The fuel for ignorance.- The fuel for knowledge and freedom
English translation by Bhikkhu Sujato
“Mendicants, it is said that no first point of ignorance is evident, before which there was no ignorance, and afterwards it came to be. And yet it is evident that there is a specific condition for ignorance.
I say that ignorance is fueled by something, it’s not unfueled. And what is the fuel for ignorance? You should say: ‘The five hindrances.’ I say that the five hindrances are fueled by something, they’re not unfueled. And what is the fuel for the five hindrances? You should say: ‘The three kinds of misconduct.’ I say that the three kinds of misconduct are fueled by something, they’re not unfueled. And what is the fuel for the three kinds of misconduct? You should say: ‘Lack of sense restraint.’ I say that lack of sense restraint is fueled by something, it’s not unfueled. And what is the fuel for lack of sense restraint? You should say: ‘Lack of mindfulness and situational awareness.’ I say that lack of mindfulness and situational awareness is fueled by something, it’s not unfueled. And what is the fuel for lack of mindfulness and situational awareness? You should say: ‘Improper attention.’ I say that improper attention is fueled by something, it’s not unfueled. And what is the fuel for improper attention? You should say: ‘Lack of faith.’ I say that lack of faith is fueled by something, it’s not unfueled. And what is the fuel for lack of faith? You should say: ‘Listening to an untrue teaching.’ I say that listening to an untrue teaching is fueled by something, it’s not unfueled. And what is the fuel for listening to an untrue teaching? You should say: ‘Associating with bad people.’
In this way, when the factor of associating with bad people is fulfilled, it fulfills the factor of listening to an untrue teaching. When the factor of listening to an untrue teaching is fulfilled, it fulfills the factor of lack of faith … improper attention … lack of mindfulness and situational awareness … lack of sense restraint …the three kinds of misconduct … the five hindrances. When the five hindrances are fulfilled, they fulfill ignorance. That’s the fuel for ignorance, and that’s how it’s fulfilled.
It’s like when the rain pours down on a mountain top, and the water flows downhill to fill the hollows, crevices, and creeks. As they become full, they fill up the pools. The pools fill up the lakes, the lakes fill up the streams, and the streams fill up the rivers. And as the rivers become full, they fill up the ocean. That’s the fuel for the ocean, and that’s how it’s filled up.
In the same way, when the factor of associating with bad people is fulfilled, it fulfills the factor of listening to an untrue teaching. When the factor of listening to an untrue teaching is fulfilled, it fulfills the factor of lack of faith … improper attention … lack of mindfulness and situational awareness … lack of sense restraint …the three kinds of misconduct … the five hindrances. When the five hindrances are fulfilled, they fulfill ignorance. That’s the fuel for ignorance, and that’s how it’s fulfilled.
I say that knowledge and freedom are fueled by something, they’re not unfueled. And what is the fuel for knowledge and freedom? You should say: ‘The seven awakening factors.’ I say that the seven awakening factors are fueled by something, they’re not unfueled. And what is the fuel for the seven awakening factors? You should say: ‘The four kinds of mindfulness meditation.’ I say that the four kinds of mindfulness meditation are fueled by something, they’re not unfueled. And what is the fuel for the four kinds of mindfulness meditation? You should say: ‘The three kinds of good conduct.’ I say that the three kinds of good conduct are fueled by something, they’re not unfueled. And what is the fuel for the three kinds of good conduct? You should say: ‘Sense restraint.’ I say that sense restraint is fueled by something, it’s not unfueled. And what is the fuel for sense restraint? You should say: ‘Mindfulness and situational awareness.’ I say that mindfulness and situational awareness is fueled by something, it’s not unfueled. And what is the fuel for mindfulness and situational awareness? You should say: ‘Proper attention.’ I say that proper attention is fueled by something, it’s not unfueled. And what is the fuel for proper attention? You should say: ‘Faith.’ I say that faith is fueled by something, it’s not unfueled. And what is the fuel for faith? You should say: ‘Listening to the true teaching.’ I say that listening to the true teaching is fueled by something, it’s not unfueled. And what is the fuel for listening to the true teaching? You should say: ‘Associating with good people.’
