คลังศัสตราวุธยุทธภัณฑ์ และคลังธัญญาหารของพวกเราไป และยังได้ปลงพระชนมชีพพระชนกชนนีของเราเสียด้วย เวลานี้เป็นเวลาที่เราพบคู่เวร ดังนี้ จึงได้ชักพระแสงขรรค์ออกจากฝัก แต่เจ้าชายได้ทรงยั้งพระทัยไว้ได้ในทันทีว่า พระชนกได้ทรงสั่งเราไว้เมื่อใกล้สวรรคตว่า พ่อทีฆาวุ เจ้าอย่าเห็นแก่ยาว เจ้าอย่าเห็นแก่สั้น เวรทั้งหลายย่อมระงับไม่ได้เพราะการจองเวรเลย แต่ย่อมระงับได้เพราะการไม่จองเวร การที่เราจะละเมิดพระดำรัสสั่งของพระชนกนั้น ไม่สมควรแก่เราเลย ดังนี้ แล้วสอดพระขรรค์เข้าไว้ในฝัก.
ทีฆาวุราชกุมาร ได้ทรงคิดถึงความหลังเป็นคำรบสองว่า …
ทีฆาวุราชกุมาร ได้ทรงคิดถึงความหลังเป็นคำรบสามว่า พระเจ้าพรหมทัตกาสิกราชนี้แลทรงก่อความฉิบหายแก่พวกเรามากมาย ท้าวเธอทรงช่วงชิงรี้พลราชพาหนะ ชนบท คลังศัสตราวุธยุทธภัณฑ์ และคลังธัญญาหารของพวกเราไป และยังได้ปลงพระชนมชีพพระชนกชนนีของเราเสียด้วย เวลานี้เป็นเวลาที่เราพบคู่เวร ดังนี้ จึงชักพระแสงขรรค์ออกจากฝัก แต่ก็ทรงยั้งพระทัยไว้ได้ทันที เป็นคำรบสามว่า พระชนกได้ตรัสสั่งไว้เมื่อใกล้สวรรคตว่า พ่อทีฆาวุ เจ้าอย่าเห็นแก่ยาว เจ้าอย่าเห็นแก่สั้น เวรทั้งหลายย่อมระงับไม่ได้เพราะการจองเวรเลย แต่ย่อมระงับได้เพราะการไม่จองเวร การที่เราจะละเมิดพระดำรัสสั่งของพระชนกนั้น ไม่สมควรแก่เราเลย ดังนี้ แล้วทรงสอดพระแสงขรรค์เข้าไว้ในฝักตามเดิม.
ขณะนั้น พระเจ้าพรหมทัตกาสิกราช ทรงกลัว หวั่นหวาด สะดุ้งพระทัย รีบเสด็จลุกขึ้น ทีฆาวุราชกุมารได้ทูลคำนี้แด่พระเจ้าพรหมทัตกาสิกราชในทันทีว่า เทวะ เพราะอะไรหรือพระองค์จึงทรงกลัว หวั่นหวาด สะดุ้งพระทัย รีบเสด็จลุกขึ้น.
พระเจ้าพรหมทัตกาสิกราชตรัสตอบว่า พ่อนายชายหนุ่ม เราฝันว่าทีฆาวุราชกุมาร โอรสของพระเจ้าทีฆีติโกศลราชฟาดฟันฉันด้วยพระแสงขรรค์ ณ ที่นี้ เพราะเหตุนั้น เราจึงกลัวหวั่นหวาด ตกใจรีบลุกขึ้น.
ทันใดนั้น ทีฆาวุราชกุมารจับพระเศียรของพระเจ้าพรหมทัตกาสิกราชด้วยพระหัตถ์ซ้ายชักพระแสงขรรค์ด้วยพระหัตถ์ขวา แล้วได้กล่าวคำขู่แก่พระเจ้าพรหมทัตกาสิกราชว่า เทวะ ข้าพระพุทธเจ้า คือ ทีฆาวุราชกุมาร โอรสของพระเจ้าทีฆีติโกศลราชคนนั้น พระองค์ทรงก่อความฉิบหายแก่พวกข้าพระพุทธเจ้ามากมาย คือ ทรงช่วงชิงรี้พล ราชพาหนะ ชนบท คลังศัสตราวุธยุทธภัณฑ์ และคลังธัญญาหาร ของข้าพระพุทธเจ้าไป มิหนำซ้ำยังปลงพระชนมชีพพระชนกชนนีของข้าพระพุทธเจ้าเสียด้วย เวลานี้เป็นเวลาที่ข้าพระพุทธเจ้าพบคู่เวรละ.
