One thing when practicing will lead to a free mind.
English translation by Bhikkhu Sujato
So I have heard. At one time Venerable Ānanda was staying near Vesālī in the little village of Beluva.
Now at that time the householder Dasama from the city of Aṭṭhaka had arrived at Pāṭaliputta on some business. He went to the Chicken Monastery, approached a certain mendicant, bowed, sat down to one side, and said to him, “Sir, where is Venerable Ānanda now staying? For I want to see him.”
“Householder, Venerable Ānanda is staying near Vesālī in the little village of Beluva.”
Then the householder Dasama, having concluded his business there, went to the little village of Beluva in Vesālī to see Ānanda. He bowed, sat down to one side, and said to Ānanda:
“Sir, Ānanda, is there one thing that has been rightly explained by the Blessed One—who knows and sees, the perfected one, the fully awakened Buddha—practicing which a diligent, keen, and resolute mendicant’s mind is freed, their defilements are ended, and they arrive at the supreme sanctuary?”
“There is, householder.”
“And what is that one thing?”
“Householder, it’s when a mendicant, quite secluded from sensual pleasures, secluded from unskillful qualities, enters and remains in the first absorption, which has the rapture and bliss born of seclusion, while placing the mind and keeping it connected. Then they reflect: ‘Even this first absorption is produced by choices and intentions.’ They understand: ‘But whatever is produced by choices and intentions is impermanent and liable to cessation.’ Abiding in that they attain the ending of defilements. If they don’t attain the ending of defilements, with the ending of the five lower fetters they’re reborn spontaneously, because of their passion and love for that meditation. They are extinguished there, and are not liable to return from that world. This is one thing that has been rightly explained by the Blessed One—who knows and sees, the perfected one, the fully awakened Buddha—practicing which a diligent, keen, and resolute mendicant’s mind is freed, their defilements are ended, and they arrive at the supreme sanctuary.
Furthermore, as the placing of the mind and keeping it connected are stilled, they enter and remain in the second absorption … third absorption … fourth absorption …
Furthermore, a mendicant meditates spreading a heart full of love to one direction, and to the second, and to the third, and to the fourth. In the same way above, below, across, everywhere, all around, they spread a heart full of love to the whole world—abundant, expansive, limitless, free of enmity and ill will. Then they reflect: ‘Even this heart’s release by love is produced by choices and intentions.’ They understand: ‘But whatever is produced by choices and intentions is impermanent and liable to cessation.’ …
Furthermore, a mendicant meditates spreading a heart full of compassion … rejoicing … equanimity …
Furthermore, householder, a mendicant, going totally beyond perceptions of form, with the ending of perceptions of impingement, not focusing on perceptions of diversity, aware that ‘space is infinite’, enters and remains in the dimension of infinite space. Then they reflect: ‘Even this attainment of the dimension of infinite space is produced by choices and intentions.’ They understand: ‘But whatever is produced by choices and intentions is impermanent and liable to cessation.’ …
Furthermore, a mendicant, going totally beyond the dimension of infinite space, aware that ‘consciousness is infinite’, enters and remains in the dimension of infinite consciousness. …
Furthermore, a mendicant, going totally beyond the dimension of infinite consciousness, aware that ‘there is nothing at all’, enters and remains in the dimension of nothingness. Then they reflect: ‘Even this attainment of the dimension of nothingness is produced by choices and intentions.’ They understand: ‘But whatever is produced by choices and intentions is impermanent and liable to cessation.’ Abiding in that they attain the ending of defilements. If they don’t attain the ending of defilements, with the ending of the five lower fetters they’re reborn spontaneously because of their passion and love for that meditation. They are extinguished there, and are not liable to return from that world. This too is one thing that has been rightly explained by the Blessed One—who knows and sees, the perfected one, the fully awakened Buddha—practicing which a diligent, keen, and resolute mendicant’s mind is freed, their defilements are ended, and they arrive at the supreme sanctuary.”
When he said this, the householder Dasama said to Venerable Ānanda, “Sir, suppose a person was looking for an entrance to a hidden treasure. And all at once they’d come across eleven entrances! In the same way, I was searching for the door to the deathless. And all at once I got to hear of eleven doors to the deathless. Suppose a person had a house with eleven doors. If the house caught fire they’d be able to flee to safety through any one of those doors. In the same way, I’m able to flee to safety through any one of these eleven doors to the deathless. Sir, those who follow other paths seek a fee for the teacher. Why shouldn’t I make an offering to Venerable Ānanda?”
Then the householder Dasama, having assembled the Saṅgha from Vesālī and Pāṭaliputta, served and satisfied them with his own hands with a variety of delicious foods. He clothed each and every mendicant in a pair of garments, with a set of three robes for Ānanda. And he had a dwelling worth five hundred built for Ānanda.
English translation by Bhikkhu Bodhi
Thus have I heard. On one occasion the Venerable Ānanda was living at Beluvagāmaka near Vesālī.
Now on that occasion the householder Dasama of Aṭṭhakanāgara had arrived at Pāṭaliputta for some business or other. Then he went to a certain bhikkhu in Kukkuṭa’s Park, and after paying homage to him, he sat down at one side and asked him: “Where does the venerable Ānanda live now, venerable sir? I wish to see the venerable Ānanda.” “The venerable Ānanda is living at Beluvagāmaka near Vesālī, householder.”
When the householder Dasama had completed his business at Pāṭaliputta, he went to the venerable Ānanda at Beluvagāmaka near Vesālī. After paying homage to him, he sat down at one side and asked him:
“Venerable Ānanda, has any one thing been proclaimed by the Blessed One who knows and sees, accomplished and fully enlightened, wherein if a bhikkhu abides diligent, ardent, and resolute, his unliberated mind comes to be liberated, his undestroyed taints come to be destroyed, and he attains the supreme security from bondage that he had not attained before?”
“There is, householder, indeed one such thing proclaimed by the Blessed One.”
“What is that one thing, venerable Ānanda?”
“Here, householder, quite secluded from sensual pleasures, secluded from unwholesome states, a bhikkhu enters upon and abides in the first jhāna, which is accompanied by applied and sustained thought, with rapture and pleasure born of seclusion. He considers this and understands it thus: ‘This first jhāna is conditioned and volitionally produced. But whatever is conditioned and volitionally produced is impermanent, subject to cessation.’ If he is steady in that, he attains the destruction of the taints. But if he does not attain the destruction of the taints because of that desire for the Dhamma, that delight in the Dhamma, then with the destruction of the five lower fetters he becomes one due to reappear spontaneously in the Pure Abodes and there attain final Nibbāna without ever returning from that world.