In this way, when the factor of associating with good people is fulfilled, it fulfills the factor of listening to the true teaching. When the factor of listening to the true teaching is fulfilled, it fulfills the factor of faith … proper attention … mindfulness and situational awareness … sense restraint …the three kinds of good conduct … the four kinds of mindfulness meditation … the seven awakening factors. When the seven awakening factors are fulfilled, they fulfill knowledge and freedom. That’s the fuel for knowledge and freedom, and that’s how it’s fulfilled.
It’s like when it rains heavily on a mountain top, and the water flows downhill to fill the hollows, crevices, and creeks. As they become full, they fill up the pools. The pools fill up the lakes, the lakes fill up the streams, and the streams fill up the rivers. And as the rivers become full, they fill up the ocean. That’s the fuel for the ocean, and that’s how it’s filled up.
In the same way, when the factor of associating with good people is fulfilled, it fulfills the factor of listening to the true teaching. When the factor of listening to the true teaching is fulfilled, it fulfills the factor of faith … proper attention … mindfulness and situational awareness … sense restraint …the three kinds of good conduct … the four kinds of mindfulness meditation … the seven awakening factors. When the seven awakening factors are fulfilled, they fulfill knowledge and freedom. That’s the fuel for knowledge and freedom, and that’s how it’s fulfilled.”
English translation by Bhikkhu Bodhi
“Bhikkhus, this is said: ‘A first point of ignorance, bhikkhus, is not seen such that before this there was no ignorance and afterward it came into being.’ Still, ignorance is seen to have a specific condition.
“I say, bhikkhus, that ignorance has a nutriment; it is not without nutriment. And what is the nutriment for ignorance? It should be said: the five hindrances. The five hindrances, too, I say, have a nutriment; they are not without nutriment. And what is the nutriment for the five hindrances? It should be said: the three kinds of misconduct. The three kinds of misconduct, too, I say, have a nutriment; they are not without nutriment. And what is the nutriment for the three kinds of misconduct? It should be said: non-restraint of the sense faculties. Non-restraint of the sense faculties, too, I say, has a nutriment; it is not without nutriment. And what is the nutriment for non-restraint of the sense faculties? It should be said: lack of mindfulness and clear comprehension. Lack of mindfulness and clear comprehension, too, I say, has a nutriment; it is not without nutriment. And what is the nutriment for lack of mindfulness and clear comprehension? It should be said: careless attention. Careless attention, too, I say, has a nutriment; it is not without nutriment. And what is the nutriment for careless attention? It should be said: lack of faith. Lack of faith, too, I say, has a nutriment; it is not without nutriment. And what is the nutriment for lack of faith? It should be said: not hearing the good Dhamma. Not hearing the good Dhamma, too, I say, has a nutriment; it is not without nutriment. And what is the nutriment for not hearing the good Dhamma? It should be said: not associating with good persons.
“Thus not associating with good persons, becoming full, fills up not hearing the good Dhamma. Not hearing the good Dhamma, becoming full, fills up lack of faith. Lack of faith, becoming full, fills up careless attention. Careless attention, becoming full, fills up lack of mindfulness and clear comprehension. Lack of mindfulness and clear comprehension, becoming full, fills up non-restraint of the sense faculties. Non-restraint of the sense faculties, becoming full, fills up the three kinds of misconduct. The three kinds of misconduct, becoming full, fill up the five hindrances. The five hindrances, becoming full, fill up ignorance. Thus there is nutriment for ignorance, and in this way it becomes full.
“Just as, when it is raining and the rain pours down in thick droplets on a mountaintop, the water flows down along the slope and fills the clefts, gullies, and creeks; these, becoming full, fill up the pools; these, becoming full, fill up the lakes; these, becoming full, fill up the streams; these, becoming full, fill up the rivers; and these, becoming full, fill up the great ocean; thus there is nutriment for the great ocean, and in this way it becomes full. So too, not associating with good persons, becoming full, fills up not hearing the good Dhamma…. The five hindrances, becoming full, fill up ignorance. Thus there is nutriment for ignorance, and in this way it becomes full.