จึงพระเจ้าพรหมทัตกาสิกราช ซบพระเศียรลงแทบยุคลบาทของทีฆาวุราชกุมาร แล้วได้ตรัสคำวิงวอนแก่เจ้าชายว่า พ่อทีฆาวุ ท่านจงให้ชีวิตแก่เราด้วยเถิด พ่อทีฆาวุ ท่านจงให้ชีวิตแก่เราด้วยเถิด.
ทีฆาวุกุมารทูลว่า ข้าพระพุทธเจ้าหรือจะอาจเอื้อมให้ชีวิตแก่พระองค์ พระองค์ต่างหากควรให้ชีวิตแก่ข้าพระพุทธเจ้า.
พระเจ้าพรหมทัตกาสิกราชตรัสว่า ทีฆาวุ ถ้าเช่นนั้นท่านจงให้ชีวิตแก่เรา และเราก็ให้ชีวิตแก่ท่าน.
ครั้งนั้น พระเจ้าพรหมทัตกาสิกราช และทีฆาวุราชกุมาร ต่างได้ให้ชีวิตแก่กันและกันได้จับพระหัตถ์กัน และได้ทำการสบถ เพื่อจะไม่ทำร้ายกัน ครั้นแล้ว พระเจ้าพรหมทัตกาสิกราชได้ตรัสคำนี้แก่ทีฆาวุราชกุมารว่า ทีฆาวุ ถ้าอย่างนั้นท่านจงเทียมรถไปกันเถิด.
ทีฆาวุราชกุมารทูลรับสนองว่า เป็นดังนั้นเทวะ แล้วเทียมรถไว้เสร็จ จากนั้นได้ทูลพระเจ้าพรหมทัตกาสิกราชว่า รถพระที่นั่งเทียมเสร็จแล้ว ขอพระองค์ทรงทราบกาลอันควรในบัดนี้เถิด.
จึงพระเจ้าพรหมทัตกาสิกราชเสด็จขึ้นรถทรงแล้ว ทีฆาวุราชกุมารขับรถไป ได้ขับรถไปโดยไม่นานนักก็มาพบกองทหาร ครั้นพระเจ้าพรหมทัตกาสิกราช เสด็จเข้าสู่พระนครพาราณสีแล้ว ทรงให้เรียกประชุมหมู่อำมาตย์ราชบริษัท ได้ตรัสถามความเห็นข้อนี้ว่า พ่อนายทั้งหลาย ถ้าพวกท่านพบทีฆาวุราชกุมารโอรสของพระเจ้าทีฆีติโกศลราช จะพึงทำอะไรแก่เขา.
อำมาตย์บางพวกทูลอย่างนี้ว่า เทวะ พวกข้าพระพุทธเจ้า จะพึงตัดมือ จะพึงตัดเท้า จะพึงตัดทั้งมือและเท้า จะพึงตัดหู จะพึงตัดจมูก จะพึงตัดทั้งหูและจมูก จะพึงตัดศีรษะ.
พระเจ้าพรหมทัตกาสิกราชตรัสว่า ท่านทั้งหลาย ชายหนุ่มผู้นี้แล คือ ทีฆาวุราชกุมารโอรสของพระเจ้าทีฆีติโกศลราชคนนั้น ชายหนุ่มผู้นี้ใครๆ จะทำอะไรไม่ได้ เพราะชายหนุ่มผู้นี้ได้ให้ชีวิตแก่เรา และเราก็ได้ให้ชีวิตแก่ชายหนุ่มผู้นี้ ครั้นแล้วได้ตรัสถามความข้อนี้แก่ทีฆาวุราชกุมารว่า พ่อทีฆาวุ พระชนกของเธอได้ตรัสคำใดไว้ เมื่อใกล้จะสวรรคตว่า พ่อทีฆาวุ เจ้าอย่าเห็นแก่ยาว เจ้าอย่าเห็นแก่สั้น เวรทั้งหลายย่อมระงับไม่ได้เพราะการจองเวร แต่ระงับได้เพราะการไม่จองเวร ดังนี้ พระชนกของเธอได้ตรัสคำนั้น หมายความว่าอย่างไร.
ทีฆาวุราชกุมารทูลว่า เทวะ พระชนกของข้าพระพุทธเจ้าได้ตรัสพระโอวาทอันใดไว้ เมื่อใกล้จะสวรรคตว่า เจ้าอย่าเห็นแก่ยาว ดังนี้หมายความว่า เจ้าอย่าได้จองเวรให้ยืดเยื้อ เพราะฉะนั้น พระชนกของข้าพระพุทธเจ้า จึงได้ตรัสพระโอวาทอันนนี้ไว้ เมื่อใกล้จะสวรรคตว่า เจ้าอย่าเห็นแก่ยาว.