“This is one thing proclaimed by the Blessed One who knows and sees, accomplished and fully enlightened, wherein if a bhikkhu abides diligent, ardent, and resolute, his unliberated mind comes to be liberated, his undestroyed taints come to be destroyed, and he attains the supreme security from bondage that he had not attained before.
“Again, with the stilling of applied and sustained thought, a bhikkhu enters and abides in the second jhāna…He considers this and understands it thus: ‘This second jhāna is conditioned and volitionally produced. But whatever is conditioned and volitionally produced is impermanent, subject to cessation.’ If he is steady in that, he attains the destruction of the taints. But if he does not attain the destruction of the taints…without ever returning from that world.
“This too is one thing proclaimed by the Blessed One … wherein if a bhikkhu abides diligent, ardent, and resolute…he attains the supreme security from bondage that he had not attained before.
“Again, with the fading away as well of rapture, a bhikkhu…enters upon and abides in the third jhāna…He considers this and understands it thus: ‘This third jhāna is conditioned and volitionally produced. But whatever is conditioned and volitionally produced is impermanent, subject to cessation.’ If he is steady in that, he attains the destruction of the taints. But if he does not attain the destruction of the taints…without ever returning from that world.
“This too is one thing proclaimed by the Blessed One… wherein if a bhikkhu abides diligent, ardent, and resolute…he attains the supreme security from bondage that he had not attained before.
“Again, with the abandoning of pleasure and pain…a bhikkhu enters upon and abides in the fourth jhāna…He considers this and understands it thus: ‘This fourth jhāna is conditioned and volitionally produced. But whatever is conditioned and volitionally produced is impermanent, subject to cessation.’ If he is steady in that, he attains the destruction of the taints. But if he does not attain the destruction of the taints…without ever returning from that world.
“This too is one thing proclaimed by the Blessed One… wherein if a bhikkhu abides diligent, ardent, and resolute…he attains the supreme security from bondage that he had not attained before.
“Again, a bhikkhu abides pervading one quarter with a mind imbued with loving-kindness, likewise the second, likewise the third, likewise the fourth; so above, below, around, and everywhere, and to all as to himself, he abides pervading the all-encompassing world with a mind imbued with loving-kindness, abundant, exalted, immeasurable, without hostility and without ill will. He considers this and understands it thus: ‘This deliverance of mind through loving-kindness is conditioned and volitionally produced. But whatever is conditioned and volitionally produced is impermanent, subject to cessation.’ If he is steady in that, he attains the destruction of the taints. But if he does not attain the destruction of the taints…without ever returning from that world.
“This too is one thing proclaimed by the Blessed One… wherein if a bhikkhu abides diligent, ardent, and resolute…he attains the supreme security from bondage that he had not attained before.
“Again, a bhikkhu abides pervading one quarter with a mind imbued with compassion…without ill will. He considers this and understands it thus: ‘This deliverance of mind through compassion is conditioned and volitionally produced. But whatever is conditioned and volitionally produced is impermanent, subject to cessation.’ If he is steady in that, he attains the destruction of the taints. But if he does not attain the destruction of the taints…without ever returning from that world.
“This too is one thing proclaimed by the Blessed One… wherein if a bhikkhu abides diligent, ardent, and resolute…he attains the supreme security from bondage that he had not attained before.
“Again, a bhikkhu abides pervading one quarter with a mind imbued with altruistic joy…without ill will. He considers this and understands it thus: ‘This deliverance of mind through altruistic joy is conditioned and volitionally produced. But whatever is conditioned and volitionally produced is impermanent, subject to cessation.’ If he is steady in that, he attains the destruction of the taints. But if he does not attain the destruction of the taints…without ever returning from that world.
“This too is one thing proclaimed by the Blessed One… wherein if a bhikkhu abides diligent, ardent, and resolute…he attains the supreme security from bondage that he had not attained before.
“Again, a bhikkhu abides pervading one quarter with a mind imbued with equanimity…without ill will. He considers this and understands it thus: ‘This deliverance of mind through equanimity is conditioned and volitionally produced. But whatever is conditioned and volitionally produced is impermanent, subject to cessation.’ If he is steady in that, he attains the destruction of the taints. But if he does not attain the destruction of the taints…without ever returning from that world.
“This too is one thing proclaimed by the Blessed One… wherein if a bhikkhu abides diligent, ardent, and resolute…he attains the supreme security from bondage that he had not attained before.
“Again, with the complete surmounting of perceptions of form, with the disappearance of perceptions of sensory impact, with non-attention to perceptions of diversity, aware that ‘space is infinite,’ a bhikkhu enters upon and abides in the base of infinite space. He considers this and understands it thus: ‘This attainment of the base of infinite space is conditioned and volitionally produced. But whatever is conditioned and volitionally produced is impermanent, subject to cessation.’ If he is steady in that, he attains the destruction of the taints. But if he does not attain the destruction of the taints…without ever returning from that world.
“This too is one thing proclaimed by the Blessed One … wherein if a bhikkhu abides diligent, ardent, and resolute…he attains the supreme security from bondage that he had not attained before.
“Again, by completely surmounting the base of infinite space, aware that ‘consciousness is infinite,’ a bhikkhu enters upon and abides in the base of infinite consciousness. He considers this and understands it thus: ‘This attainment of the base of infinite consciousness is conditioned and volitionally produced. But whatever is conditioned and volitionally produced is impermanent, subject to cessation.’ If he is steady in that, he attains the destruction of the taints. But if he does not attain the destruction of the taints…without ever returning from that world.
“This too is one thing proclaimed by the Blessed One… wherein if a bhikkhu abides diligent, ardent, and resolute…he attains the supreme security from bondage that he had not attained before.
“Again, by completely surmounting the base of infinite consciousness, aware that ‘there is nothing,’ a bhikkhu enters upon and abides in the base of nothingness. He considers this and understands it thus: ‘This attainment of the base of nothingness is conditioned and volitionally produced. But whatever is conditioned and volitionally produced is impermanent, subject to cessation.’ If he is steady in that, he attains the destruction of the taints. But if he does not attain the destruction of the taints because of that desire for the Dhamma, that delight in the Dhamma, then with the destruction of the five lower fetters he becomes one due to reappear spontaneously in the Pure Abodes and there attain final Nibbāna without ever returning from that world.