“I say, bhikkhus, that (1) true knowledge and liberation have a nutriment; they are not without nutriment. And what is the nutriment for true knowledge and liberation? It should be said: (2) the seven factors of enlightenment. The seven factors of enlightenment, too, I say, have a nutriment; they are not without nutriment. And what is the nutriment for the seven factors of enlightenment? It should be said: (3) the four establishments of mindfulness. The four establishments of mindfulness, too, I say, have a nutriment; they are not without nutriment. And what is the nutriment for the four establishments of mindfulness? It should be said: (4) the three kinds of good conduct. The three kinds of good conduct, too, I say, have a nutriment; they are not without nutriment. And what is the nutriment for the three kinds of good conduct? It should be said: (5) restraint of the sense faculties. Restraint of the sense faculties, too, I say, has a nutriment; it is not without nutriment. And what is the nutriment for restraint of the sense faculties? It should be said: (6) mindfulness and clear comprehension. Mindfulness and clear comprehension, too, I say, have a nutriment; they are not without nutriment. And what is the nutriment for mindfulness and clear comprehension? It should be said: (7) careful attention. Careful attention, too, I say, has a nutriment; it is not without nutriment. And what is the nutriment for careful attention? It should be said: (8) faith. Faith, too, I say, has a nutriment; it is not without nutriment. And what is the nutriment for faith? It should be said: (9) hearing the good Dhamma. Hearing the good Dhamma, too, I say, has a nutriment; it is not without nutriment. And what is the nutriment for hearing the good Dhamma? It should be said: (10) associating with good persons.
“Thus associating with good persons, becoming full, fills up hearing the good Dhamma. Hearing the good Dhamma, becoming full, fills up faith. Faith, becoming full, fills up careful attention. Careful attention, becoming full, fills up mindfulness and clear comprehension. Mindfulness and clear comprehension, becoming full, fill up restraint of the sense faculties. Restraint of the sense faculties, becoming full, fills up the three kinds of good conduct. The three kinds of good conduct, becoming full, fill up the four establishments of mindfulness. The four establishments of mindfulness, becoming full, fill up the seven factors of enlightenment. The seven factors of enlightenment, becoming full, fill up true knowledge and liberation. Thus there is nutriment for true knowledge and liberation, and in this way they become full.
“Just as, when it is raining and the rain pours down in thick droplets on a mountaintop, the water flows down along the slope and fills the clefts, gullies, and creeks; these, becoming full, fill up the pools; these, becoming full, fill up the lakes; these, becoming full, fill up the streams; these, becoming full, fill up the rivers; and these, becoming full, fill up the great ocean; thus there is nutriment for the great ocean, and in this way it becomes full. So too, associating with good persons, becoming full, fills up hearing the good Dhamma…. The seven factors of enlightenment, becoming full, fill up true knowledge and liberation. Thus there is nutriment for true knowledge and liberation, and in this way they become full.”
English translation by Ṭhānissaro Bhikkhu
“‘Monks, a beginning point for ignorance—[such that one might say], “Before this, ignorance did not exist; then it came into play”—cannot be discerned.’ This, monks, has been said. Nevertheless, it can be discerned, ‘Ignorance comes from this condition.’ And I tell you, ignorance has its food and is not without food. And what is the food for ignorance? ‘The five hindrances,’ it should be said. And I tell you, the five hindrances have their food and are not without food. And what is the food for the five hindrances? ‘The three forms of misconduct’ … And what is the food for the three forms of misconduct? ‘Lack of restraint of the senses’ … And what is the food for lack of restraint of the senses? ‘Lack of mindfulness & alertness’ … And what is the food for lack of mindfulness & alertness? ‘Inappropriate attention’ … And what is the food for inappropriate attention? ‘Lack of conviction’ … And what is the food for lack of conviction? ‘Not hearing the true Dhamma’ … And what is the food for not hearing the true Dhamma? ‘Associating with people of no integrity’ [or: ‘not associating with people of integrity’], it should be said.
“Thus, when not associating with people of integrity is made full, it fills [the conditions for] not hearing the true Dhamma. When not hearing the true Dhamma is made full, it fills [the conditions for] lack of conviction. When lack of conviction is made full, it fills [the conditions for] inappropriate attention… lack of mindfulness & alertness… lack of restraint of the senses… the three forms of misconduct… the five hindrances. When the five hindrances are made full, they fulfill [the conditions for] ignorance. Such is the food of this ignorance, and thus is it made full.