เทวะ พระชนกของข้าพระพุทธเจ้า ได้ตรัสพระโอวาทอันใดไว้ เมื่อใกล้จะสวรรคตว่า เจ้าอย่าเห็นแก่สั้น ดังนี้ หมายความว่า เจ้าอย่าแตกร้าวจากมิตรเร็วนัก เพราะฉะนั้น พระชนกของข้าพระพุทธเจ้า จึงได้ตรัสพระโอวาทอันนี้ไว้ เมื่อใกล้จะสวรรคตว่า เจ้าอย่าเห็นแก่สั้น.
เทวะ พระชนกของข้าพระพุทธเจ้า ได้ตรัสพระโอวาทอันใดไว้ เมื่อใกล้จะสวรรคตว่า พ่อทีฆาวุ เวรทั้งหลายย่อมระงับไม่ได้เพราะการจองเวรเลย แต่ย่อมระงับได้เพราะการไม่จองเวร ดังนี้ หมายความว่า พระชนกชนนีของข้าพระพุทธเจ้า ถูกพระองค์ปลงพระชนชีพเสีย ถ้าข้าพระพุทธเจ้า จะพึงปลงพระชนชีพของพระองค์เสียบ้าง คนเหล่าใดใคร่ในความเจริญแก่พระองค์ คนเหล่านั้นจะพึงปลงชีวิตข้าพระพุทธเจ้า คนเหล่าใดใคร่ในความเจริญแก่ข้าพระพุทธเจ้า คนเหล่านั้นจะพึงปลงชีวิตคนเหล่านั้น เมื่อเป็นเช่นนี้ เวรนั้นไม่พึงระงับเพราะเวร แต่มาบัดนี้ พระองค์ให้ชีวิตแก่ข้าพระพุทธเจ้า และข้าพระพุทธเจ้าก็ได้ให้ชีวิตแก่พระองค์ เป็นอันว่าเวรนั้นระงับแล้วเพราะไม่จองเวร พระชนกของข้าพระพุทธเจ้า จึงได้ตรัสพระโอวาทอันนี้ไว้ เมื่อใกล้จะสวรรคตว่า พ่อทีฆาวุ เวรทั้งหลายย่อมระงับไม่ได้เพราะการจองเวรเลย แต่ย่อมระงับได้เพราะการไม่จองเวร.
ลำดับนั้น พระเจ้าพรหมทัตกาสิกราชตรัสว่า ท่านผู้เจริญทั้งหลาย น่าอัศจรรย์นัก ไม่เคยมีเลย ทีฆาวุราชกุมารนี้เป็นบัณฑิต จึงได้เข้าใจความแห่งภาษิต อันพระชนกตรัสแล้วโดยย่อได้โดยพิสดาร แล้วทรงพระกรุณาโปรดพระราชทานคืนรี้พล ราชพาหนะ ชนบท คลังศัสตราวุธยุทธภัณฑ์ และคลังธัญญาหาร อันเป็นพระราชสมบัติของพระชนก และได้พระราชทานพระราชธิดาอภิเษกสมรสด้วย.
ภิกษุทั้งหลาย ขันติ โสรัจจะ เห็นปานนี้ ได้มีแล้วแก่พระราชาเหล่านั้น ผู้ถืออาชญา ผู้ถือศัสตราวุธ ก็การที่พวกเธอบวชในธรรมวินัย อันเรากล่าวดีแล้วอย่างนี้ จะพึงอดทนและสงบเสงี่ยมนั้น ก็จะพึงงดงามในธรรมวินัยนี้แน่.
พระผู้มีพระภาค ได้ตรัสพระโอวาทแก่ภิกษุเหล่านั้นเป็นคำรบ ๓ ว่า พอที พวกเธอทั้งหลาย อย่าบาดหมางกันเลย อย่าทะเลาะกันเลย อย่าโต้เถียงกันเลย อย่าวิวาทกันเลย.
อธรรมวาทีภิกษุรูปนั้น ได้ทูลคำนี้แด่พระผู้มีพระภาคเป็นคำรบ ๓ ข้าแต่พระผู้มีพระภาคผู้เป็นธรรมสามี ขอพระองค์จงหยุดไว้ก่อนเถิด ขอจงทรงขวนขวายน้อยเถิด ข้าแต่พระผู้มีพระภาค ขอจงทรงประกอบในสุขวิหารในทิฏฐธรรมอยู่เถิด พวกข้าพระองค์ทั้งหลายจักทำให้เห็นดำเห็นแดงกัน ด้วยการบาดหมางกัน ด้วยการทะเลาะกัน ด้วยการโต้เถียงกัน ด้วยการวิวาทกัน อันนี้เอง.