“This too is one thing proclaimed by the Blessed One who knows and sees, accomplished and fully enlightened, wherein if a bhikkhu abides diligent, ardent, and resolute, his unliberated mind comes to be liberated, his undestroyed taints come to be destroyed, and he attains the supreme security from bondage that he had not attained before.”
When venerable Ānanda had spoken, the householder Dasama of Aṭṭhakanāgara said to him: “Venerable Ānanda, just as if a man seeking one entrance to a hidden treasure came all at once upon eleven entrances to a hidden treasure, so too, while I was seeking one door to the Deathless, I have come all at once to hear of eleven doors to the Deathless. Just as if a man had a house with eleven doors and when that house caught on fire, he could flee to safety by any one of these eleven doors, so I can flee to safety by any one of these eleven doors to the Deathless. Venerable sir, these sectarians will even seek a teacher’s fee for their teacher; why shouldn’t I make an offering to the venerable Ānanda?”
Then the householder Dasama of Aṭṭhakanāgara assembled the Sangha of bhikkhus from Pāṭaliputta and Vesālī, and with his own hands he served and satisfied them with various kinds of good food. He presented a pair of cloths to each bhikkhu, and he presented a triple robe to the venerable Ānanda, and he had a dwelling worth five hundred built for the venerable Ānanda.
English translation by Suddhāso Bhikkhu
Thus have I heard. On one occasion Venerable Ānanda was living at Vesāli, in Beluva Village. On this occasion Dasama, a householder from Aṭṭhaka1 City, had arrived at Pāṭaliputta because of some business. Then Dasama went to the Chicken Park and approached a certain monk, paid respects to him, and sat to one side. When he was seated to one side, Dasama said to that monk, “Bhante, where does Venerable Ānanda now live? We wish to see Venerable Ānanda.”
“Householder, Venerable Ānanda lives at Vesāli, in Beluva Village.”
Then after Dasama had finished his business in Pāṭaliputta, he went to Beluva Village in Vesāli, approached Venerable Ānanda, paid respects to him, and sat to one side. When he was seated to one side, Dasama said to Venerable Ānanda, “Bhante Ānanda, is there any one thing that was said by the Blessed One – the Knower, the Seer, the Arahant, the Fully Self-Awakened One – by means of which a vigilant, ardent, dedicated monk might liberate an unliberated mind, eliminate all the corruptions that have not yet been eliminated, and reach the unsurpassable freedom from bondage that has not yet been reached?”
“Householder, there is indeed one thing that was said by the Blessed One – the Knower, the Seer, the Arahant, the Fully Self-Awakened One – by means of which a vigilant, ardent, dedicated monk might liberate an unliberated mind, eliminate all the corruptions that have not yet been eliminated, and reach the unsurpassable freedom from bondage that has not yet been reached.”
“Bhante Ānanda, what was the one thing… by means of which a vigilant, ardent, dedicated monk might liberate an unliberated mind, eliminate all the corruptions that have not yet been eliminated, and reach the unsurpassable freedom from bondage that has not yet been reached?”
“Householder, secluded from sensuality and from unwholesome phenomena, a monk attains and remains in the first Jhāna, which has thought, examination, and the rapture and happiness born from seclusion. He reflects, ‘This is the first Jhāna; it is conditional2 and volitional. Whatever is conditional and volitional is impermanent and will cease3.’ Being stable in that perception, he reaches the elimination of the corruptions. If he does not reach the elimination of the corruptions, then because of that passion for the Dhamma, because of that delight in the Dhamma, then with the complete elimination of the five lower fetters he becomes a spontaneous-reappearer4; and there he will attain final Nibbāna without ever returning from that world. Householder, this is one thing… by means of which a vigilant, ardent, dedicated monk might liberate an unliberated mind, eliminate all the corruptions that have not yet been eliminated, and reach the unsurpassable freedom from bondage that has not yet been reached.
“Here is another one, householder. A monk attains and remains in the second Jhāna… the third Jhāna… the fourth Jhāna… He reflects, ‘This is the fourth Jhāna; it is conditional and volitional. Whatever is conditional and volitional is impermanent and will cease…’ This is another thing… by means of which a vigilant, ardent, dedicated monk might liberate an unliberated mind, eliminate all the corruptions that have not yet been eliminated, and reach the unsurpassable freedom from bondage that has not yet been reached.
“Here is another one, householder. A monk dwells having suffused the first direction with a mind of loving-kindness, as well as the second, third, and fourth directions. Above, below, around, and everywhere, impartially and all-encompassing, he dwells having suffused the entire world with a mind of loving-kindness – abundant, enormous, immeasurable, free of aversion and hostility. He reflects, ‘This is the mental liberation of loving-kindness; it is conditional and volitional. Whatever is conditional and volitional is impermanent and will cease…’
“Here is another one, householder. A monk dwells having suffused the first direction with a mind of compassion… a mind of sympathetic joy… a mind of equanimity…
“Here is another one, householder. By completely transcending all perceptions of form, with the disappearance of perceptions of resistance, and by not paying attention to perceptions of diversity, perceiving infinite space, a monk attains and remains in the dimension of infinite space. He reflects, ‘This is the dimension of infinite space; it is conditional and volitional. Whatever is conditional and volitional is impermanent and will cease…’
“Here is another one, householder. By completely transcending the dimension of infinite space, perceiving infinite consciousness, a monk attains and remains in the dimension of infinite consciousness… By completely transcending the dimension of infinite consciousness, perceiving nothing existing, a monk attains and remains in the dimension of nothingness. He reflects, ‘This is the dimension of nothingness; it is conditional and volitional. Whatever is conditional and volitional is impermanent and will cease.’ Being stable in that perception, he reaches the elimination of the corruptions. If he does not reach the elimination of the corruptions, then because of that passion for the Dhamma, because of that delight in the Dhamma, then with the complete elimination of the five lower fetters he becomes a spontaneous-reappearer; and there he will attain final Nibbāna without ever returning from that world. Householder, this is another thing… by means of which a vigilant, ardent, dedicated monk might liberate an unliberated mind, eliminate all the corruptions that have not yet been eliminated, and reach the unsurpassable freedom from bondage that has not yet been reached.”