“Just as when the devas pour rain in heavy drops & crash thunder on the upper mountains: The water, flowing down along the slopes, fills the branches of the mountain ravines & gullies. When the branches of the mountain ravines & gullies are full, they fill the little lakes. When the little lakes are full, they fill the big lakes… the little rivers… the big rivers. When the big rivers are full, they fill the great ocean. Such is the food of the great ocean, and thus is it made full. In the same way, when not associating with people of integrity is made full, it fills [the conditions for] not hearing the true Dhamma… lack of conviction… inappropriate attention… lack of mindfulness & alertness… lack of restraint of the senses… the three forms of misconduct… the five hindrances. When the five hindrances are made full, they fulfill [the conditions for] ignorance. Such is the food of this ignorance, and thus is it made full.
“Now, I tell you, clear knowing & release have their food and are not without food. And what is their food? ‘The seven factors for awakening,’ it should be said. And I tell you, the seven factors for awakening have their food and are not without food. And what is the food for the seven factors for awakening? ‘The four establishings of mindfulness’ … And what is the food for the four establishings of mindfulness? ‘The three forms of right conduct’ … And what is the food for the three forms of right conduct? ‘Restraint of the senses’ … And what is the food for restraint of the senses? ‘Mindfulness & alertness’ … And what is the food for mindfulness & alertness? ‘Appropriate attention’ … And what is the food for appropriate attention? ‘Conviction’ … And what is the food for conviction? ‘Hearing the true Dhamma’ … And what is the food for hearing the true Dhamma? ‘Associating with people of integrity,’ it should be said.
“Thus, when associating with people of integrity is made full, it fills [the conditions for] hearing the true Dhamma… conviction… appropriate attention… mindfulness & alertness… restraint of the senses… the three forms of right conduct… the four establishings of mindfulness… the seven factors for awakening. When the seven factors for awakening are made full, they fill [the conditions for] clear knowing & release. Such is the food for this clear knowing & release, and thus are they made full.
“Just as when the devas pour rain in heavy drops & crash thunder on the upper mountains: The water, flowing down along the slopes, fills the branches of the mountain ravines & gullies… the little lakes… the big lakes… the little rivers… the big rivers. When the big rivers are made full, they fill the great ocean. Such is the food of the great ocean, and thus is it made full. In the same way, when associating with people of integrity is made full, it fills [the conditions for] hearing the true Dhamma… conviction… appropriate attention… mindfulness & alertness… restraint of the senses… the three forms of right conduct… the four establishings of mindfulness… the seven factors for awakening. When the seven factors for awakening are made full, they fill [the conditions for] clear knowing & release. Such is the food for this clear knowing & release, and thus are they made full.”
ภิกษุทั้งหลาย ที่สุดเบื้องต้นของอวิชชาย่อมไม่ปรากฏ ก่อนแต่นี้อวิชชาไม่ได้มี แต่ว่าอวิชชาพึ่งมีในภายหลัง ภิกษุทั้งหลาย เพราะเหตุนั้น เราจึงกล่าวคำนี้อย่างนี้ว่า ก็เมื่อเป็นเช่นนั้น อวิชชาย่อมปรากฏเพราะมีสิ่งนี้เป็นปัจจัย.
ภิกษุทั้งหลาย เราย่อมกล่าวอวิชชาว่ามีอาหาร มิได้กล่าวว่าไม่มีอาหาร ก็อะไรเป็นอาหารของอวิชชา ควรกล่าวว่า นิวรณ์ทั้ง ๕.
ภิกษุทั้งหลาย แม้นิวรณ์ทั้ง ๕ เราก็กล่าวว่ามีอาหาร มิได้กล่าวว่าไม่มีอาหาร ก็อะไรเป็นอาหารของนิวรณ์ทั้ง ๕ ควรกล่าวว่า ทุจริตทั้ง ๓.
ภิกษุทั้งหลาย แม้ทุจริตทั้ง ๓ เราก็กล่าวว่ามีอาหาร มิได้กล่าวว่าไม่มีอาหาร ก็อะไรเป็นอาหารของทุจริตทั้ง ๓ ควรกล่าวว่า การไม่สำรวมอินทรีย์.