จึงพระผู้มีพระภาคทรงดำริว่า โมฆบุรุษเหล่านี้หัวดื้อนักแล เราจะให้โมฆบุรุษเหล่านี้เข้าใจกัน ทำไม่ได้ง่ายเลย ดังนี้ แล้วเสด็จลุกจากอาสนะหลีกไป.
ครั้นเวลาเช้า พระผู้มีพระภาคทรงนุ่งแล้ว ถือบาตและรจีวร เสด็จเข้าพระนครโกสัมพีเพื่อบิณฑบาต เสด็จเที่ยวบิณฑบาตในพระนครโกสัมพีแล้ว ภายหลังอาหาร กลับจากบิณฑบาตแล้ว ทรงเก็บเสนาสนะ ถือบาตรจีวรและจีวร แล้วประทับยืนท่ามกลางสงฆ์ แล้วตรัสคาถาเหล่านี้ว่า.
คนไพร่ๆ ด้วยกัน ส่งเสียงเอ็ดตะโร แต่หามีคนไหนสำคัญตัวเองว่าเป็นพาลไม่
เมื่อสงฆ์แตกกัน ก็หาได้มีใครรู้สึกเป็นอย่างอื่น ให้ดีขึ้นไปกว่านั้นได้ไม่
พวกบัณฑิตลืมตัว สมัครที่จะพูดตามทางที่ตนปรารถนา
จะพูดอย่างไร ก็พูดพล่ามไปอย่างนั้น
หาได้นำพาถึงกิเลสที่เป็นเหตุแห่งการทะเลาะกันไม่
พวกใด ยังผูกใจเจ็บอยู่ว่า ผู้นั้นได้ด่าเรา ได้ทำร้ายเรา ได้เอาชนะเรา
ได้ลักทรัพย์ของเรา เวรของพวกนั้น ย่อมระงับไม่ลง
พวกใด ไม่ผูกใจเจ็บว่า ผู้นั้นได้ด่าเรา ได้ทำร้ายเรา ได้เอาชนะเรา
ได้ลักทรัพย์ของเรา เวรของพวกนั้น ย่อมระงับได้
ในยุคไหนก็ตาม เวรทั้งหลาย ไม่เคยระงับได้ด้วยการผูกเวรเลย
แต่ระงับได้ด้วยการไม่ผูกเวร ธรรมนี้เป็นของเก่าที่ใช้ได้ตลอดกาล
คนพวกอื่น ไม่รู้สึกว่า พวกเราจะแหลกลาญก็เพราะเหตุนี้
พวกใด สำนึกตัวได้ในเหตุที่มีนั้น
ความมุ่งร้ายกันย่อมระงับได้ เพราะความรู้สึกนั้น
ความกลมเกลียว เป็นน้ำหนึ่งใจเดียวกัน ยังมีได้แม้แก่พวกคนกักขฬะเหล่านั้น
ที่ปล้นเมือง หักแข้งขาชาวบ้าน ฆ่าฟันผู้คน
แล้วต้อนม้า โค และขนเอาทรัพย์ไป แล้วทำไมจะมีแก่พวกเธอไม่ได้เล่า
ถ้าหากไม่ได้สหายที่พาตัวรอด เป็นปราชญ์
ที่มีความเป็นอยู่ดี เป็นเพื่อนร่วมทางแล้ว
ก็จงทำตัวให้เหมือนพระราชา ที่ละทิ้งแคว้นซึ่งพิชิตได้ แล้วเที่ยวไปคนเดียว
ดุจช้างมาตังคะ เที่ยวไปในป่าตัวเดียว ฉะนั้น
การเที่ยวไปคนเดียว ดีกว่า เพราะไม่มีความเป็นสหายกันได้กับคนพาล
พึงเที่ยวไปคนเดียว และไม่ทำบาป เป็นคนมักน้อย
ดุจช้างมาตังคะ เป็นสัตว์มักน้อย เที่ยวไปในป่า ฉะนั้น.
ครั้นตรัสแล้วได้เสด็จจากที่นั้นสู่พาลกโลณการกคาม สู่ป่าชื่อปาจีนวังสะโดยลำดับ ได้ทรงพบปะกับพระเถระต่างๆ ในที่ที่เสด็จไปนั้นในที่สุดได้เสด็จไปพำนักอยู่ ณ โคนไม้สาละอันร่มรื่น ณ ป่าชื่อปาริเลยยกะ และได้มีพญาช้างชื่อปาริเลยยกะ มาอุปัฏฐากดูแลพระผู้มีพระภาค ต่อจากนั้นจึงได้เสด็จไปยังกรุงสาวัตถี. …
-บาลี มหา. วิ. 5/322/243.
https://84000.org/tipitaka/pali/?5//322
https://etipitaka.com/read/pali/5/322/