When this was said, Dasama said to Venerable Ānanda, “Bhante Ānanda, it is just as if a person was seeking one treasure and gained eleven treasures; in the same way, Bhante, I was seeking one door to the Deathless and gained eleven doors to the Deathless that can be developed. Bhante, just as a person whose house has eleven doors can use any one of them to make himself safe if the house is on fire; in the same way, Bhante, I can use any of these eleven doors to the Deathless to make myself safe. Bhante, members of other religions will seek out money to give to their teacher; why don‘t I also make an offering to Venerable Ānanda?”
Then Dasama gathered together the community of monks who lived in Vesāli, and satisfied them by serving them many kinds of excellent food with his own hands. Then he presented each monk with a pair of robes, presented Venerable Ānanda with a set of three robes, and had five hundred monastic dwellings constructed for Venerable Ānanda.
สมัยหนึ่ง ท่านพระอานนท์อยู่ที่เวฬุวคาม เขตนครเวสาลี ก็สมัยนั้น คหบดีชื่อทสมะ เป็นชาวเมืองอัฏฐกะ ไปยังเมืองปาตลีบุตร ด้วยกรณียกิจอย่างหนึ่ง ครั้งนั้น ทสมคหบดีชาวเมืองอัฏฐกะ เข้าไปหาภิกษุรูปหนึ่งถึงกุกกุฏาราม ไหว้ภิกษุนั้นแล้วจึงนั่งในที่สมคควร ครั้นแล้วได้ถามภิกษุนั้นว่า
ภันเต เดี๋ยวนี้ ท่านพระอานนท์อยู่ที่ไหน ด้วยว่า ข้าพเจ้าปรารถนาจะพบท่านพระอานนท์.
ภิกษุนั้นตอบว่า คหบดี ท่านพระอานนท์อยู่ที่บ้านเวฬุวคาม เขตนครเวสาลี.
ครั้งนั้น ทสมคหบดีชาวเมืองอัฏฐกะ ทำกรณียกิจนั้นให้สำเร็จที่เมืองปาตลีบุตรแล้ว ไปยังนครเวสาลี ถึงบ้านเวฬุวคาม เข้าไปหาท่านพระอานนท์ถึงที่อยู่ ไหว้ท่านพระอานนท์แล้วจึงนั่งในที่สมควร ครั้นนั่งเรียบร้อยแล้ว ได้ถามท่านพระอานนท์ว่า
ภันเตอานนท์ ธรรมข้อหนึ่ง อันพระผู้มีพระภาค ผู้รู้ ผู้เห็น ผู้เป็นอรหันตสัมมาสัมพุทธะตรัสไว้นั้นมีอยู่หรือไม่หนอ ที่เมื่อภิกษุผู้ไม่ประมาท มีความเพียร มีตนส่งไปแล้ว จิตที่ยังไม่หลุดพ้น ย่อมหลุดพ้น อาสวะทั้งหลายที่ยังไม่สิ้น ย่อมถึงความสิ้นไป และย่อมบรรลุธรรมอันเกษมจากโยคะ อันไม่มีธรรมอื่นยิ่งกว่าที่ยังไม่ได้บรรลุ.
คหบดี ธรรมข้อหนึ่ง อันพระผู้มีพระภาค ผู้รู้ ผู้เห็น ผู้เป็นอรหันตสัมมาสัมพุทธะตรัสไว้นั้นมีอยู่ ที่เมื่อภิกษุผู้ไม่ประมาท มีความเพียร มีตนส่งไปแล้ว จิตที่ยังไม่หลุดพ้น ย่อมหลุดพ้น อาสวะทั้งหลายที่ยังไม่สิ้น ย่อมถึงความสิ้นไป และย่อมบรรลุธรรมอันเกษมจากโยคะ อันไม่มีธรรมอื่นยิ่งกว่าที่ยังไม่ได้บรรลุ.
ภันเตอานนท์ ธรรมข้อหนึ่ง อันพระผู้มีพระภาค ผู้รู้ ผู้เห็น ผู้เป็นอรหันตสัมมาสัมพุทธะตรัสไว้นั้นเป็นอย่างไร ที่เมื่อภิกษุผู้ไม่ประมาท มีความเพียร มีตนส่งไปแล้ว จิตที่ยังไม่หลุดพ้น ย่อมหลุดพ้น อาสวะทั้งหลายที่ยังไม่สิ้น ย่อมถึงความสิ้นไป และย่อมบรรลุธรรมอันเกษมจากโยคะ อันไม่มีธรรมอื่นยิ่งกว่าที่ยังไม่ได้บรรลุ.
คหบดี ภิกษุในกรณีนี้ เพราะสงัดจากกามและอกุศลธรรมทั้งหลาย จึงบรรลุปฐมฌาน อันมีวิตกวิจาร มีปีติและสุข อันเกิดจากวิเวกแล้วแลอยู่ เธอนั้น (เมื่อ) พิจารณาอยู่ ย่อมรู้ชัดอย่างนี้ว่า แม้ปฐมฌานนี้ ก็เป็นสิ่งที่ปัจจัยปรุงแต่งขึ้น สำเร็จด้วยเจตนา ก็สิ่งใดสิ่งหนึ่ง อันปัจจัยปรุงแต่งขึ้น สิ่งนั้นไม่เที่ยง มีความดับไปเป็นธรรมดา ดังนี้ เธอตั้งอยู่ในธรรมนั้น ย่อมถึงความสิ้นไปแห่งอาสวะทั้งหลาย ถ้ายังไม่ถึงความสิ้นไปแห่งอาสวะทั้งหลาย ย่อมเป็นโอปปาติกะผู้จะปรินิพพานในภพนั้น มีอันไม่กลับจากโลกนั้นเป็นธรรมดา เพราะโอรัมภาคิยสังโยชน์ ๕ สิ้นไป และเพราะอำนาจแห่งธัมมราคะ ธัมมนันทินั้นๆ นั่นเอง คหบดี ธรรมข้อหนึ่งนี้แล อันพระผู้มีพระภาค ผู้รู้ ผู้เห็น ผู้เป็นอรหันตสัมมาสัมพุทธะตรัสไว้ ที่เมื่อภิกษุผู้ไม่ประมาท มีความเพียร มีตนส่งไปแล้ว จิตที่ยังไม่หลุดพ้น ย่อมหลุดพ้น อาสวะทั้งหลายที่ยังไม่สิ้น ย่อมถึงความสิ้นไป และย่อมบรรลุธรรมอันเกษมจากโยคะ อันไม่มีธรรมอื่นยิ่งกว่าที่ยังไม่ได้บรรลุ.