ภิกษุทั้งหลาย แม้การไม่สำรวมอินทรีย์ เราก็กล่าวว่ามีอาหาร มิได้กล่าวว่าไม่มีอาหาร ก็อะไรเป็นอาหารแห่งการไม่สำรวมอินทรีย์ ควรกล่าวว่า ความไม่มีสติสัมปชัญญะ.
ภิกษุทั้งหลาย แม้ความไม่มีสติสัมปชัญญะ เราก็กล่าวว่ามีอาหาร มิได้กล่าวว่าไม่มีอาหาร ก็อะไรเป็นอาหารของความไม่มีสติสัมปชัญญะ ควรกล่าวว่า การทำไว้ในใจโดยไม่แยบคาย.
ภิกษุทั้งหลาย แม้การทำไว้ในใจโดยไม่แยบคาย เราก็กล่าวว่ามีอาหาร มิได้กล่าวว่าไม่มีอาหาร ก็อะไรเป็นอาหารของการทำไว้ในใจโดยไม่แยบคาย ควรกล่าวว่า ความไม่มีศรัทธา
ภิกษุทั้งหลาย แม้ความไม่มีศรัทธา เราก็กล่าวว่ามีอาหาร มิได้กล่าวว่าไม่มีอาหาร ก็อะไรเป็นอาหารของความไม่มีศรัทธา ควรกล่าวว่า การไม่ได้ฟังสัทธรรม.
ภิกษุทั้งหลาย แม้การไม่ได้ฟังสัทธรรม เราก็กล่าวว่ามีอาหาร มิได้กล่าวว่าไม่มีอาหาร ก็อะไรเป็นอาหารของการไม่ได้ฟังสัทธรรม ควรกล่าวว่า การไม่คบสัปบุรุษ.
ภิกษุทั้งหลาย ด้วยประการดังนี้
การไม่คบสัปบุรุษที่บริบูรณ์ ย่อมทำการไม่ได้ฟังสัทธรรมให้บริบูรณ์
การไม่ได้ฟังสัทธรรมที่บริบูรณ์ ย่อมทำความไม่มีศรัทธาให้บริบูรณ์
ความไม่มีศรัทธาที่บริบูรณ์ ย่อมทำการทำไว้ในใจโดยไม่แยบคายให้บริบูรณ์
การทำไว้ในใจโดยไม่แยบคายที่บริบูรณ์ ย่อมทำความไม่มีสติสัมปชัญญะให้บริบูรณ์
ความไม่มีสติสัมปชัญญะที่บริบูรณ์ ย่อมทำการไม่สำรวมอินทรีย์ให้บริบูรณ์
การไม่สำรวมอินทรีย์ที่บริบูรณ์ ย่อมทำทุจริตทั้ง ๓ ให้บริบูรณ์
ทุจริตทั้ง ๓ ที่บริบูรณ์ ย่อมทำนิวรณ์ทั้ง ๕ ให้บริบูรณ์
นิวรณ์ทั้ง ๕ ที่บริบูรณ์ ย่อมทำอวิชชาให้บริบูรณ์
อวิชชานี้ มีอาหารอย่างนี้ และบริบูรณ์แล้วด้วยอาการอย่างนี้.
ภิกษุทั้งหลาย เปรียบเหมือนเมื่อฝนเม็ดใหญ่ตกลงบนภูเขา เมื่อฝนตกลงหนักๆ น้ำนั้นไหลไปตามที่ลุ่ม ย่อมทำซอกเขา ลำธารและห้วยให้เต็ม ซอกเขา ลำธารและห้วยที่เต็ม ย่อมทำหนองให้เต็ม หนองที่เต็ม ย่อมทำบึงให้เต็ม บึงที่เต็ม ย่อมทำแม่น้ำน้อยให้เต็ม แม่น้ำน้อยที่เต็ม ย่อมทำแม่น้ำใหญ่ให้เต็ม แม่น้ำใหญ่ที่เต็ม ย่อมทำมหาสมุทรสาครให้เต็ม มหาสมุทรสาครนั้น มีอาหารอย่างนี้ และเต็มเปี่ยมแล้วด้วยอาการอย่างนี้.