คหบดี อีกประการหนึ่ง ภิกษุเพราะวิตกวิจารระงับไป จึงบรรลุทุติยฌาน อันเป็นเครื่องผ่องใสแห่งจิตในภายใน เป็นธรรมเอกผุดขึ้น ไม่มีวิตก ไม่มีวิจาร มีแต่ปีติและสุข อันเกิดจากสมาธิแล้วแลอยู่ เธอนั้น (เมื่อ) พิจารณาอยู่ ย่อมรู้ชัดอย่างนี้ว่า แม้ทุติยฌานนี้ ก็เป็นสิ่งที่ปัจจัยปรุงแต่งขึ้น สำเร็จด้วยเจตนา ก็สิ่งใดสิ่งหนึ่ง อันปัจจัยปรุงแต่งขึ้น สิ่งนั้นไม่เที่ยง มีความดับไปเป็นธรรมดา ดังนี้ เธอตั้งอยู่ในธรรมนั้น ย่อมถึงความสิ้นไปแห่งอาสวะทั้งหลาย ถ้ายังไม่ถึงความสิ้นไปแห่งอาสวะทั้งหลาย ย่อมเป็นโอปปาติกะผู้จะปรินิพพานในภพนั้น มีอันไม่กลับจากโลกนั้นเป็นธรรมดา เพราะโอรัมภาคิยสังโยชน์ ๕ สิ้นไป และเพราะอำนาจแห่งธัมมราคะ ธัมมนันทินั้นๆ นั่นเอง คหบดี ธรรมข้อหนึ่งนี้แล อันพระผู้มีพระภาค ผู้รู้ ผู้เห็น ผู้เป็นอรหันตสัมมาสัมพุทธะตรัสไว้ ที่เมื่อภิกษุผู้ไม่ประมาท มีความเพียร มีตนส่งไปแล้ว จิตที่ยังไม่หลุดพ้น ย่อมหลุดพ้น อาสวะทั้งหลายที่ยังไม่สิ้น ย่อมถึงความสิ้นไป และย่อมบรรลุธรรมอันเกษมจากโยคะ อันไม่มีธรรมอื่นยิ่งกว่าที่ยังไม่ได้บรรลุ.
คหบดี อีกประการหนึ่ง ภิกษุเพราะความจางคลายไปแห่งปีติ จึงอยู่อุเบกขา มีสติสัมปชัญญะ และเสวยสุขด้วยกาย จึงบรรลุตติยฌาน อันพระอริยะกล่าวว่า ผู้นั้นเป็นผู้อยู่อุเบกขา มีสติ อยู่เป็นสุขแล้วแลอยู่ เธอนั้น (เมื่อ) พิจารณาอยู่ ย่อมรู้ชัดอย่างนี้ว่า แม้ตติยฌานนี้ ก็เป็นสิ่งที่ปัจจัยปรุงแต่งขึ้น สำเร็จด้วยเจตนา ก็สิ่งใดสิ่งหนึ่ง อันปัจจัยปรุงแต่งขึ้น สิ่งนั้นไม่เที่ยง มีความดับไปเป็นธรรมดา ดังนี้ เธอตั้งอยู่ในธรรมนั้น ย่อมถึงความสิ้นไปแห่งอาสวะทั้งหลาย ถ้ายังไม่ถึงความสิ้นไปแห่งอาสวะทั้งหลาย ย่อมเป็นโอปปาติกะผู้จะปรินิพพานในภพนั้น มีอันไม่กลับจากโลกนั้นเป็นธรรมดา เพราะโอรัมภาคิยสังโยชน์ ๕ สิ้นไป และเพราะอำนาจแห่งธัมมราคะ ธัมมนันทินั้นๆ นั่นเอง คหบดี ธรรมข้อหนึ่งนี้แล อันพระผู้มีพระภาค ผู้รู้ ผู้เห็น ผู้เป็นอรหันตสัมมาสัมพุทธะตรัสไว้ ที่เมื่อภิกษุผู้ไม่ประมาท มีความเพียร มีตนส่งไปแล้ว จิตที่ยังไม่หลุดพ้น ย่อมหลุดพ้น อาสวะทั้งหลายที่ยังไม่สิ้น ย่อมถึงความสิ้นไป และย่อมบรรลุธรรมอันเกษมจากโยคะ อันไม่มีธรรมอื่นยิ่งกว่าที่ยังไม่ได้บรรลุ.
คหบดี อีกประการหนึ่ง ภิกษุเพราะละสุขและทุกข์เสียได้ เพราะความดับไปแห่งโสมนัสและโทมนัสในกาลก่อน จึงบรรลุจตุตถฌาน อันไม่มีทุกข์ไม่มีสุข มีแต่ความบริสุทธิ์แห่งสติเพราะอุเบกขาแล้วแลอยู่ เธอนั้น (เมื่อ) พิจารณาอยู่ ย่อมรู้ชัดอย่างนี้ว่า แม้จตุตถฌานนี้ ก็เป็นสิ่งที่ปัจจัยปรุงแต่งขึ้น สำเร็จด้วยเจตนา ก็สิ่งใดสิ่งหนึ่ง อันปัจจัยปรุงแต่งขึ้น สิ่งนั้นไม่เที่ยง มีความดับไปเป็นธรรมดา ดังนี้ เธอตั้งอยู่ในธรรมนั้น ย่อมถึงความสิ้นไปแห่งอาสวะทั้งหลาย ถ้ายังไม่ถึงความสิ้นไปแห่งอาสวะทั้งหลาย ย่อมเป็นโอปปาติกะผู้จะปรินิพพานในภพนั้น มีอันไม่กลับจากโลกนั้นเป็นธรรมดา เพราะโอรัมภาคิยสังโยชน์ ๕ สิ้นไป และเพราะอำนาจแห่งธัมมราคะ ธัมมนันทินั้นๆ นั่นเอง คหบดี ธรรมข้อหนึ่งนี้แล อันพระผู้มีพระภาค ผู้รู้ ผู้เห็น ผู้เป็นอรหันตสัมมาสัมพุทธะตรัสไว้ ที่เมื่อภิกษุผู้ไม่ประมาท มีความเพียร มีตนส่งไปแล้ว จิตที่ยังไม่หลุดพ้น ย่อมหลุดพ้น อาสวะทั้งหลายที่ยังไม่สิ้น ย่อมถึงความสิ้นไป และย่อมบรรลุธรรมอันเกษมจากโยคะ อันไม่มีธรรมอื่นยิ่งกว่าที่ยังไม่ได้บรรลุ.
คหบดี อีกประการหนึ่ง ภิกษุมีจิตประกอบด้วยเมตตา แผ่ไปสู่ทิศที่หนึ่ง ทิศที่สอง ทิศที่สาม ทิศที่สี่ ก็เหมือนกันอย่างนั้น ทั้งเบื้องบน เบื้องล่าง เบื้องขวาง เธอแผ่ไปตลอดโลกทั้งสิ้น ในที่ทั้งปวง แก่สัตว์ทั้งหลายทั่วหน้าเสมอกัน ด้วยจิตอันประกอบด้วยเมตตา เป็นจิตไพบูลย์ ใหญ่หลวง ไม่มีประมาณ ไม่มีเวร ไม่มีพยาบาทแล้วแลอยู่ เธอนั้น (เมื่อ) พิจารณาอยู่ ย่อมรู้ชัดอย่างนี้ว่า แม้เมตตาเจโตวิมุตตินี้ ก็เป็นสิ่งที่ปัจจัยปรุงแต่งขึ้น สำเร็จด้วยเจตนา ก็สิ่งใดสิ่งหนึ่ง อันปัจจัยปรุงแต่งขึ้น สิ่งนั้นไม่เที่ยง มีความดับไปเป็นธรรมดา ดังนี้ เธอตั้งอยู่ในธรรมนั้น ย่อมถึงความสิ้นไปแห่งอาสวะทั้งหลาย ถ้ายังไม่ถึงความสิ้นไปแห่งอาสวะทั้งหลาย ย่อมเป็นโอปปาติกะผู้จะปรินิพพานในภพนั้น มีอันไม่กลับจากโลกนั้นเป็นธรรมดา เพราะโอรัมภาคิยสังโยชน์ ๕ สิ้นไป และเพราะอำนาจแห่งธัมมราคะ ธัมมนันทินั้นๆ นั่นเอง คหบดี ธรรมข้อหนึ่งนี้แล อันพระผู้มีพระภาค ผู้รู้ ผู้เห็น ผู้เป็นอรหันตสัมมาสัมพุทธะตรัสไว้ ที่เมื่อภิกษุผู้ไม่ประมาท มีความเพียร มีตนส่งไปแล้ว จิตที่ยังไม่หลุดพ้น ย่อมหลุดพ้น อาสวะทั้งหลายที่ยังไม่สิ้น ย่อมถึงความสิ้นไป และย่อมบรรลุธรรมอันเกษมจากโยคะ อันไม่มีธรรมอื่นยิ่งกว่าที่ยังไม่ได้บรรลุ.
คหบดี อีกประการหนึ่ง ภิกษุมีจิตประกอบด้วยกรุณา แผ่ไปสู่ทิศที่หนึ่ง ทิศที่สอง ทิศที่สาม ทิศที่สี่ ก็เหมือนกันอย่างนั้น ทั้งเบื้องบน เบื้องล่าง เบื้องขวาง เธอแผ่ไปตลอดโลกทั้งสิ้น ในที่ทั้งปวง แก่สัตว์ทั้งหลายทั่วหน้าเสมอกัน ด้วยจิตอันประกอบด้วยกรุณา เป็นจิตไพบูลย์ ใหญ่หลวง ไม่มีประมาณ ไม่มีเวร ไม่มีพยาบาทแล้วแลอยู่ เธอนั้น (เมื่อ) พิจารณาอยู่ ย่อมรู้ชัดอย่างนี้ว่า แม้กรุณาเจโตวิมุตตินี้ ก็เป็นสิ่งที่ปัจจัยปรุงแต่งขึ้น สำเร็จด้วยเจตนา ก็สิ่งใดสิ่งหนึ่ง อันปัจจัยปรุงแต่งขึ้น สิ่งนั้นไม่เที่ยง มีความดับไปเป็นธรรมดา ดังนี้ เธอตั้งอยู่ในธรรมนั้น ย่อมถึงความสิ้นไปแห่งอาสวะทั้งหลาย ถ้ายังไม่ถึงความสิ้นไปแห่งอาสวะทั้งหลาย ย่อมเป็นโอปปาติกะผู้จะปรินิพพานในภพนั้น มีอันไม่กลับจากโลกนั้นเป็นธรรมดา เพราะโอรัมภาคิยสังโยชน์ ๕ สิ้นไป และเพราะอำนาจแห่งธัมมราคะ ธัมมนันทินั้นๆ นั่นเอง คหบดี ธรรมข้อหนึ่งนี้แล อันพระผู้มีพระภาค ผู้รู้ ผู้เห็น ผู้เป็นอรหันตสัมมาสัมพุทธะตรัสไว้ ที่เมื่อภิกษุผู้ไม่ประมาท มีความเพียร มีตนส่งไปแล้ว จิตที่ยังไม่หลุดพ้น ย่อมหลุดพ้น อาสวะทั้งหลายที่ยังไม่สิ้น ย่อมถึงความสิ้นไป และย่อมบรรลุธรรมอันเกษมจากโยคะ อันไม่มีธรรมอื่นยิ่งกว่าที่ยังไม่ได้บรรลุ.