ภิกษุทั้งหลาย ฉันใดก็ฉันนั้น การไม่คบสัปบุรุษที่บริบูรณ์ ย่อมทำการไม่ได้ฟังสัทธรรมให้บริบูรณ์ การไม่ได้ฟังสัทธรรมที่บริบูรณ์ ย่อมทำความไม่มีศรัทธาให้บริบูรณ์ ความไม่มีศรัทธาที่บริบูรณ์ ย่อมทำการทำไว้ในใจโดยไม่แยบคายให้บริบูรณ์ การทำไว้ในใจโดยไม่แยบคายที่บริบูรณ์ ย่อมทำความไม่มีสติสัมปชัญญะให้บริบูรณ์ ความไม่มีสติสัมปชัญญะที่บริบูรณ์ ย่อมทำการไม่สำรวมอินทรีย์ให้บริบูรณ์ การไม่สำรวมอินทรีย์ที่บริบูรณ์ ย่อมทำทุจริตทั้ง ๓ ให้บริบูรณ์ ทุจริตทั้ง ๓ ที่บริบูรณ์ ย่อมทำนิวรณ์ทั้ง ๕ ให้บริบูรณ์ นิวรณ์่่ทั้ง ๕ ที่บริบูรณ์ ย่อมทำอวิชชาให้บริบูรณ์ อวิชชานี้ มีอาหารอย่างนี้ และบริบูรณ์แล้วด้วยอาการอย่างนี้.
ภิกษุทั้งหลาย เรากล่าววิชชาและวิมุตติว่ามีอาหาร มิได้กล่าวว่าไม่มีอาหาร ก็อะไรเป็นอาหารของวิชชาและวิมุตติ ควรกล่าวว่า โพชฌงค์ทั้ง ๗.
ภิกษุทั้งหลาย แม้โพชฌงค์ทั้ง ๗ เราก็กล่าวว่ามีอาหาร มิได้กล่าวว่าไม่มีอาหาร ก็อะไรเป็นอาหารของโพชฌงค์ทั้ง ๗ ควรกล่าวว่า สติปัฏฐานทั้ง ๔.
ภิกษุทั้งหลาย แม้สติปัฏฐานทั้ง ๔ เราก็กล่าวว่ามีอาหาร มิได้กล่าวว่าไม่มีอาหาร ก็อะไรเป็นอาหารของสติปัฏฐานทั้ง ๔ ควรกล่าวว่า สุจริตทั้ง ๓.
ภิกษุทั้งหลาย แม้สุจริตทั้ง ๓ เราก็กล่าวว่ามีอาหาร มิได้กล่าวว่าไม่มีอาหาร ก็อะไรเป็นอาหารของสุจริตทั้ง ๓ ควรกล่าวว่า การสำรวมอินทรีย์.
ภิกษุทั้งหลาย แม้การสำรวมอินทรีย์ เราก็กล่าวว่ามีอาหาร มิได้กล่าวว่าไม่มีอาหาร ก็อะไรเป็นอาหารของการสำรวมอินทรีย์ ควรกล่าวว่า สติสัมปชัญญะ.
ภิกษุทั้งหลาย แม้สติสัมปชัญญะ เราก็กล่าวว่ามีอาหาร มิได้กล่าวว่าไม่มีอาหาร ก็อะไรเป็นอาหารของสติสัมปชัญญะ ควรกล่าวว่า การทำไว้ในใจโดยแยบคาย.
ภิกษุทั้งหลาย แม้การทำไว้ในใจโดยแยบคาย เราก็กล่าวว่ามีอาหาร มิได้กล่าวว่าไม่มีอาหาร ก็อะไรเป็นอาหารของการทำไว้ในใจโดยแยบคาย ควรกล่าวว่า ศรัทธา.
ภิกษุทั้งหลาย แม้ศรัทธา เราก็กล่าวว่ามีอาหาร มิได้กล่าวว่าไม่มีอาหาร ก็อะไรเป็นอาหารของศรัทธา ควรกล่าวว่า การได้ฟังสัทธรรม.
ภิกษุทั้งหลาย แม้การได้ฟังสัทธรรม เราก็กล่าวว่ามีอาหาร มิได้กล่าวว่าไม่มีอาหาร ก็อะไรเป็นอาหารของการได้ฟังสัทธรรม ควรกล่าวว่า การคบสัปบุรุษ.