คหบดี อีกประการหนึ่ง ภิกษุมีจิตประกอบด้วยมุทิตา แผ่ไปสู่ทิศที่หนึ่ง ทิศที่สอง ทิศที่สาม ทิศที่สี่ ก็เหมือนกันอย่างนั้น ทั้งเบื้องบน เบื้องล่าง เบื้องขวาง เธอแผ่ไปตลอดโลกทั้งสิ้น ในที่ทั้งปวง แก่สัตว์ทั้งหลายทั่วหน้าเสมอกัน ด้วยจิตอันประกอบด้วยมุทิตา เป็นจิตไพบูลย์ ใหญ่หลวง ไม่มีประมาณ ไม่มีเวร ไม่มีพยาบาทแล้วแลอยู่ เธอนั้น (เมื่อ) พิจารณาอยู่ ย่อมรู้ชัดอย่างนี้ว่า แม้มุทิตาเจโตวิมุตตินี้ ก็เป็นสิ่งที่ปัจจัยปรุงแต่งขึ้น สำเร็จด้วยเจตนา ก็สิ่งใดสิ่งหนึ่ง อันปัจจัยปรุงแต่งขึ้น สิ่งนั้นไม่เที่ยง มีความดับไปเป็นธรรมดา ดังนี้ เธอตั้งอยู่ในธรรมนั้น ย่อมถึงความสิ้นไปแห่งอาสวะทั้งหลาย ถ้ายังไม่ถึงความสิ้นไปแห่งอาสวะทั้งหลาย ย่อมเป็นโอปปาติกะผู้จะปรินิพพานในภพนั้น มีอันไม่กลับจากโลกนั้นเป็นธรรมดา เพราะโอรัมภาคิยสังโยชน์ ๕ สิ้นไป และเพราะอำนาจแห่งธัมมราคะ ธัมมนันทินั้นๆ นั่นเอง คหบดี ธรรมข้อหนึ่งนี้แล อันพระผู้มีพระภาค ผู้รู้ ผู้เห็น ผู้เป็นอรหันตสัมมาสัมพุทธะตรัสไว้ ที่เมื่อภิกษุผู้ไม่ประมาท มีความเพียร มีตนส่งไปแล้ว จิตที่ยังไม่หลุดพ้น ย่อมหลุดพ้น อาสวะทั้งหลายที่ยังไม่สิ้น ย่อมถึงความสิ้นไป และย่อมบรรลุธรรมอันเกษมจากโยคะ อันไม่มีธรรมอื่นยิ่งกว่าที่ยังไม่ได้บรรลุ.
คหบดี อีกประการหนึ่ง ภิกษุมีจิตประกอบด้วยอุเบกขา แผ่ไปสู่ทิศที่หนึ่ง ทิศที่สอง ทิศที่สาม ทิศที่สี่ ก็เหมือนกันอย่างนั้น ทั้งเบื้องบน เบื้องล่าง เบื้องขวาง เธอแผ่ไปตลอดโลกทั้งสิ้น ในที่ทั้งปวง แก่สัตว์ทั้งหลายทั่วหน้าเสมอกัน ด้วยจิตอันประกอบด้วยอุเบกขา เป็นจิตไพบูลย์ ใหญ่หลวง ไม่มีประมาณ ไม่มีเวร ไม่มีพยาบาทแล้วแลอยู่ เธอนั้น (เมื่อ) พิจารณาอยู่ ย่อมรู้ชัดอย่างนี้ว่า แม้อุเบกขาเจโตวิมุตตินี้ ก็เป็นสิ่งที่ปัจจัยปรุงแต่งขึ้น สำเร็จด้วยเจตนา ก็สิ่งใดสิ่งหนึ่ง อันปัจจัยปรุงแต่งขึ้น สิ่งนั้นไม่เที่ยง มีความดับไปเป็นธรรมดา ดังนี้ เธอตั้งอยู่ในธรรมนั้น ย่อมถึงความสิ้นไปแห่งอาสวะทั้งหลาย ถ้ายังไม่ถึงความสิ้นไปแห่งอาสวะทั้งหลาย ย่อมเป็นโอปปาติกะผู้จะปรินิพพานในภพนั้น มีอันไม่กลับจากโลกนั้นเป็นธรรมดา เพราะโอรัมภาคิยสังโยชน์ ๕ สิ้นไป และเพราะอำนาจแห่งธัมมราคะ ธัมมนันทินั้นๆ นั่นเอง คหบดี ธรรมข้อหนึ่งนี้แล อันพระผู้มีพระภาค ผู้รู้ ผู้เห็น ผู้เป็นอรหันตสัมมาสัมพุทธะตรัสไว้ ที่เมื่อภิกษุผู้ไม่ประมาท มีความเพียร มีตนส่งไปแล้ว จิตที่ยังไม่หลุดพ้น ย่อมหลุดพ้น อาสวะทั้งหลายที่ยังไม่สิ้น ย่อมถึงความสิ้นไป และย่อมบรรลุธรรมอันเกษมจากโยคะ อันไม่มีธรรมอื่นยิ่งกว่าที่ยังไม่ได้บรรลุ.
คหบดี อีกประการหนึ่ง ภิกษุเพราะก้าวล่วงรูปสัญญาเสียได้โดยประการทั้งปวง เพราะความดับไปแห่งปฏิฆสัญญา เพราะการไม่ทำไว้ในใจซึ่งนานัตตสัญญา จึงบรรลุอากาสานัญจายตนะ อันมีการทำในใจว่า อากาศไม่มีที่สุด ดังนี้แล้วแลอยู่ เธอนั้น (เมื่อ) พิจารณาอยู่ ย่อมรู้ชัดอย่างนี้ว่า แม้อากาสานัญจายตนะนี้ ก็เป็นสิ่งที่ปัจจัยปรุงแต่งขึ้น สำเร็จด้วยเจตนา ก็สิ่งใดสิ่งหนึ่ง อันปัจจัยปรุงแต่งขึ้น สิ่งนั้นไม่เที่ยง มีความดับไปเป็นธรรมดา ดังนี้ เธอตั้งอยู่ในธรรมนั้น ย่อมถึงความสิ้นไปแห่งอาสวะทั้งหลาย ถ้ายังไม่ถึงความสิ้นไปแห่งอาสวะทั้งหลาย ย่อมเป็นโอปปาติกะผู้จะปรินิพพานในภพนั้น มีอันไม่กลับจากโลกนั้นเป็นธรรมดา เพราะโอรัมภาคิยสังโยชน์ ๕ สิ้นไป และเพราะอำนาจแห่งธัมมราคะ ธัมมนันทินั้นๆ นั่นเอง คหบดี ธรรมข้อหนึ่งนี้แล อันพระผู้มีพระภาค ผู้รู้ ผู้เห็น ผู้เป็นอรหันตสัมมาสัมพุทธะตรัสไว้ ที่เมื่อภิกษุผู้ไม่ประมาท มีความเพียร มีตนส่งไปแล้ว จิตที่ยังไม่หลุดพ้น ย่อมหลุดพ้น อาสวะทั้งหลายที่ยังไม่สิ้น ย่อมถึงความสิ้นไป และย่อมบรรลุธรรมอันเกษมจากโยคะ อันไม่มีธรรมอื่นยิ่งกว่าที่ยังไม่ได้บรรลุ.