ภิกษุทั้งหลาย ด้วยประการดังนี้
การคบสัปบุรุษที่บริบูรณ์ ย่อมทำการได้ฟังสัทธรรมให้บริบูรณ์
การได้ฟังสัทธรรมที่บริบูรณ์ ย่อมทำศรัทธาให้บริบูรณ์
ศรัทธาที่บริบูรณ์ ย่อมทำการทำไว้ในใจโดยแยบคายให้บริบูรณ์
การทำไว้ในใจโดยแยบคายที่บริบูรณ์ ย่อมทำสติสัมปชัญญะให้บริบูรณ์
สติสัมปชัญญะที่บริบูรณ์ ย่อมทำการสำรวมอินทรีย์ให้บริบูรณ์
การสำรวมอินทรีย์ที่บริบูรณ์ ย่อมทำสุจริตทั้ง ๓ ให้บริบูรณ์
สุจริตทั้ง ๓ ที่บริบูรณ์ ย่อมทำสติปัฏฐานทั้ง ๔ ให้บริบูรณ์
สติปัฏฐานทั้ง ๔ ที่บริบูรณ์ ย่อมทำโพชฌงค์ทั้ง ๗ ให้บริบูรณ์
โพชฌงค์ทั้ง ๗ ที่บริบูรณ์ ย่อมทำวิชชาและวิมุตติให้บริบูรณ์
วิชชาและวิมุตตินี้ มีอาหารอย่างนี้ และบริบูรณ์แล้วด้วยอาการอย่างนี้.
ภิกษุทั้งหลาย เปรียบเหมือนเมื่อฝนเม็ดใหญ่ตกลงบนภูเขา เมื่อฝนตกลงหนักๆ น้ำนั้นไหลไปตามที่ลุ่ม ย่อมทำซอกเขา ลำธารและห้วยให้เต็ม ซอกเขา ลำธารและห้วยที่เต็ม ย่อมทำหนองให้เต็ม หนองที่เต็ม ย่อมทำบึงให้เต็ม บึงที่เต็ม ย่อมทำแม่น้ำน้อยให้เต็ม แม่น้ำน้อยที่เต็ม ย่อมทำแม่น้ำใหญ่ให้เต็ม แม่น้ำใหญ่ที่เต็ม ย่อมทำมหาสมุทรสาครให้เต็ม มหาสมุทรสาครนั้น มีอาหารอย่างนี้ และเต็มเปี่ยมแล้วด้วยอาการอย่างนี้.
ภิกษุทั้งหลาย ฉันใดก็ฉันนั้น การคบสัปบุรุษที่บริบูรณ์ ย่อมทำการได้ฟังสัทธรรมให้บริบูรณ์ การได้ฟังสัทธรรมที่บริบูรณ์ ย่อมทำศรัทธาให้บริบูรณ์ ศรัทธาที่บริบูรณ์ ย่อมทำการทำไว้ในใจโดยแยบคายให้บริบูรณ์ การทำไว้ในใจโดยแยบคายที่บริบูรณ์ ย่อมทำสติสัมปชัญญะให้บริบูรณ์ สติสัมปชัญญะที่บริบูรณ์ ย่อมทำการสำรวมอินทรีย์ให้บริบูรณ์ การสำรวมอินทรีย์ที่บริบูรณ์ ย่อมทำสุจริตทั้ง ๓ ให้บริบูรณ์ สุจริตทั้ง ๓ ที่บริบูรณ์ ย่อมทำสติปัฏฐานทั้ง ๔ ให้บริบูรณ์ สติปัฏฐานทั้ง ๔ ที่บริบูรณ์ ย่อมทำโพชฌงค์ทั้ง ๗ ให้บริบูรณ์ โพชฌงค์ ๗ ที่บริบูรณ์ ย่อมทำวิชชาและวิมุตติให้บริบูรณ์ วิชชาและวิมุตตินี้ มีอาหารอย่างนี้ และบริบูรณ์แล้วด้วยอาการอย่างนี้.
-บาลี ทสก. อํ. 24/120/61.
https://84000.org/tipitaka/pali/?24//120,
https://etipitaka.com/read/pali/24/120