คหบดี อีกประการหนึ่ง ภิกษุเพราะก้าวล่วงอากาสานัญจายตนะเสียได้โดยประการทั้งปวง จึงบรรลุวิญญาณัญจายตนะ อันมีการทำในใจว่า วิญญาณไม่มีที่สุด ดังนี้แล้วแลอยู่ เธอนั้น (เมื่อ) พิจารณาอยู่ ย่อมรู้ชัดอย่างนี้ว่า แม้วิญญาณัญจายตนะนี้ ก็เป็นสิ่งที่ปัจจัยปรุงแต่งขึ้น สำเร็จด้วยเจตนา ก็สิ่งใดสิ่งหนึ่ง อันปัจจัยปรุงแต่งขึ้น สิ่งนั้นไม่เที่ยง มีความดับไปเป็นธรรมดา ดังนี้ เธอตั้งอยู่ในธรรมนั้น ย่อมถึงความสิ้นไปแห่งอาสวะทั้งหลาย ถ้ายังไม่ถึงความสิ้นไปแห่งอาสวะทั้งหลาย ย่อมเป็นโอปปาติกะผู้จะปรินิพพานในภพนั้น มีอันไม่กลับจากโลกนั้นเป็นธรรมดา เพราะโอรัมภาคิยสังโยชน์ ๕ สิ้นไป และเพราะอำนาจแห่งธัมมราคะ ธัมมนันทินั้นๆ นั่นเอง คหบดี ธรรมข้อหนึ่งนี้แล อันพระผู้มีพระภาค ผู้รู้ ผู้เห็น ผู้เป็นอรหันตสัมมาสัมพุทธะตรัสไว้ ที่เมื่อภิกษุผู้ไม่ประมาท มีความเพียร มีตนส่งไปแล้ว จิตที่ยังไม่หลุดพ้น ย่อมหลุดพ้น อาสวะทั้งหลายที่ยังไม่สิ้น ย่อมถึงความสิ้นไป และย่อมบรรลุธรรมอันเกษมจากโยคะ อันไม่มีธรรมอื่นยิ่งกว่าที่ยังไม่ได้บรรลุ.
คหบดี อีกประการหนึ่ง ภิกษุเพราะก้าวล่วงเสียได้ซึ่งวิญญาณัญจายตนะโดยประการทั้งปวง จึงบรรลุอากิญจัญญายตนะ อันมีการทำในใจว่า อะไร ๆ ไม่มี ดังนี้แล้วแลอยู่ เธอนั้น (เมื่อ) พิจารณาอยู่ ย่อมรู้ชัดอย่างนี้ว่า แม้อากิญจัญญายตนะนี้ ก็เป็นสิ่งที่ปัจจัยปรุงแต่งขึ้น สำเร็จด้วยเจตนา ก็สิ่งใดสิ่งหนึ่ง อันปัจจัยปรุงแต่งขึ้น สิ่งนั้นไม่เที่ยง มีความดับไปเป็นธรรมดา ดังนี้ เธอตั้งอยู่ในธรรมนั้น ย่อมถึงความสิ้นไปแห่งอาสวะทั้งหลาย ถ้ายังไม่ถึงความสิ้นไปแห่งอาสวะทั้งหลาย ย่อมเป็นโอปปาติกะผู้จะปรินิพพานในภพนั้น มีอันไม่กลับจากโลกนั้นเป็นธรรมดา เพราะโอรัมภาคิยสังโยชน์ ๕ สิ้นไป และเพราะอำนาจแห่งธัมมราคะ ธัมมนันทินั้นๆ นั่นเอง คหบดี ธรรมข้อหนึ่งนี้แล อันพระผู้มีพระภาค ผู้รู้ ผู้เห็น ผู้เป็นอรหันตสัมมาสัมพุทธะตรัสไว้ ที่เมื่อภิกษุผู้ไม่ประมาท มีความเพียร มีตนส่งไปแล้ว จิตที่ยังไม่หลุดพ้น ย่อมหลุดพ้น อาสวะทั้งหลายที่ยังไม่สิ้น ย่อมถึงความสิ้นไป และย่อมบรรลุธรรมอันเกษมจากโยคะ อันไม่มีธรรมอื่นยิ่งกว่าที่ยังไม่ได้บรรลุ.
เมื่อท่านพระอานนท์กล่าวอย่างนี้แล้ว ทสมคหบดีชาวเมืองอัฏฐกะ ได้กล่าวกะท่านพระอานนท์ว่า ท่านอานนท์ เปรียบเหมือนบุรุษกำลังแสวงหาขุมทรัพย์ขุมเดียว แต่กลับได้พบขุมทรัพย์ถึง ๑๑ ขุมในคราวเดียวกัน ภันเต ฉันใดก็ฉันนั้น ข้าพเจ้ากำลังแสวงหาประตูอมตะประตูเดียว แต่กลับได้พบประตูอมตะถึง ๑๑ ประตูในคราวเดียวกัน โดยการฟังเท่านั้น.
ภันเต เปรียบเหมือนเรือนของบุรุษมีประตู ๑๑ บาน เมื่อเรือนนั้นถูกไฟไหม้ บุรุษเจ้าของเรือนอาจทำตนให้ปลอดภัยได้ โดยใช้ประตูแม้เพียงบานเดียว ภันเต ฉันใดก็ฉันนั้น ข้าพเจ้าก็อาจทำตนให้ปลอดภัยได้ โดยใช้ประตูอมตะแม้เพียงบานเดียว จากประตูอมตะทั้ง ๑๑ บานนี้.
ภันเต ธรรมดาว่าอัญญเดียรถีย์เหล่านี้ ก็ยังแสวงหาทรัพย์สำหรับบูชาอาจารย์เพื่ออาจารย์กันได้ ส่วนข้าพเจ้าจักไม่ทำการบูชาท่านพระอานนท์ได้อย่างไรเล่า.
ลำดับนั้น ทสมคหบดีชาวเมืองอัฏฐกะ ได้นิมนต์ภิกษุสงฆ์ผู้อยู่ในเมืองปาตลีบุตร และเมืองเวสาลีให้ประชุมพร้อมกันแล้ว ถวายของเคี้ยวของฉันอันประณีต จนให้อิ่มหนำเพียงพอด้วยมือของตนแล้ว ได้นิมนต์ให้ภิกษุครองผ้ารูปละ ๑ คู่ และได้นิมนต์ให้ท่านพระอานนท์ครองไตรจีวร (ผ้า ๓ ผืน) แล้วให้สร้างวิหาร ๕๐๐ ถวายท่านพระอานนท์ ดังนี้แล.
-บาลี ม. ม. 13/19/18.
https://84000.org/tipitaka/pali/?13//19,
https://etipitaka.com/read/pali/13/19
